مشخصات گیاه مریم گلی

مریم گلی یک گیاه دارویی علفی، چند ساله و متعلق به خانواده نعناع است. این گیاه گونه‌های متعددی در سراسر جهان دارد و از پراکندگی نسبتا وسیعی در فلور گیاهی کشورمان برخوردار است. تاکنون حدود ۵۸ گونه از این گیاه در ایران شناسایی و گزارش شده که از این تعداد، ۱۷ گونه بومی و انحصاری کشورمان است. این گیاه به طور خودرو در آذربایجان، لرستان، شیراز، کرمانشاه، سمنان و دماوند تهران می‌روید. نام‌های دیگر مریم گلی سالویا و مریمی می باشد.

شکل مریم گلی گیاهی با ساقه‌هایی به رنگ سبز تیره و پر از کرک‌های خاکستری به ارتفاع حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر است. برگ‌های آن، نیزه‌ای شکل و سطح آن‌ها با کرک‌های ظریفی پوشیده شده است. گل‌های مریم گلی به رنگ بنفش متمایل به آبی، صورتی یا سفید هستند. این گلها در قسمت فوقانی ساقه، روی چرخه‌های مخصوصی تجمع یافته‌اند. روی هر چرخه ۵ الی ۸ گل وجود دارد و میوه‌ فندقی آن به رنگ قهوه‌ای روشن یا تیره است.

نام گیاه مریم گلی از کلمه‌ای لاتین به معنای شفا یافتن و بهبود گرفته شده و نشان دهنده خواص بیشمار این گیاه برای درمان انواع بیماری‌ها از گذشته بوده است. نام دیگر مریم گلی به انگلیسی سالویا (Salvia) است و در کتب طب سنتی به نام «مریمی» نیز معرفی شده است.‏ در پاسخ به اینکه مریم گلی در کجا می روید، باید گفت محل اصلی کشت گیاه مریم گلی سواحل شمالی مدیترانه بوده است. امروزه این گیاه در تمام مناطق معتدله رشد می‌کند و بیشتر به صورت وحشی در کوهستان ها و صحراها می روید همچنین در زمین های دارای خاک سبک و غنی شده کشت می شود.

اندام دارویی

بخش دارویی گیاه را برگ‌ها و سرشاخه‌های گلدار تشکیل می‌دهند و بهترین زمان جمع آوری اندام دارویی، در فصل گلدهی گیاه یعنی ماه‌های خرداد، تیر و مرداد است.

خواص مریم گلی چیست

گیاه مریم گلی طبعی گرم و خاصیت آرام‌بخشی دارد. این گیاه به تقویت سیستم ایمنی بدن، افزودن اشتها و درمان کم‌خونی کمک می‌کند. میکروب‌کش و نشاط‎ آور است. به صورت موضعی، به عنوان قابض، ضد باکتری ، ضد تعریق و برای درمان التهاب دهان به صورت غرغره و دهانشویه مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده موضعی از آن به درمان تبخال و آفت کمک می‌کند.

در سال‌های اخیر نیز بر روی خاصیت مریم گلی ‏مطالعات گسترده‌ای صورت گرفته است تا کاربرد سنتی آن و خواص و مضرات مریم گلی را اثبات و اثرات جدید بیولوژیکی آن را پیدا کند. این مطالعات اثرات ‏ضد سرطانی، ضد التهابی، ضد درد، آنتی‌اکسیدان، ضد میکروبی، ضد جهش، ضد زوال عقل و کاهنده قند و چربی خون گیاه مریم ‏گلی را تایید کرده اند و امروزه از عصاره آن در صنعت داروسازی برای ساخت انواع داروها به منظور درمان بیماری‌های التهابی ‏مزمن نظیر روماتیسم، آسم، التهابات روده‌ای، درمان تبخال و کاهش فشار و قند خون استفاده می‌شود.

