مشخصات شنبلیله
شنبلیله (Trigonella foenum-graecum) گياهی شبیه شبدر، از تیره بقولات، علفـی و يكـساله اسـت كـه ارتفـاع آن تـا ۵۰ سانتيمتر می‌رسد. برگ‌های آن به شکل متناوب، سه برگچه‌ای، بيضی و دندانه‌دار هستند که برگچه‌ها از يك نقطه منشعب می‌شوند و علاوه بر مصارف دارویی، به صورت تازه و یا خشک مصرف می‌شوند. ساقه این گیاه به صورت منفرد، غالباً خوابيـده، بـا انشعابات كم، بدون كرك يا كرک‌های پراكنده اسـت و گل‌هـا بـه رنـگ زرد روشـن و گاهی بنفش مايل به سفيد هستند.
بذرو شنبلیله تخم مرغـی شـكل، موسیلاژی، سخت با بويی قوی و طعمـی تلـخ هستند و رنـگ آن هـا از زرد حنايی تا قهوه‌ای تغيير می‌كند. شنبلیله عموما در نواحی اطراف دریای مدیترانه و جنوب آسیا رشد می‌کند و در کشورهای هند، چین، پاکستان، ایتالیا، مصر، یونان و … به وفور یافت می‌شود. شنبلیله از گیاهان بومی کشورمان محسوب می‌شود و بسیاری از نقاط کشور رویشگاه طبیعی این گیاه می‌باشند. نام دیگر گیاه شنبلیله، شینبل می باشد.
اندام دارویی
برگ، ساقه و بذر شنبليله اندام دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند.
خواص شنبلیله (طبیعت و خواص درمانی)
طبيعت شنبلیله گرم و خشک است. این گیاه در داروسازی ماده اصلی بسیاری از داروها را تشکیل می‌دهد. شربت دیانسول، کپسول گلی بورکس، دیاسین آرایکس، رونا پرفکت، قرص گلیکوگل، فیتوفاژ و گلوکورکس- بی، قطره شیرافزا، پودر جنرال تونیک و آنتی دیابتیک برخی از فرآورده‌های طبیعی حاوی عصاره این گیاه در بازار دارویی کشورمان هستند و از عصاره آن در ساخت لوازم آرایشی و صابون‌ها نیز استفاده می‌شود. دياسژنين نیز یکی از تركيبات مهم موجود در تخم شنبلیله است كه در توليد استروييدهای دارويی از جمله قرص‌های ضد بارداری کاربرد گسترده دارد. برخی از مهم‌ترین خواص آن به شرح زیر است:
کاهش قند خون
یکی از خواص شنبلیله کاهش قند خون و کمک به درمان دیابت است. شنبلیله سرعت جذب قند در معده را کُند و انسولین را تحریک می‌کند که هر دوی این اثرات باعث کاهش قند خون در افراد دیابتی می‌شود. به نظر می‌رسد واکنش فیبر محلول غنی از گالاکتومانان مسئول فعالیت ضد دیابت این گیاه است. همچنین در دانه شنبلیله اسید آمینه‌ای به نام هیدروکسی ایزولوسین وجود دارد که این اسید آمینه ترشح انسولین را تسریع می‌کند. به علاوه، فیبر موجود در شنبلیله جذب کربوهیدرات و قند را کند می‌کند.
کاهش کلسترول خون
شنبلیله در کاهش کلسترول بد خون یا همان چربی خون موثر است. این ویژگی به افزایش تبدیل کلسترول کبدی به نمک‌های صفراوی به علت از دست رفتن در مدفوع و ایجاد کمپلکس این مواد با فیبر شنبلیله و ساپونین‌ها نسبت داده می‌شود. طبق مطالعات متعدد صورت گرفته بر روی این گیاه و تاثیر مثبت آن در کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماری‌های قلبی مشخص شده است، مصرف روزانه ۵۰۰ میلی‌گرم شنبلیله، تری‌گلیسرید را کاهش و چربی خوب خون (HDL) را افزایش می‌دهد.
