مشخصات گیاه

بنفشه سه رنگ گیاهی یک، دو یا چند ساله، علفی، بدون کرک، بدون ریزوم یا دارای ریزومی کوتاه و پایا است. این گیاه دارای برگ‌های قلبی تا تخم مرغی با نوک گرد و حاشیه دالبر است که از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌شوند. برگ‌ها دارای دمبرگ دراز و واقع بر روی سطح زمین هستند، زیرا ساقه هوایی مشخص در این گیاه وجود ندارد. درکناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر می‌شود. گل‌های آن منفرد، زیبا و به رنگ بنفش، به ندرت سفید یا گلی و معطر است. دمگل‌های دراز گل که از بین دمبرگ‌ها منشاء می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌کنند. میوه‌های بنفشه پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه‌ای سفید هستند. گل بنفشه سه رنگ حدود دو تا سه اینچ قطر دارد و گلبرگ فوقانی کمی با هم تداخل دارند. این گیاه ممکن است تا 9 سانتیمتر در ارتفاع رشد نماید. بنفشه دارای انواع زینتی و دارویی است. بنفشه سه رنگ بومی نواحی معتدله اروپا و آسیا است و در کشور ما گل بنفشه دارویی در اغلب نواحی کشور به ویژه در مناطق شمالی و مرطوب رویش دارد.

اندام دارویی

طبق فارماکوپه گیاهی ایران قسمت‌های مورد استفاده دارویی بنفشه سه رنگ، اندام هوای گلدار آن می‌باشد و بر اساس طب سنتی ایران تمامی قسمت‌های بنفشه از جمله برگ، گل، دانه، ریشه و سرشاخه‌های گل‌دار آن مصرف دارویی دارند. بهترین زمام جمع‌آوری اندام داریی گیاه در فصل گلدهی آن است. سرشاخه‌های این گیاه حاوی یک اسانس روغنی و پولاکرسیترین، فلاون، یک متیل- استر، اسید سالیسیلیک و ساپونین‌ها، ویولین و گلوکزیدی به رنگ زرد به نام ویولاکوترسیترین می‌باشد. علاوه بر این در بنفشه سه رنگ، وجود نوعی ماده کاروتنوئیدی به نام ویولاگزانتین محقق شده است.

خواص بنفشه سه رنگ (طبیعت و خواص درمانی)

گل بنفشه دارای طبیعت سرد و تر است. امروزه از این گیاه در تولید داروهای زیادی استفاده شده، اشکال دارویی مختلفی نظیر روغن بنفشه برای درمان سوختگی و بهبود برخی از بیماری‌های پوست، مو و ناخن و شربت گل بنفشه برای تسکین سرفه و کاهش علائم سرماخوردگی در داروخانه‌ها وجود دارد. در هومیوپاتی مدرن نیز از اسانس و تنتور گل تازه بنفشه برای درمان سرفه‌های اسپاسمی همراه با تنگی نفس و روماتیسم مچ‌ها استفاده می‌كنند.  برخی از مهم‌ترین خواص بنفشه به طور خلاصه به شرح زیر است:

خواص گل بنفشه برای ریه

یکی از مهم‌ترین کاربردهای دارویی بنفشه سه رنگ کمک به درمان اختلالات تنفسی و بهبود سرفه‌های ناشی از گرمی و خشکی است. همچنین با خاصیت خلط‌بری از ریه‌ها موجب پاکسازی ریه‌ها می‌شود. طبع خنک این گیاه باعث می‌گردد، استفاده از آن، باعث انعطاف‌پذیر و نرم‌شدن ریه و مجاری هوایی ‌شود. از عصاره این گیاه امروزه در داروسازی برای ساخت شربت‌های ضد سرفه استفاده می‌شود. گل بنفشه همچنین به عنوان یک آنتی‌بیوتیک طبیعی به از بین رفتن عفونت‌های گلو و درنتیجه درمان گلودرد کمک می‌کند.

