مشخصات گزنه

گزنه گیاهی علفی، چند ساله، پایا با ساقه‌ای راست، چهار گوش و منشعب است که ساقه آن به طور راست تا ارتفاع یک متر بالا می‌رود. برگ‌های این گیاه انگشتی، سر نیزه‌ای یا  تخم مرغی و پوشیده از کرک‌های گزنده است. ساقه آن را نیز پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن به دست می‌چسبد و موجب خارش و سوزش می‌شود و به همین دلیل آن را گزنه نامیده‌اند. گل‌ها به رنگ سبز روشن، تک جنس، بسیار ریز و سبزفام بر روی دو پایه جداگانه قرار دارند. میوه گزنه فندقه تخم مرغی تا بیضوی و محتوی آلبومین روغن دار است. گزنه معمولا در مناطق متروکه، خرابه‌ها، باغها و نقاط مرطوب به شکل خودرو می‌روید. در کشور ما نیز در مناطق ییلاقی اطراف تهران، کرج، دامنه های البرز، استان آذربایجان، اصفهان و لرستان به طور خودرو یافت می‌شود. همچنین به دلیل ارزش دارویی فروان این گیاه، کشت و پرورش آن در مزارع نیز صورت می‌گیرد.

اندام دارویی

قسمت‌های مورد استفاده این گیاه برگ‌ها، سرشاخه‌های گلدار، ریشه و دانه آن است. در برخی مناطق از برگ‌های آن به عنوان خوراکی در آش استفاده و یا به صورت پخته همانند اسفناج مصرف می‌شود. گزنه سرشار از تانن، لسیتین، ‌اسید فورمیک، کاروتن، پروتئین، نیترات پتاسیم و كلسیم، تركیبات آهن، روی، منیزیم، ویتامین سی و نوعی گلوكوزید است كه پوست را قرمز می‌كند و از سرشاخه‌های این گیاه ماده قرمز رنگی بنام اورتی‌سین استخراج می‌شود.

خواص گزنه (طبیعت و خواص درمانی)

طبع گزنه گرم و خشک است. این گیاه به صورت خوراکی به عنوان مدر، پایین آورنده قند و اسیداوریک و به صورت موضعی برای درمان برخی از بیماری‌های پوستی و مو از جمله اگزما، بیماری های التهابی و حتی در درمان ریزش مو مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه نیز از آن در ساخت انواع شامپوهای گیاهی و برخی فرآورده‌های طبیعی استفاده می‌شود. گزنه یکی از اجزای اصلی تشکیل دهنده قرص پروستاتان و قطره پروستاتان، اسپری ضد تعریق نلا و قرص اورتی هرب برای بهبود کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 پیشرفته نیازمند انسولین است.

خواص گزنه برای مو

گیاه گزنه از ریزش موی سر جلوگیری و آن را تقویت می‌کند. باعث براق شدن موها می‌شود و در برخی از موارد، استفاده از آن می‌تواند باعث رشد مجدد موی سر شود. امروزه از این گیاه در تولید شامپوهای گیاهی و لوسیون‌های تقویت مو استفاده می‌شود.

خواص گزنه برای دیابت

گزنه برای درمان بیماری قند مفید است و از آن در داروسازی در ساخت داروهای دیابت استفاده می‌شود. گزلين ماده موثر به دست آمده از گياه گزنه اثری شبه انسولين دارد و سبب تسهيل و ورود گلوکز به درون سلول می شود. به اين ترتيب قند خون پايين می‌آيد.

خواص گزنه در بیماری زنان

این گیاه ترشح شیر را در زنان شیرده زیاد می‌کند. همچنین مصرف آن به باز کردن عادت ماهیانه کمک می‌کند و علائم ناراحتی پیش از آن را کاهش می‌دهد.

خواص گزنه برای مردان

گزنه به درمان بزرگ شدن پروستات کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که این گیاه می‌تواند از تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون جلوگیری کند و متوقف کردن این تبدیل در کاهش حجم پروستات موثر است.

خواص گزنه در تعریق زیاد

استفاده از اسانس گزنه در فرآورده‌های طبیعی ضد تعریق به دلیل کمک به رفع بوی نامطبوع بدن است، ضمن اینکه خاصیت آرامبخش نیز دارد. همچنین گزنه یک گیاه با خاصیت دیورتیک طبیعی است و می‌تواند به بدن در دفع بهتر نمک و آب اضافی کمک کند.

خواص گزنه در رفع کم خونی

این گیاه سرشار از آهن و اسید فولیک بوده، در رفع کم خونی موثر است و تعداد گلبول‌های قرمز را زیاد می‌کند.

گزنه حاوی آنتی اکسیدان های فراوان

آنتی اکسیدان‌های موجود در گیاه گزنه می‌توانند به سیستم ایمنی بدن در مبارزه با رادیکال‌های آزاد کمک کنند. این گیاه حاوی انواع آنتی اکسیدان‌ها از جمله ویتامین سی، کاروتنوئید‌ها و فلاونوئیدها است که در بدن فعالیت‌های آنتی اکسیدانی دارند و بدن را از سموم و بیماری‌ها دور نگه‌ می‌دارند.

خواص گزنه در تسکین دردهای عضلانی

استفاده موضعی از این گیاه دردهای عضلانی را تسکین و برای برطرف كردن درد روماتیسم مفید است.

خواص گزنه برای پوست

براساس مطالعات کالج پزشکی دانشگاه ایالتی پن، گیاه گزنه، به علت خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد التهابی که دارد می‌تواند یک فرآورده طبیعی مناسب در مقابل اگزما باشد.

خواص گزنه برای بیماری تب یونجه

گزنه یک درمان طبیعی برای بیماری تب یونجه است. این بیماری یک نوع آلرژی است که شامل التهاب در ناحیه بینی می‌شود. تحقیقات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که یکی از خواص این گیاه مهار کردن التهاب منجر به آلرژی فصلی است. گزنه گیرنده‌های هیستامین را مسدود و مانع از آزاد شدن مواد شیمیایی که تب یونجه را ایجاد می‌کنند، می‌شود.

روش استفاده از گیاه گزنه برای دیابت

روش استفاده از گیاه گزنه برای دیابت غالبا به صورت دم کرده و جوشانده می باشد و معمولا بین وعده های غذایی استفاده می شود.

زمان مصرف گزنه

بهترین زمان مصرف گزنه بین وعده های غذایی و یا ساعاتی بعد از مصرف غذاست.

خواص نیش گزنه

گزنه حاوی مواد شیمیایی به نام های هیستامین، استیل کولین، سروتونین، لوکوترینس و موریدین است که هنگام تماس با بدن موجب سوزش، خارش و سایر علائم آلرژیک می شود. توجه داشته باشید ده دقیقه پس از تماس گزنه با پوست بدن، ناحیه گزش را لمس نکنید تا زودتر التهاب بوجود امده از بین برود. لذا از آن جایی که این گیاه واکنش آلرژیک ایجاد می کند در حد امکان سعی کنید که در تماس مستقیم با آن قرار نگیرید.

خواص ریشه گزنه

ریشه گزنه خواص فراوانی برای تورم پروستات دارد و این گیاه جزو گیاهان ادرار آور دسته بندی می شود.

مضرات گزنه

1. استفاده بیش از حد از این گیاه برای روده‌ها و کلیه‌ها مضر است.
2. گزنه می‌تواند با داروهای زیادی مانند داروهای مدر، داروهای فشار خون، داروهای دیابت، رقیق‌کننده‌های خون و لیتیوم تداخل پیدا کند.
3. مصرف گیاه گزنه برای زنان باردار و كودكان ممنوع است.
4. از شایعترین عوارض گزنه، تحریک معده است و احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک نیز در افراد حساس وجود دارد.
5. از آنجا که گیاه گزنه، حاوی مقادیری از تانن می‌باشد، مصرف همزمان گیاه گلدار شامل برگ‌ها یا ریشه با غذاهای حاوی آهن ممکن است باعث کاهش جذب آهن شود.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/nutrition/stinging-nettle

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-664/stinging-nettle