قرص گلیکوگل برای ‏کاهش قند خون، قرص میناسیج برای جلوگیری از تعریق زیاد، قرص سالویگل به منظور کاهش ترشح عرق در دوران یائسگی، لوسیون گیاهی مریم گلی برای درمان آکنه و اگزما و انواع پماد ‏گیاهی مریم گلی برای درمان تبخال و آفت دهان برخی از فرآورده‌های طبیعی این گیاه هستند. گیاه ‏مریم گلی در صنايع عطرسازی، آرايشی و تهیه بسیاری از صابون‌ها و مواد بهداشتی نیز به دلیل برخورداری از یک رایحه‌ دلپذیر، ‏کاربرد فراوان دارد. ‏

فواید مریم گلی برای دهان و دندان

استفاده موضعی از گیاه مریم گلی به درمان تبخال و آفت کمک می‌کند. این گیاه خاصیت آرامبخش دارد و برگ‌های آن خاصیت ‏ضد درد و ضد التهاب دارند که به کاهش درد و التهاب زخم تبخال کمک زیادی خواهد کرد، علاوه بر این فرآورده‌‌های طبیعی ‏تهیه شده از گیاه مریم گلی برای درمان بیماری‌های لثه و زخم‌های دهانی مفید هستند و استفاده درمانی از آن برای درمان تبخال، به ‏بهبود سریع‌تر زخم کمک خواهد کرد. همچنین استفاده از گیاه مریم گلی در دهانشویه‌ها به صورت غرغره در بهبود التهاب دهان و ‏حلق و خونریزی لثه مفید است. مصرف دهان شویه و خمیردندان‌های حاوی مریم گلی می‌تواند عملکرد کاندیدا آلبیکنس، قارچی ‏که ممکن است منجر به ایجاد پوسیدگی دندان شود را نیز متوقف کند و به بهبود عفونت گلو، آبسه دندانی، عفونت لثه و زخم‌های ‏دهان کمک می‌کند.‏

خاصیت ضد التهابی و تسکین درد مفاصل

ترکیبات تشکیل دهنده مریم گلی به این گیاه خاصیت ضد التهاب و ضد درد داده‌اند. از این رو مصرف موضعی آن به تسکین دردهای مفصلی و روماتیسم کمک شایانی می‌کند. همچنین استفاده از عصاره یا روغن مریم گلی برای تسکین دردها یا اسپاسم‌های عضلانی نیز موثر است.

فواید مریم گلی برای سیستم گوارشی

درمان اختلالات گوارشی مانند نفخ معده، تسکین درد یا گرفتگی عضلانی معده، سوزش معده و اسهال از خواص مریم گلی است. مریم گلی خاصیت ضد اسپاسم دارد و باعث تسکین کرامپ‌ها یا گرفتگی عضلانی معده می‌شود.

فواید مریم گلی برای بانوان

مریم گلی حاوی فیتواستروژن (استروژن‌های گیاهی) است و از این رو مانع افت شدید استروژن در دوران یائسگی بانوان می‌شود. به همین جهت در کاهش مشکلات این دوران موثر است و  به کاهش درد دوران قاعدگی و درمان بسیاری از مشکلات رحم مانند خونریزی‌های غیر عادی و تومورها کمک می‌کند.

فواید مریم گلی برای استرس

این گیاه حاوی آنتی‌اکسیدان‌های سنتزی مانند اپیژنین، دیوزمتین و لوتئولین است. می‌تواند با افسردگی و استرس مقابله کند و باعث افزایش توجه و تمرکز شود. بخور مریم گلی آرام بخش و مقوی اعصاب است و در آرام‌سازی عضلات نقش دارد.

کاهش تعریق

اسیدهای فنولی موجود در گیاه مریم گلی باعث مهار ترشح عرق می‌شوند، از این رو جلوگیری از تعریق زیاد با علت‌های مختلف مانند تعریق زیاد ناشی از یائسگی، ضعف، دیستونی، تعریق شبانه و تعریق زیاد ناشی از علل روانی از دیگر خواص سالویا است.

خواص مریم گلی برای مو

مریم گلی به دلیل دارا بودن مقادیر بالای بتا سیسترول و یک ترکیب ۵-آلفا ردوکتاز (که در درمان طاسی الگوی مردانه مؤثر است) ‏برای مقابله با ریزش مو و طاسی بسیار مفید است، همچنین افزایش درخشندگی و براق شدن موها، تحریک رشد مو و رفع سفید ‏موها از دیگر کاربردهای این گیاه برای سلامت مو است. ‏برای این اهداف هم می توان از روغن مریم گلی و هم از عصاره آن که به صورت دم کرده و جوشانده است، استفاده نمود.

