مشخصات سدر

سدر با نام علمی (Ziziphus spina) که در کتب گیاهان دارویی با نام‌های کنار، منبل داوود، سنجد گرجی، نیم ضال، بیر و شجره النبق نیز شناخته می‌شود، درختی همیشه سبز با ارتفاع ۳ تا ۱۰ متر و از تیره عنابیان است. این درخت به صورت خوردو در عربستان، شمال آفريقا و در کشورمان نیز در استان‌های خوزستان، فارس و هرمزگان رشـد می‌کند. سدر دارای تاج پهن، خاردار و ساقه‌ای مایل به سفید و به شکل تقریبا ناصاف و کج است. برگ‌ها دندانه ریز، به شکل بیضی و دارای سه رگبرگ اصلی هستند که در طول برگ کاملا نمایان است. کُنار، میوه درخت سدر، به رنگ زرد، دارای هسته، گوشت‌دار، با طعم ترش و شیرین و شبیه به زالزاک ولی درشت‌تر از آن است.

اندام دارویی

بخش‌های مختلف درخت سدر مانند میوه، برگ، شکوفه و حتی ریشه آن خاصیت دارویی دارد ولی برگ آن بیشترین کاربرد را دارد. بهترین زمان برداشت برگ‌ها، اواخر فصل تابستان است.

خواص سدر (طبیعت و خواص درمانی)

طبع سدر سرد و خشک است. خواص این گیاه در طب سنتی تمیز کردن پوست، درمان زخم‌های سطحی، درمان انگل‌های موضعی پوست، بهبود عرق سوز شدن پا، بهبود زخم آبله، از بین بردن شپش، کمک به درمان زخم معده، از بین برنده عطش، درمان اسهال، نرم کننده و باز کننده سینه، تقویت موها و درمان ریزش مو است. امروزه نیز در داروسازی و صنعت تولید لوازم بهداشتی و آرایشی، محصولات مختلفی از این گیاه به شکل افشره سدر، پودر سدر خالص، شامپو، صابون و روغن سدر تولید می‌شود. همچنین یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های دارویی حاوی سدر، پماد درماتین است که برای التیام زخم‎‌ها و درمان انواع اگزما (درماتیت پوستی) استفاده می‌شود.

مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی برگ سدر، ترکیبات ساپونینی مانند ساپونین‌های گلوکوزیدی، ساپونین‌های استروئیدی مانند الین لاکتون، تانن‌ها و استرول‌های گیاهی از جمله بتاسیتوسترول است. همچنین از برگ سدر، آلکالوئیدهایی مانند آمفی‌بین‌های A، E و F، مارتین A و C و اسپانین A استخراج می‌شود. کُنار، نیز سرشار از ویتامین‌های C، A و B، تانن، صمغ، قند و … است. این ترکیبات خواص درمانی ویژه‌ای را به گیاه سدر می‌دهند. تعدادی از مهم‌ترین کاربردهای دارویی این گیاه به شرح زیر است:

ضدعفونی کردن و درمان زخم‌ها

برگ گیاه سدر، حاوی ترکیبات ضد میکروب قوی است و استفاده از آن بر روی زخم، باعث ضدعفونی کردن محل زخم و کمک به درمان آن می‌شود. استفاده از فرآورده‌های این گیاه تاثیر خوبی در بهبود سریع‌تر زخم‌ها و پروسه بهبودی زخم و التهاب پوست دارند و به برطرف کردن قرمزی و خارش ناشی از تحریکات پوستی کمک می‌کنند. سدر، التهابی که به تحریک شدن پوست می‌انجامد را درمان می‌کند. پوسته پوسته شدن را کاهش می‌دهد و با خواص ضد قارچ و ضد میکروب خود، برای درمان عفونت موثر است.

کمک به درمان پسوریازیس

بیماری پسوریازیس که به ویژه در هنگام تغییرات فصلی شایع می‌گردد و در آن، پوست فرد مبتلا دچار افزایش فعالیت به دلیل التهاب خودایمنی می‌شود و اغلب با درد، خارش، قرمزی و پوسته‌ریزی همراه است، به خوبی به درمان‌های گیاهی با سدر پاسخ مثبت داده است و خاصیت ضد باکتری و آنتی‌اکسیدانی این گیاه در کمک به بهبود بثورات و ضایعات پوستی پسوریازیس و رفع خشکی پوست بسیار نتیجه بخش بوده‌اند.