خواص گل بنفشه برای پوست

سفید کردن پوست صورت، برطرف کردن کک‌ومک،کمک به درمان اگزما، رفع خارش‌های پوستی، رفع خارش پلک، رفع جوش صورت، بهبود سوختگی و به طورکلی حفظ سلامت و زیبایی پوست از خواص روغن بنفشه برای پوست است. وجود اسید سالیسیلیک و مشتقات آن در گیاه را می‌توان از عوامل مهم و تاثیرگذار آن بر روی پوست و برطرف کردن عوارض جلدی دانست.

تسکین درد مفاصل

بنفشه خاصیت ضد درد و ضدالتهاب دارد، از این رو استفاده موضعی از روغن آن برای افرادی که به روماتیسم، آرتروز یا درد مفاصل مبتلا هستند، مفید است. روغن بنفشه همچنین می تواند به تحریک گردش خون ماهیچه ها کمک کند که در کاهش دردهای عمومی یا دردهای ناشی از ورزش‌های شدید موثر خواهد بود.

خواص بنفشه برای مو

بررسی‌ها نشان می‌دهد کاربرد موضعی روغن بنفشه باعث افزایش تعداد فولیکول‌های مو می‌شود و همچنین به بهبود سلامت پوست سر و موهای خشک کمک می‌کند. رفع موخوره، شوره سر، جبوگیری از ریزش موها از دیگر کاربردهای روغن بنفشه برای مو است. همچنین از آنجایی که این گیاه حاوی عناصر و ترکیبات مفید زیادی است، باعث جلوگیری از خشک شدن مو می‌شود و برای معطر کردن موها و همچنین درمان عفونت‌های پوستی سر بسیار موثر خواهد بود.

کمک به درمان سردرد

گیاه بنفشه خاصیت آرامبخش دارد و استفاده از آن به درمان سردرد، میگرن و همچنین رفع سرگیجه، اضطراب و دلشوره کمک می‌کند. همچنین مصرف آن در کاهش خستگی عصبی و رفع بی خوابی موثر است.

خواص بنفشه برای دستگاه گوارش

مصرف این گیاه برای افرادی که اسهال‌های خونی ناشی از گرمی و صفرا دارند، مفید است. به‌طور کلی گیاه بنفشه به دلیل داشتن طبع خنک، ضد صفرا عمل می‌کند. بنابراین علت و ریشه این نوع اسهال را برطرف کرده و باعث بهبود تحریک روده، اسهال و خون‌ریزی می‌شود.

کاهش فشار خون

گیاه بنفشه به دلیل دارا بودن آلکالوئیدها و فلاونوئیدها در کاهش فشار خون بالا موثر است. آلکالوئیدها اثر آرامبخش بر رگ‌های خونی دارند و باعث می‌شوند خون راحت‌تر در رگ‌ها جریان داشته باشد. از سوی دیگر، فلاونوئیدها می‌توانند به عنوان ادرارآور عمل کنند و هرچه حجم و تکرر ادرار بیشتر  شود، برای افراد مبتلا به فشار خون بالا مفیدتر است.

کمک به درمان سرطان

بررسی‌های جدید بر روی این گیاه نشان می‌دهد گل بنفشه خاصیت ضد سرطان دارد و به ویژه مصرف آن در پیشگیری از سرطان‌های سینه و ریه تاثیرگذار است.

خواص گل بنفشه برای کبد

گل بنفشه حاوی آنتی اکسیدان های بسیاری است که اکثر آن ها خاصیت ضد التهابی و محافظت از کبد را دارند.

خواص گل بنفشه برای قاعدگی

ماساژ روغن گل بنفشه بر روی کمر موجب می شود درد قاعدگی کاهش یابد و این گیاه اثرات مفیدی بر روی علائم قاعدگی بانوان دارد.

برگ گل بنفشه

از برگ گل بنفشه می توان دمنوش تهیه کرد که خواص درمانی بسیاری نیز دارد.

عوارض جانبی

زیاره روی در مصرف گل بنفشه، موجب ضعف و سنگینی معده، تهوع، استفراغ و آشفتگی حال می‌شود.

استفاده از این گیاه در دروان بارداری و شیردهی ممنوع است.