خاصیت مریم گلی برای پوست

عصاره گیاه مریم گلی خاصیت ضد باکتری دارد و بر باکتری‌های اصلی ایجاد کننده آکنه اثر می‌گذارد و از گسترش عفونت جلوگیری می‌کند، همچنین مواد موثر موجود در عصاره این گیاه به دلیل داشتن اثرات ضد التهابی و مهار فعالیت غدد چربی‌ساز پوست به بهبود سریع‌تر ضایعات آکنه و جوش کمک می‌کنند. از گیاه مریم گلی برای درمان برخی ناراحتی‌های پوستی دیگر مانند اگزما و پسوریازیس نیز استفاده می‌شود. جالب است بدانید امروزه روغن مریم گلی در بسیاری از محصولات زیبایی پوست استفاده می‌شود، آنتی اکسیدان موجود در روغن این گیاه، رادیکال‌های آزاد، چین و چروک و افتادگی پوست را از بین می‌برند باعث روشن‌تر شدن و جوان‌تر شدن پوست می‌شوند.

فواید مریم گلی برای آلزایمر

استفاده از عصاره مریم گلی برای مقابله با آلزایمر و زوال عقل موثر است. بیماری آلزایمر در نتیجه‌ کاهش سطح یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی بروز می‌کند که مریم گلی این روند را کاهش می‌دهد زیرا قادر است از ترشح آنزیم مسئول این تخریب جلوگیری کند.

قرص گلیکوگل برای کاهش قند خون، قرص سالویگل برای جلوگیری از تعریق زیاد، لوسیون گیاهی مریم گلی برای درمان آکنه و اگزما و انواع پماد گیاهی مریم گلی برای درمان تبخال و آفت دهان برخی از فرآورده‌های طبیعی این گیاه در داروخانه‌های کشورمان هستند. گیاه مریم گلی در صنايع عطرسازی، آرايشی و تهیه بسیاری از صابون‌ها و مواد بهداشتی نیز به دلیل برخورداری از یک رایحه‌ دلپذیر، کاربرد فراوان دارد.

کاهش قند خون

یکی از خواص گیاه سالویا، اثر آن بر کاهش قند خون مبتلایان به بیماری دیابت است به طوری که بررسی‌های بالینی نشان داده است، مصرف عصاره سالویا باعث کاهش قند خون افراد سالم و افراد دیابتی وابسته به انسولین می‌شود ولی در بیماران دیابتیک غیر وابسته به انسولین تاثیری ندارد، این گیاه آزادسازی گلوکز ذخیره شده در کبد را منظم و از نوسانات شدید قند خون جلوگیری می‌کند.

خواص مریم گلی برای رحم

گیاه مریم گلی، به ‌دلیل خواص ضد میکروبی و ضد التهابی که دارد، به عنوان یک راهکار طبیعی برای درمان عفونت‌های رحمی مانند عفونت واژن و عفونت مجاری ادراری در طب سنتی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مریم گلی از گیاهان مفید برای زنان است و در برطرف شدن ترشحات زنانه موثر است و دم کرده مریم گلی خشک شده برای کاهش درد دوران قاعدگی و رفع بی نظمی‌های قاعدگی بسیار مفید می باشد.

خواص مریم گلی برای مردان

مریم گلی به دلیل خواص ضد التهابی و پایین آوردنده کلسترول خون که دارد برای مردان مفید است و در پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی و سکته که در مردان رایج است، موثر می باشد. همچنین مصرف این گیاه به طورکلی در تقویت سیستم ایمنی بدن تاثیر دارد.

تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان سرفه و سرماخوردگی

مریم گلی خواص قابضی دارد و به همین دلیل می‌تواند روان شدن ناشی از التهاب‌ها در مجاری تنفسی را کاهش دهد و به دلیل خاصیت ضد عفونی کننده، مانع گسترش عوامل عفونت‌زا می‌شود، این گیاه به بهبود سرماخوردگی و درمان سرفه کمک می‌کند، همچنین ترکیبات تشکیل دهنده گیاه با افزایش موضعی تولید گلبول‌های سفید، باعث تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری‌ها می‌شوند.

طبع مریم گلی و خواص آن در طب سنتی

طبع مریم گلی گرم است. از خواص مریم گلی در طب سنتی به عنوان داروی موثر برای درمان عوارض نیش حشرات، ضد سم، مقوی برای تقویت روح و ‏بدن و به طور کلی معجون افزایش عمر استفاده می‌شده است، همچنین این گیاه برای تقویت عضلات و آرام کردن اعصاب، ‏افزایش میل جنسی در زنان، درمان گلودرد، تقویت حافظه سالمندان، رفع شوره سر، بازگرداندن رنگ مو، التیام زخم‌ها و تنظیم قند ‏خون تجویز می‌شده است.

طریقه مصرف مریم گلی

طرز استفاده از مریم گلی و اضافه کردن آن به رژیم غذایی کار آسانی است. ساده‌ترین راه این است که آن را به صورت دمنوش مصرف کرد. همچنین می توان برگ‌های گیاه را به صورت کامل و تازه یا به صورت ادویه مصرف نمود. پودر مریم گلی خشک شده را می‌توان برای کاهش مصرف نمک به سوپ‌ها، مرغ و گوشت اضافه کرد. همچنین امروزه گیاه سالویا (مریم گلی) به دلیل برخورداری از یک رایحه‌ دلپذیر، در بسیاری از صابون‌ها و مواد بهداشتی نیز به کار می‌رود.

طریقه مصرف مریم گلی به عنوان دمنوش: برای تهیه‌ چای مریم گلی ۲ قاشق غذاخوری برگ تازه‌ (یا ۱ قاشق غذاخوری برگ گیاه مریم گلی خشک‌ شده) را داخل لیوان بریزید. لیوان را با آب تقریبا جوش پر کنید. روی لیوان را بپوشانید و چند دقیقه صبر کنید. سپس چای را صاف کنید تا برگ‌های موجود از آن جدا شود.

طریقه مصرف مریم گلی برای موها: برای استفاده از گیاه مریم گلی یا سالویا برای موها ابتدا چای آن را تهیه کنید و اجازه دهید خنک شود و سپس آن را روی موهای خود اسپری کنید. معمولا باید این محلول ۵ تا ۱۰ دقیقه روی موها بماند و سپس موهایتان را طبق معمول بشویید.

طریقه مصرف مریم گلی برای پوست: روزانه ۲ بار پس از شستن و خشک کردن محل جوش ها، پنبه‌ای را به عصاره گیاه مریم گلی آغشته کرده و در محل جوش‌ها قرار داده و به آرامی ماساژ دهید. همچنین بخور مریم گلی به تنهایی یا مخلوط با بابونه به عنوان ترمیم کننده‌ پوست‌های دارای جوش و آکنه کاربرد دارد.

سوزاندن مریم گلی

سوزاندن مریم گلی از زمان باستان مورد توجه بوده است و اعتقاد بر این است که خاصیت زیادی برای آرامش روحی و معنوی افراد دارد. سوزاندن مریم گلی همچنین باعث ضدعفونی کردن محیط نیز می شود. گفته می شود از آن‌ جایی که مریم گلی خواص ضد عفونی کننده و ضد میکروبی قوی دارد یک ساعت سوزاندن آن، باکتری‌های هوا را تا ۹۴ درصد کاهش می‌دهد. برای دانستن اینکه چگونه مریم گلی را دود کنیم ابتدا دسته ای از گیاه خود را به صورت تازه یا خشک شده آماده کنید و به صورت یک دسته گل درآورید. دور آن را با نخ بپیچید و سپس آن را بسوزانید. می توانید از ظرف عود یا یک کاسه سرامیکی نیز برای سوزاندن مریم گلی استفاده کنید. سوزاندن مریم گلی در کاهش افسردگی، بهبود خلق و خو، افزایش تمرکز و حافظه، دفع انرژی های منفی و خوشبو کردن هوای محیط موثر است. همچنین برخی تحقیقات نشان می دهد که مریم گلی حاوی ترکیباتی است که می تواند به کاهش بی خوابی کمک کند.

انواع مریم گلی در ایران

گیاه مریم گلی انواع مختلفی دارد. مریم گلی معمولی (Salvia officinalis) نوعی از مریم گلی است که در بیشتر فروشگاه‌های موادغذایی یافت می‌شود و از آن برای تهیه‌ بیشتر چای‌های کیسه‌ای مریم گلی استفاده می‌شود. این نوع مریم گلی را نباید با سایر انواع و گونه‌های آن اشتباه گرفت. مریم گلی مقدس یا مریم گلی مخدر(Salvia divinorum) گیاهی با خواص توهم‌زا است که در بعضی از فرهنگ‌های بومی برای اهداف مذهبی استفاده می‌شود. مریم گلی سفید (Salvia apiana)، گیاهی بومی جنوب کالیفرنیا و بخش‌هایی از مکزیک است که در طول مراسم تطهیر بومی، به‌عنوان بخور سوزانده می‌شود.

