مشخصات ریوند

ریوند (Rheum rhabarbarum) گیاهی پایدار، بوته‌ای و از سبزی‌های فصل خنک با ارتفاع تقریبی ۳ متر است و بیش از ۶۰ گونه متفاوت دارد که تقریبا ساقه تمامی آن‌ها خوراکی و برگ اغلب آن‌ها سمی است. برگ‌های ریواس از جوانه جانبی ریزوم‌ها به وجود می‌آیند. برگ‌ها دارای پهنک نسبتا پهن هستند و دمبرگ ریواس بخش خوراکی آن را تشکیل می‌دهد.

ساقه هوایی ریواس به رنگ قرمز و دارای طعم ترش است. گل‌های آن نیز به مقدار زیاد و به شکل خوشه در انتهای ساقه اصلی ایجاد می‌شود و به رنگ سبز هستند. از بین گونه‌های مختلف این گیاه، دو نوع «ریوند چینی» و «ریوند ترکی» بیشتر کاربرد درمانی دارند. این گیاه بومی شمال غربی چین و تبت است و در اروپا به مقدار زیادی کشت می‌شود.

ریوند با نام‌های ریواس، ریواج، ریباج، روبارب، راوند و راوش نیز نامیده می‌شود و دارای دو نوع ساقه است که به ساقه زیرزمینی (ریزوم) آن در کتب طب سنتی ریشه ریوند، چوب ریوند یا ریوند چینی گفته می‌شود. از بین گونه‌های مختلف این گیاه، فقط گونه Rheum ribes در فلور ایران به صورت خودرو تحت نام ریواس می‌روید و ریوند چینی، در حقیقت نام قطعات ریزوم گونه چینی این گیاه در بازارهای ایران است.

اندام دارویی

اندام دارویی گیاه، ساقه زیرزمینی یا ریزم گیاه است و بهترین زمان جمع‌آوری ریشه ها ۴ تا ۷ سال پس از رشد گیاه و قبل از رسیدن فصل گلدهی است. به این منظور ریشه گیاهان را با دستگاهی بیرون می‌آورند و همان موقع تمیز و قسمت‌های سبز آن را قطع می کنند و سپس بخش‌های باقیمانده را از وسط به دو نیم کرده خشک می‌کنند.

خواص ریوند (طبیعت و خواص درمانی)

طبع ریوند سرد است و از آن در داروسازی و طب سنتی استفاده فراوان می‌شود. از فرآورده‌های دارویی این گیاه، قطره ایرالوکس برای درمان تبخال و بهبود آفت، قرص اطریفل برای درمان برخی ناراحتی‌های پوستی مانند اگزما و لک‌های پوستی، قرص و شربت ریوند چینی به عنوان ملین و مسهل و کپسول‌های حاوی این گیاه است که برای پاک‌سازی کبد و تقویت سیستم ایمنی بدن تجویز می‌شوند.

از این گیاه در آروماتراپی (رایحه درمانی) برای تقویت اعصاب، رفع خستگی، سستی و بی‌حالی استفاده می‌شود. علاوه بر این یکی از کاربردهای مهم درمانی ریوند چینی، استفاده از آن برای کمک به ترک اعتیاد است و امروزه از عصاره آن در ساخت تعدادی از داروهای گیاهی ترک اعتیاد مانند قرص ترک اعتیاد داتورین و قرص بدل (نشاط) استفاده می‌شود. برخی از کاربردهای درمانی گیاه ریوند عبارتند از:

درمان تبخال و آفت دهان

عصاره گیاه ریوند برای درمان تبخال اطراف دهان و بهبود آفت مفید است، همچنین در برطرف کردن التهاب و خونریزی لثه موثر است. ترکیبات موجود در این گیاه در پیشگیری از عفونت قارچی و میکروبی لثه‌ها تاثیر دارد و از آن برای درمان آفت و التهابات لثه ناشی از دندان‌های مصنوعی و پلاک های فلزی استفاده می‌شود.

درمان یبوست و رفع برخی مشکلات گوارشی

گیاه ریوند تقویت کننده روده و معده است و در طب سنتی از آن برای درمان وبا و اسهال استفاده می‌شود. این گیاه در درمان و جلوگیری از تنبلی روده، تنظیم ترشحات و حرکات معده و درمان درد معده بسیار موثر است و نفخ شکم و رطوبت زیاد معده را رفع می‌کند. یکی از مهم‌ترین خواص ریوند چینی درمان یبوست مزمن است. این گیاه خاصیت مسهل دارد و به رفع یبوست و پیشگیری از اختلالات گوارشی کمک می‌کند.

کمک به درمان اگزما و حساسیت‌های پوستی

از خواص ریوند در طب سنتی برای درمان جوش و آبسه استفاده می‌شود. استفاده منظم از ضماد ریوند باعث سر باز کردن آبسه و خروج چرک از آن می‌شود. عصاره این گیاه برای درمان زخم‌های چرکی سطحی و سوختگی‌های حاصل از حرارت، درمان اگزما و لک‌های پوستی نیز کاربرد دارد.

کمک به ترک اعتیاد

گیاه دارویی ریوند چینی، سستی و خماری را در افراد معتاد کاهش می‌دهد و نشاط‌آور است. همچنین به کاهش مشکلات گوارشی، یبوست و بهبود تهوع که از عوارض شایع در هنگام ترک اعتیاد به سیگار و سایر مواد مخدر است، کمک می‌کند. 