کمک به درمان انواع اگزما (درماتیت پوستی)

امروزه مطالعات و تحقیقات صورت گرفته بر روی خواص گیاه سدر، تاثیرات مثبت عصاره این گیاه بر بهبود انواع اگزما، درماتیت تماسی تحریکی که بر اثر تماس مکرر پوست با آب، مواد شوینده، حلال‌ها و مواد شیمیایی ایجاد می‌شود و درماتیت آتوپیک (خشکی ارثی پوست در نقاطی از بدن مانند آرنج‌ها و زانوها) را تایید کرده‌اند. همچنین سبوره یا اگزمای سبورئیک یک مشکل پوستی دیگر است که به دلیل عملکرد نادرست غده‌های سباسه به وجود می‌آید. این مسئله باعث افزایش تولید سبوم (چربی پوست) و عفونت مکرر سلول‌های اپیدرم می‌شود. در این بیماری، پوست سر، ابروها، گوش داخلی و هر جایی که فولیکول مو وجود داشته باشد، پوسته پوسته می‌شود و ظاهر بدی را ایجاد می‌کند؛ سدر می‌تواند در درمان این وضعیت التهابی خاص مفید باشد و با تنظیم تولید سبوم و درمان عفونت، پوسته پوسته شدن را کاهش دهد..

جلوگیری از چین و چروک پوست

سدر گیاهی قابض است و در صورت استفاده از آن، پوست یا عضلات جمع می‌شوند، بنابراین به عنوان یک محصول ضد چین و چروک پوست و پیشگیری کننده از پیری زودرس در محصولات آرایشی به کار می‌رود. امروزه ماسک‌های مختلفی به این منظور از پودر سدر خالص یا پودر آن همراه با دیگر مواد طبیعی تولید می‌شود.

روش استفاده ازسدربرای مو

یکی دیگر از مهم‌ترین خواص سدر، تاثیر آن بر سلامت موها است، از این رو امروزه در ساخت بسیاری از شامپوهای گیاهی از آن استفاده می‌شود. سدر سرشار از مواد آنتی اکسیدان و ویتامین‌های مختلف است که باعث تقویت مو می‌شوند و برای پیشگیری و کاهش ریزش مو مفید هستند. مصرف این گیاه باعث حفظ رطوبت پوست سر و ساقه موها می‌شود و شفافیت و شادابی موها را به همراه دارد و می‌تواند با افزایش گردش خون در پوست سر، فولیکول‌های مو را تحریک کند. این کار، نقش مهمی در افزایش رشد مو دارد و نازک شدن مو را کُند می‌کند.

برطرف کردن شوره سر

شوره سر یکی از مشکلاتی است که علل بسیاری می‌تواند داشته باشد اما یکی از درمان‌هایی که می‌توان برای آن در نظر گرفت، سدر است. این گیاه دارای خاصیت ضد التهابی  و آنتی‌باکتریال است و به درمان شوره سر، پیشگیری و برطرف کردن مو خوره، کنترل چربی پوست سر، رفع عفونت و قارچ پوست سر کمک می‌کند.

درمان عرق سوز شدن

عرق سوز (عرق جوش) که به آن میلاریا (miliaria) هم گفته می‌شود و عموما به راش گرمایی نیز معروف است، آسیب پوستی دردناکی است که اغلب زمانی رخ می‌دهد که غدد تعرق در بدن مسدود می‌شوند و عرق تولید شده در بدن نمی‌تواند به سطح پوست راه پیدا کند و تبخیر بشود. در نتیجه منجر به عرق سوز شدن و حساسیت پوستی می‌شود. یکی از درمان‌های مفید برای رفع این مشکل استفاده از گیاه سدر است.

خواص سدرو ماست برای صورت

یک قاشق سدر و میزان کافی ماست برای خمیری شدن این ماسک، کافی است. توجه داشته باشید که این ماسک نباید زیاد رقیق یا غلیظ باشد که به سادگی روی پوست قرار بگیرد. سدر خاصیت از بین بردن چربی های پوست را دارد لذا استفاده از این ماسک برای کسانی که پوستی خشک دارند، توصیه نمی شود.

خواص سدرو حنا برای پوست صورت

حنای موجود در این ماسک سبب می شود که خاصیت خشک کنندگی پوست سدر، تعدیل شود. این ماسک به سفید و روشن شدن پوست کمک می کند.

خواص سدرو گلاب برای پوست

این ماسک سبب می شود التهاب پوست و قرمزی آن کاهش یابد و همچنین سبب می شود پوستی شفافتر داشته باشید.

عوارض جانبی

1. استفاده موضعی از گیاه سدر عارضه جانبی خاصی ندارد، با این وجود توصیه می‌شود در صورت بروز هر گونه حساسیت، با پزشک مشورت گردد.
2. میوه درخت سدر (کُنار) نفاخ است و زیاده‌روی در مصرف آن باعث بروز برخی مشکلات گوارشی می‌شود.
3. استفاده خوراکی از سدر ممکن است برای حافظه ضرر داشته باشد، بنابراین لازم است افرادی که سابقه تشنج یا فلج دارند، قبل از استفاده از میوه سدر با پزشک مشورت کنند.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران