مشخصات رازک

گیاه هومولوس لوپولوس (Humulus lupulus) که در فارسی به آن رازک، رزک و گل خمل گفته می‌شود، از تیره شاهدانگان است و یک گیاه علفی، دارویی، بالارونده، چندساله و دو پایه (نر و ماده) است که فقط گل‌های ماده آن مصارف دارویی و صنعتی دارند، زیرا گل‌های نر کیفیت مطلوبی از نظر مقدار و نوع مواد موثر ندارند.

ساقه این گیاه ارتفاعی بین ۲ تا ۱۰ متر دارد و به واسطه کرک‌های برگشته فراوان، سطح ساقه خشن است.

همان طور که گفته شد گل آذین گل‌های ماده مخروطی شکل به رنگ سفید مایل به حنایی، اندام دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند و دارای بوی معطر و مطبوع با طعم تلخ هستند.

گیاه رازک به طور متوسط ۱۶ تا ۱۸ سال عمر می‌کند و چنانچه شرایط اقلیمی محل رویش مناسب باشد، طول عمر آن به ۳۰ تا ۴۰ سال نیز می‌رسد ولی تا ۸ الی ۱۰ سال بازدهی اقتصادی دارد.

گیاه رازک به طور خودور در جنگل‌ها و اماکن پوشیده از درختچه‌ها و انبوه بوته‌ها می‌روید و امروزه علاوه بر نوع خودرو، به صورت کشت شده در انگلستان، نواحی از اروپای غربی، چین، هند و آمریکا پروش می‌یابد.

در کشور ما نیز گیاه رازک در نواحی شمال ایران از جمله گرگان، چالوس، تنکابن، رشت، لاهیجان و آستارا وجود دارد.

اندام دارویی رازک

گل آذین گل‌های ماده رازک مصارف دارویی دارند. بهترین زمان جمع ‌آوری اندام دارویی گیاه، مرداد تا شهریور بسته به واریته کشت شده گیاه است. بهتر است جمع آوری مخروط‌های پایه ماده گیاه، قبل از رسیدن کامل و در ساعات اولیه صبح انجام شود.

خواص رازک (طبیعت و خواص درمانی)

گیاه رازک طبیعت سردی دارد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای دارویی آن به شرح زیر است:

خاصیت آرامبخش و تسکین اضطراب

گیاه رازک خاصیت آرامبخش دارد و از آن برای کاهش اضطراب، درمان بیش فعالی، بی‌قرای و تحریک پذیری عصبی استفاده می‌شود.

جالب است بدانید حدود ۷۰ فرآورده آرامبخش از گیاه رازک در آلمان تولید می‌شود و در انگلستان نیز حدود ۶۰ فرآورده از آن تولید می‌گردد که همگی به عنوان آرامبخش استفاده می‌شوند. در طب همیوپاتی نیز این گیاه، برای درمان عصبانیت کاربرد دارد.

رفع اختلالات خواب

رازک دارای موادی است که فعالیت‌های بدن و دمای بدن را کاهش  و به دنبال آن ماده کتامین را در بدن افزایش می‌دهد که تمام این عوامل باعث خواب‌آلودگی می‌شود. بررسی‌ها بر روی این گیاه نشان می‌دهد استفاده از رازک باعث افزایش مدت زمان خواب می‌شود و اثری مشابه داروی زولپیدم (یا همان امبین) دارد.

کاهش علائم یائسگی

یکی دیگر از خواص گیاه رازک، تاثیر آن بر کاهش علائم یائسگی از جمله گرگرفتگی، عرق کردن زیاد، کرختی و بی‌خوابی‌های شبانه این دوران است.

برخی از ترکیات شیمیایی موجود در این گیاه، ماهیتی شبیه به هورمون‌های زنانه دارند و از این رو استفاده از آن به منظور کاهش برخی از آثار یائسگی مفید است.

جوان‌سازی پوست و درمان برخی بیماری‌های پوستی

فیتواستروژن‌های موجود در این گیاه به همراه آنزیم کلاژناز موجود در این گیاه، به جوانسازی و رفع چین و چروک پوست کمک می‌کند و با افزایش قابلیت ارتجاعی پوست روند پیر شدن را به تاخیر می‌اندازد.

همچنین روغن‌ها و مواد معدنی موجود در این گیاه، خاصیت ضد التهابی به پوست می‌دهد و از عصاره آن در محصولات آرایشی برای کاهش برآمدگی رگ‌های خونی پوست استفاده می‌شود. رازک به درمان سریع‌تر زخم‌ها نیز کمک می‌کند.