پیشگیری از ابتلا به آلزایمر

ترکیبات موجود در این گیاه در پیشگیری از بیماری آلزایمر موثر هستند. در مطالعه‌ای که در پژوهشنامه‌ تحقیقات مغزی منتشر شد، بیان شد یک ترکیب «گلوکزید» در ریواس به نام «راپونتیسین» وجود دارد که می‌تواند بدن را در برابر آلزایمر محافظت کند. نتایج آزمایشگاهی نیز نشان داده‌اند که راپونتیسین با جلوگیری از اثرات مضر «آمیلوئید بتا»؛ «پپتید»‌های ۳۶-۴۳ اسید آمینه که به طور جدی در ایجاد پلاک‌های «آمیلوئید» موجود در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر نقش دارند، ارتباط مثبت دارد. به طوری که گفته شده است استفاده منظم از ساقه‌های ریواس، حافظه را تقویت ‌می‌کند و شروع زوال عقل را به تاخیر می‌اندازد.

کاهش فشار و چربی خون

مصرف روزانه ریواس تازه، به کنترل سطح فشار خون کمک‌ می‌کند، همچنین ساقه‌های ریواس منبع خوبی از فیبر هستند که بر کلسترول خون تاثیر می‌گذارند. نتایج یک مطالعه کنترل شده، مردانی با سطح بالای کلسترول که روزانه به مدت یک ماه ۲۷ گرم فیبر از ساقه‌ ریواس در رژیم غذایی‌شان جای داده شده است، بررسی شدند. در پایان، کلسترول کل آن‌ها به ۸ درصد و کلسترل بد (LDL) آن‌ها به ۹ درصد کاهش یافت. این مسئله ریواس را به گیاهی مفید برای پیشگیری از اختلالات قلبی ‌عروقی تبدیل کرده است.

کمک به درمان واریس

واریس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عروقی در افرادی است كه مجبورند بنا به مقتضیات شغلی خود به مدت طولانی ایستاده کار کنند. یکی از روش‌های درمان این بیماری در طب سنتی استفاده از ریواس است. این گیاه، باعث می‌شود، گردش خون در رگ‌ها افزایش و به تدریج علائم و درد ناشی از پیچ‌خوردگی رگ‌ها کاهش یابد.

تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از سرطان

ویتامین‌ها و مواد معدنی موجود در این گیاه به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک شایانی می‌کند. آنتراکینون‌‌های موجود در ریواس خواص ضد سرطانی دارند. این ماده یک منبع خوب بتاکاروتن است که در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود و از پوست و چشم در برابر اثرات منفی رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند. سایر ترکیبات پلی‌فنلی مانند لوتئین و زاکزانتین نیز که شبیه به ویتامین آ عمل می‌کنند، به عنوان آنتی‌اکسیدان‌هایی قدرتمند به بدن شما در پیشگیری از سرطان کمک می‌کند.

خواص ریواس برای کبد

مصرف ریواس، به تقویت کبد و سم‌زدایی بدن کمک می‌کند و مصرف آن برای بیماران تب دار مفید است، همچنین این گیاه صفرا و دل‌به‌هم‌خوردگی را رفع می‌کند.

ریواس و قاعدگی

ریواس در درمان اختلالات قاعدگی موثر است و برای این منظور می توان ریواس را به شکل جوشانده مصرف کرد.

خواص ریشه ریواس

اصلی ترین بخش ریواس که خاصیت دارویی دارد ریشه آن است و باید توجه نمود که برگ های آن قدری سمی است و نباید از آن استفاده کرد.

ریواس را چگونه بخوریم

ریواس را هم می توان به شکل خام و هم پخته (غالبا آب پز) مصرف کرد. ازین گیاه مربا و دسر هم تهیه می کنند و این روش نیز بسیار رایج است. هنگام مصرف ریواس توجه داشته باشید که برگ این گیاه سمی است و حتما برگ هی آن را جدا کنید.

طرز تهیه دمنوش گل ریواس

همان گونه که بیان شد برگ ریواس سمی است اما گل آن قابل استفاده و سرشار از خواص دارویی است. برای این منظور از گل ریواس دمنوشی تهیه کرده و مصرف کنید.

عوارض جانبی ریوند

• به دلیل بالا بودن مقدار اگزالات در گیاه ریوند، مصرف آن برای افرادی که سابقه سنگ کلیه اگزالاتی دارند، مفید نیست و باید در مصرف آن احتیاط کنند.
• مصرف بیش از اندازه ریواس باعث آسیب رساندن به دستگاه گوارش و اسهال می‌شود.
• زنان باردار و مادران شیرده در مصرف ریوند احتیاط و با نظر پزشک مصرف کنند.
• استفاده همزمان از ریوند با آب آهک‌دار، مواد قی‌آور، دم کرده‌های قابض، اسیدهای غلیظ و سولفات آهن و روی ناسازگار است.
• استفاده بیش از حد از محصولات موضعی ریوند ممکـن اسـت موجب تحريک مخاط لثه و دهان شود.
• با وجود خواص گسترده و ارزش غذایی بالای این گیاه، زیاده‌روی در مصرف ریوند چینی باعث جلوگیری از جذب کلسیم و منیزیم توسط بدن و تشدید پوکی استخوان خواهد شد.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/nutrition/rhubarb