به طور کلی انواع مریم گلی شامل مریم گلی معمولی  (Common Garden Sage)، مریم گلی  Scarlet، مریم گلی یک ساله (Annual Sage)، مریم گلی  Mealy Cup ، مریم گلی Cleveland، مریم گلی Pitcher، مریم گلی پاییزی (Autumn Sage)، مریم گلی با رایحه انیسون (Anise-Scented Sage)، مریم گلی بوته مکزیکی (Mexican Bush Sage)، مریم گلی Woodland، مریم گلی آناناسی  (Pineapple Sage) و مریم گلی بیابانی (Desert Sage) می شود. رایج‌ترین انواع مریم گلی در ایران نیز مریم گلی آتشین (گل سلوی قرمز)، مریم گلی پنبه‌ای، گیاه مریم گلی سفید، مریم گلی جنگلی، مریم گلی آناناسی و گیاه مریم گلی مرموک است.

مریم گلی مخدر

برگ مریم گلی را می‌توان جوید یا آن را با آب جوشاند و بخار آن را استنشاق کرد تا اثر توهم‌زای آن را تجربه کرد. در مجموع مریم گلی جزو مواد مخدر توهم زا دسته بندی می شود.

ترکیبات مریم گلی

تا کنون بیش از 42 ترکب شیمیایی در عصاره گیاه دارویی مریم گلی شناسایی شده است که شامل سینئول، اسید تانیک، کلروژنیک اسید، کافئیک اسید، کافئیک و نیکوتین اسید، نیکوتین آمید، فلاون و استروژنیک و همچنین مواد تلخی مثل اوره و اسید لاکتیک است. مواد معدنی متعدد مانند پتاسیم، کلسیم، منگنز، منیزیم، روی، آهن و مس و انواع ویتامین‌ها نظیر ویتامین‌های گروه ب، ویتامین آ و سی نیز از دیگر ترکیبات تشکیل دهنده این گیاه هستند که خواص دارویی ارزشمندی را به آن داده‌اند.

عوارض مریم گلی

1. مریم گلی حاوی ترکیبی به نام توجون «Thujone» است که عطر و طعم قوی را به این گیاه داده است. لذا مصرف آن در دوز‌های بالا (بیشتر از ۷ گرم در روز) می‌تواند سمی باشد و باعث بروز مشکلاتی مانند افزایش ضربان قلب، افزایش دمای بدن، سرگیجه، تشنج، استفراغ و آسیب کلیوی می‌شود.
2. در برگ و ساقه برخی گونه‌های گیاه مریم گلی، ماده مخدر روانگردانی وجود دارد که دارای اثراتی بسیار شبیه ال اس دی، گراس و حشیش است و در مصرف آن باید دقت شود.
3. استفاده از گیاه مریم گلی در دوران بارداری به دلیل ایجاد انقباضات رحمی و در دوران شیردهی به دلیل کاهش تولید شیر، ممنوع است.
4. مصرف طولانی مدت این گیاه باعث مسمومیت و افزایش فشار خون می‌شود، به همین دلیل افرادی که فشار خون بالایی دارند نباید از این گیاه استفاده کنند.
5. یکی دیگر از عوارض مریم گلی تشدید حملات صرع و تشنج در افراد مبتلا بوده و مصرف آن برای این افراد ممنوع است.
6.  استفاده از دمنوش مریم گلی و محصولات دارویی تولید شده از آن، برای بیمارانی که داروهای دیابت، آرام‌بخش، داروهای ضد ‏افسردگی، داروی کنترل فشار و ضد تشنج مصرف می‌کنند ممنوع است، زیرا با این داروها تداخل دارویی دارد و لازم است در ‏صورت مصرف هر گونه داروی خاص، قبل از استفاده از این گیاه با پزشک متخصص مشورت شود.‏

مراجع:

کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/nutrition/sage#section11

https://www.medicalnewstoday.com/articles/266480

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-504/sage