تقویت استخوان و مفاصل احتمال ابتلا و پیشرفت بیماری های استخوانی از قبیل: پوکی استخوان، نرمی استخوان و … را به حداقل می رساند. علائم و نشانه های بیماری های استخوان و مفاصل مانند بسیاری از بیماری های مزمن دیگر، در سالمندی نمایان می شود، اما تغییرات استخوانی مرتبط با این بیماری ها ممکن است حتی در سنین نوجوانی نیز آغاز شود. در این نوشته از مجله سلامت داروخانه آنلاین نسخه اول سعی داریم، تاثیر کمبود مواد مغذی بر ابتلا به بیماری های مفاصل و استخوان و نقش تغذیه سالم بر پیشگیری و درمان این بیماری ها مورد بررسی قرار دهیم.

انواع بیماری های استخوانی و علل آن ها

استخوان ها و مفاصل یکی از آسیب پذیر ترین اعضای بدن به شمار می روند. کمبود مواد مغذی، تحمیل فشار و بار اضافه بر آن ها و … می تواند منجر به تضعیف تدریجی و سرانجام تخریب این بافت ها شود. در ادامه به بررسی انواع بیماری هایی که بافت استخوانی را درگیری می کند، می پردازیم. هریک از این بیماری های می توانند سلامت استخوان و مفاصل را به خطر بیاندازند.

ریکترز و استئومالاسی 

استئومالاسی (osteomalacia) یا نرمی استخوان ها در بزرگسالان عارضه ای است که منجر به شکستگی و پوکی استخوان ها می شود. نرمی استخوان در کودکان، راشیتسیم یا ریکتز (rickets) نامیده می شود. کودکان مبتلا به ریکترز معمولا جمجمه ی نرم و نا متقارنی دارند. این اختلال ممکن است در اثر کمبود ویتامین دی یا کلسیم رخ دهد. مصرف مقادیر کافی ویتامین دی و کلسیم برای تقویت استخوان و مفاصل در بزرگسالان یکی از اقدامات اصلی برای پیشگیری و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. درمورد کودکان بهتر است ابتدا علت اصلی کمبود این مواد مغذی مشخص شود، چرا که راشیتیسم ممکن است در اثر اختلالات مادرزادی و یا مسمومیت با فلوراید نیز صورت گیرد.

استئوپروز

استئوپروز که به معنای پوکی استخوان است دراثر از دست دادن توده استخوان به وجود می آید. این اختلال در طیف وسیعی از سالمندان به چشم می خورد. به طورکلی شیوع پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان است. مهم ترین عارضه ی ناشی از پوکی استخوان، شکستگی های مکرر و عدم ترمیم استخوان به ویژه در سالمندان است. دریافت کافی مواد معدنی لازم برای حفظ ساختار و بازسازی توده استخوانی از تخریب بافت استخوان جلوگیری می کنند. کمبود مواد معدنی هم چنین روند ترمیم و بهبود استخوان، پس از شکستگی، را دچار مشکل می کند.

استئوآرتریت

آرتریت عارضه ای است که منجر به التهاب مفاصل می شود. مفصل ناحیه ای است که دو استخوان را به هم متصل می کند. مفاصل درواقع آسیب پذیر ترین بخش استخوان ها به شمار می رود. عواملی مانند کمبود مواد مغذی در سالمندان، تحمیل فشار و وزن بالا به مفصل و ضربه به این نواحی؛ می تواند روند ترمیم این بخش از استخوان ها را دچار اختلال کند و منجر به تورم آن ها و بروز استئوآرتریت شود. مصرف مواد مغذی موثر در غضروف سازی و تقویت استخوان و مفاصل در درمان بیماری آرتروز نقش مهمی دارند.