کمک به سلامت کبد

اسیدهای تلخ موجود در گیاه رازک اثرات ضد فیبروژنیک دارند و در نتیجه از فیبروزه و تجزیه شدن بافت‌های کبدی جلوگیری می‌کنند. از این رو استفاده از آن برای حفظ سلامت کبد و کمک به بهبود برخی بیماری‌های کبدی موثر است.

تسکین دردهای مفصلی

رازک خاصیت ضد التهاب و تسکین دهنده عضلات دارد و از آن برای کاهش دردهای عضلانی و مفصلی استفاده می‌شود.

اسیدهای تلخ موجود در این گیاه، فرآیندهای التهابی و فعالیت آنزیم سیکلواکسیژناز را بلوکه می‌کنند و در اثر مصرف آن فاکتورهای التهابی و فاکتورهای نکروزکننده تومور نیز کاهش می‌یابد.

درمان سوء هاضمه عصبی

رازک در درمان برخی مشکلات گوارشی مانند سوء هاضمه عصبی، بهبود کولیت، درمان انقباضات روده‌ای و معالجه سندروم روده تحریک پذیر موثر است و باعث افزایش اشتها می‌شود.

پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی

ترکیب زانتوهومول موجود در این گیاه مانع تنگی عروق بدن می‌شود و به بهبود گردش خون کمک می‌کند.

همچنین باعث افزایش کلسترول خوب، کاهش فشار خون بالا و کاهش وزن می‌شود که همه این موارد در پیشگیری از حمله قلبی موثر است.

پیشگیری از سرطان

رازک سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها است و از جمله گیاهانی است که در پیشگیری از انواع سرطان نقش مهمی دارد.

کمک به لاغری و کاهش وزن

امروزه عصاره گیاه رازک یکی از ترکیبات قرص‌های لاغری گیاهی است. ایزوهومولون موجود در این گیاه، علائم سندرم متابولیک را بهبود می‌بخشد و با کاهش کلسترول بد، افزایش کلسترول خوب و کاهش قند خون، موجب تناسب اندام و کاهش وزن می‌شود.

خواص گیاه رازک برای رحم

رازک سبب کاهش درد قاعدگی می شود و بیماری های تناسلی را کاهش می دهد و موجب تقویت رحم می شود.

رازک در آبجو

رازک جزء اصلی تشکیل دهنده آبجو می باشد و موجب دادن طعم تلخ به آبجو می شود.

عرق رازک

عرق رازک خواص زیادی دارد که از آن جمله می توان به ادرار آور بودن، تقویت کننده معده، رفع استرس و آرامش بخش بودن، کمک به کاهش درد، رفع التهابات روده و رفع بی خوابی نام برد.

دمنوش رازک

رایج ترین شیوه مصرف رازک، دمنوش آن است و خواص بسیاری برای بدن دارد که از آن جمله می توان به رفع مشکلات هورمونی و کاهش اضطراب و استرس اشاره کرد.

عوارض جانبی رازک

• برخی عوارض جانبی مصرف رازک درماتیت و التهابات پوستی، سرفه خشک و تنگی نفس در تماس پوستی با گیاه است .
• استفاده از این گیاه برای زنان باردار، شیرده و در دوران قاعدگی ممنوع است. این گیاه دارای دو هورمون به نام‌های هومولون و لوپولون است، از همین رو زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند اختلالات هورمونی در زنان ایجاد ‌کند.
• توصیه می‌شود فرآورده‌های دارویی گیاه رازک به دلیل وجود هورمون‌های مداخله‌گرانه با هورمون‌های زنانه، در افراد مبتلا به بیماری‌های هورمونی نظیر اندومتریوزیس، فیبروئید رحمی، سرطان تخمدان، سرطان سینه و سرطان رحم با احتیاط مصرف شود.
• عصاره گیاه رازک با برخی داروهای آرام بخش مانند کلونازپام، لورازپام، فنوباربیتال و زولپیدم تداخل دارویی دارد، به حدی که می‌تواند اثرات این داروها را در افراد افزایش دهد و باعث خواب آلودگی بیش از حد آنها شود.
• ضروری است، در صورت بروز اختلالات خونی مصرف فرآورده‌های دارویی حاوی گیاه رازک قطع شود.
• الکل و داروهای حاوی الکل با گیاه رازک تداخل دارد و مصرف این دو با هم باعث افزایش احساس خواب‌آلودگی می‌شود.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-856/hops

https://www.verywellhealth.com/the-health-benefits-of-hops-89058