ترکیبات مغذی موثر در تقویت استخوان و مفاصل

ماتریکس آلی استخوان یا استئوئید، عمدتا از فیبر های کلاژن تشکیل شده است. علاوه بر این املاح معدنی مانند کلسیم و فسفر در ساختار آن رسوب می کنند و منجر به استحکام ماتریکس استخوانی می شوند. دریافت پروتئین برای ساخت کلاژن استخوانی ضروری است. کمبود پروتئین اثرات منفی بسیاری بر بازسازی و تکامل استخوان دارد. در شرایطی مانند دوره نقاهت بیماری، جراحی یا شکستگی استخوان و دوران نوجوانی که اوج دوره رشد استخوانی است. پیروی از رژیم غذایی حاوی مقادیر کافی پروتئین، برای تقویت استخوان و مفاصل ضروری به نظر می رسد. علاوه بر پروتئین اجزا دیگر رژیم غذایی نیز در تقویت استخوان و مفاصل موثرند. برخی از این ترکیبات مغذی شامل موارد زیر هستند:

کلسیم

کلسیم مهم ترین ماده مغذی در پیشگیری از پوکی استخوان به شمار می رود. در دوران نوجوانی و زمان رشد استخوان ها، میزان نیاز به کلسیم تا روزانه 1300 میلی گرم افزایش می یابد. دریافت کمتر از این مقدار، خطر ضعف استخوان ها و بروز نرمی استخوان و یا پوکی استخوان را در سنین بالاتر به شدت افزایش می دهد. برای تامین این مقدار کلسیم لازم است مقادیر کافی لبنیات به ویژه در رژِم غذایی وجود داشته باشد. افراد مبتلا به استئومالاسی یا پوکی استخوان، زنان در سنین یائسگی، مبتلایان به عدم تحمل به لاکتوز و افرادی که داروهای کورتیکواستروئیدی مصرف می کنند نمی توانند این مقدار کلسیم را از رژیم غذایی دریافت کنند. این افراد بهتر است کلسیم مورد نیاز خود را از مکمل تقویت استخوان و مفاصل تامین کنند.

فسفر

فسفر یکی از ذخایر مهم توده استخوان است. کمبود فسفر استحکام و مقاومت استخوان را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به کمبود فسفر، معمولا استخوان های آسیب پذیری دارند و به صورت مکرر دچار شکستگی می شوند. دریافت مقادیر کافی فسفر برای تقویت استخوان و مفاصل و حفظ ساختمان استخوان دربرابر آسیب های وارده می شود. نکته ی قابل توجه درمورد فسفر این است که دریافت بیش از حد آن به ویژه در زمان کمبود کلسیم، ممکن است، دفع کلسیم را تشدید کند و منجر به تحلیل استخوان ها شود. بنابراین مصرف مکمل های حاوی فسفر بهتر است با مشورت پزشک و پس از بررسی وضعیت ماتریکس استخوان ها صورت گیرد.

ویتامین دی

اگرچه عملکرد اصلی ویتامین دی حفظ سطح کلسیم و فسفر در حد نرمال برای استخوان است؛ اما در عملکرد سلول های استخوانی نیز نقش مهمی دارد. سلول های استخوانی که در فرآیند بازسازی و ترمیم استخوان ها نقش ویژه ای دارند، توسط ویتامین دی تنظیم می شوند. کمبود ویتامین دی از چند طریق وضعیت استخوان ها را تحت تاثیر قرار می دهد:

• کاهش جذب روده ای کلسیم و در نتیجه کاهش سطوح کلسیم سرمی، که منجر به تضعیف بافت استخوان و بروز استئومالاسی و پوکی استخوان می شود.
• فعالیت بیش از حد سلول های تحلیل کننده استخوان و عدم بازسازی ماتریکس استخوانی که به تدریج باعث پوکی استخوان ها و تحلیل مفاصل می گردد.
• ویتامین دی در حفظ توان عضلانی نقش بسیار مهمی دارد. کمبود آن باعث افزایش ریسک افتادن و شکستگی استخوان به ویژه در سالمندان می شود.

افراد سالمند و کسانی که به اندازه ی کافی در معرض نور خورشید برای ساخته شدن ویتامین دی فعال نیستند، ریسک بالاتری برای کمبود ویتامین دی دارند. مصرف مکمل تقویت استخوان و مفاصل در این افراد، برای جلوگیری از پوکی استخوان و سایر بیماری های استخوانی اهمیت فراوانی دارد.

ویتامین کا

ویتامین کا یک ریزمغذی ضروری در حفظ ساختار و سلامت استخوان است. برای ساخته شدن مهم ترین پروتئین های ماتریکس استخوانی (به جز کلاژن) مانند استئوکلسین، وجود ویتامین کا ضروری است. بسیاری از سالمندان به دلیل رژیم غذایی فقیر از ویتامین کا یا مصرف دارو های رقیق کننده ی خون مانند آسپرین دچار کمبود ویتامین کا هستند. این کمبود وضعیت سلامت استخوان ها را به خطر می اندازد. سبزیجات برگ سبز تیره، اصلی ترین منبع ویتامین کا در رژِم غذایی هستند. مصرف این سبزیجات در تقویت استخوان و مفاصل کمک کننده است. درافرادی که دارو های رقیق کننده خون مصرف می کنند، مصرف ویتامین کا باید با مشورت پزشک صورت گیرد.

سایر ویتامین ها مانند ویتامین سی و املاح دیگر مانند مس، روی، منگنز و … نیز  به مقدار جزئی اما برای سلامت استخوان ضروری هستند و کمبود آن ها ممکن است منجر به ناهنجاری های استخوانی، کوتاهی قد، بدشکلی استخوان و … شود.

مصرف مکمل های غذایی برای تقویت استخوان و مفاصل

مصرف مکمل های تقویت استخوان و مفاصل می تواند با جلوگیری از بروز کمبود ها از وقوع بیماری های استخوان و مفصل پیشگیری کنند.  این مکمل ها در افزایش استحکام استخوان و مفصل نیز نقش دارند و آن ها را در برابر آسیب ها مقاوم تر می کنند. تامین مواد مغذی لازم برای استخوان در هر سنی ضروری به نظر می رسد. مصرف مکمل های تقویت استخوان به ویژه در سنین رشد استخوان که شامل دوره کودکی و نوجوانی است، منجر به بهبود روند رشد می شود. ترکیبات اصلی مکمل های استخوان ساز، ویتامین ها و مواد معدنی است که پیش تر به آن ها اشاره شد. مقادیر و دوز هر ماده مغذی در مکمل های تقویت استخوان و مفاصل، معادل مقدار مورد نیاز برای ساخت سلول های استخوانی جدید و حفظ استحکام توده استخوانی است.

مکمل غضروف ساز و تقویت استخوان و مفاصل

مکمل های غضروف ساز از مهم ترین مکمل های مراقبت از استخوان به شمار می روند. همانطور که پیش تر گفته شد، سلامت غضروف ها نیز در حفظ ساختار استخوان و مفاصل اهمیت فراوانی دارد. بیماران مبتلا به آرتروز به تدریج دچار تحلیل عضروف ها و مفاصل می شوند. برخی از ترکیبات مغذی موثر در غضروف سازی، روند تحلیل استخوانی و عضلات را در این بیماران کندتر می کنند. کندروئتین سولفات و گلوکوزامین سولفات، مهم ترین ترکیبات موثر در ساخت غضروف به شمار می روند. این ترکیبات اجزا اصلی تشکیل دهنده مکمل های غضروف ساز هستند. متیل سولفونیل متان (methylsulfonylmethane) یا MSM به عنوان یک ترکیب افزودنی دیگر به مکمل های استخوان ساز است که در کاهش درد مفاصل موثر است.

مکمل های استخوان ساز و غضروف ساز، بیشتر در دوران سالمندی مورد مصرف قرار می گیرند. به یاد داشته باشید در صورت ابتلا به بیماری های استخوانی، برای مصرف هر نوع مکمل تقویت استخون و مفاصل، بهتر است با پزشک مشورت کنید.