کاهش مشکلات قاعدگی و دوران یائسگی
شنبليله يكی از گياهانی است كه حاوي تركيبات فيتواستروژنی و از گیاهان مفید برای زنان است و مصرف آن به رفع مشکلات قاعدگی نظیر تسکین درد، تنظیم قاعدگی و از بین بردن لکه بینی کمک می‌کند. به دلیل وجود آهن در پیشگیری از کم خونی موثر است. همچنین مصرف آن در کاهش ناراحتی‌های یائسگی و نشانه‌های زودرس آن مانند گرگرفتگی، افسردگی و پوکی استخوان مفید است و می‌تواند جایگزین درمان‌های هورمونی شود.
افزایش شیر مادران شیرده
مصرف مکمل‌های حاوی این گیاه در افزایش شیر مادران شیرده موثر است و برخی از مادران طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از خوردن این مکمل، افزایش در تولید شیر را گزارش کرده‌اند. لذا می‌توان این گیاه را یک جایگزین ایمن و بی‌خطر برای داروهای شیمیایی تقویت شیر مادر معرفی کرد.
بزرگ شدن سینه
شنبلیله و فرآورده‌های طبیعی حاوی عصاره برگ و دانه این گیاه به بزرگ شدن حجم سینه‌ها و سفت‌تر کردن آنها کمک می‌کند. این گیاه یک فیتو استروژن فوق‌العاده و دارای ترکیباتی شبیه استروژن است که هورمون‌های رشد سینه (استروژن و پروژسترون) را تحریک می‌کند.
خواص شنبلیله برای کبد چرب
شنبلیله خواص زیادی برای بیماری قند خون و دیابت دارد و با خاصیت آنتی اکسیدانی خود در درمان بیماری کبد چرب نیز مفید می باشد.
خواص شنبلیله برای مردان
بررسی‌ها نشان می‌دهد مکمل‌های گیاه شنبلیله باعث افزایش علاقه به رابطه جنسی در زنان سالم و جوان با میل جنسی پایین و افزایش توانایی جنسی مردان مسن می‌شود. این گیاه در افزایش پاسخ به محرک‌های جنسی افراد سالم موثر است، همچنین استفاده از روغن یا عصاره شنبلیله برای مردان مبتلا به کم توانی جنسی و اختلال نعوظ مفید است. شنبلیله سطح مطلوبی از تستوسترون را به صورت طبیعی در بدن فراهم می‌کند و تحقیقات حاکی از آن است درمان ناتوانی جنسی، افزایش بنیه و انرژی از رایج‌ترین دلایلی است که مردان از مکمل‌های شنبلیله استفاده می‌کنند.
درمان ضعف و بی‌اشتهایی
گیاه شنبلیله به دليل دارا بودن عناصر معدنی مختلف مانند فسفر، آهن، كربوهيدرات‌ها، مواد ازته، دياستازها و انواع ویتامین‌ها، به رفع ضعف عمومی، بی‌اشتهایی و ترمیم قوا در دوران نقاهت بیماری‌ها کمک می‌کند. در درمان برخب از بيماری‌های ناشی از بی‌اشتهايی، ضعف و لاغری موثر است. همچنين مکمل‌های گیاهی حاوی شنبلیله براي مـوارد مختلفـی كـه تجـويز داروهای آهن و فسفردار ضرورت پيدا می‌كند، قابل جایگزینی است. این مکمل باعث تقویت دستگاه هاضمه می‌شود و لاغری‌های مفرط را از بین می‌برد.
خواص شنبلیله برای اسپرم
شنبلیله سطح تستسترون را افزایش می دهد و موجب می شود مشکلات نعوظ در فرد کاهش یابد.
خواص شنبلیله برای باردار شدن
از گذشته های دور شنبلیله برای درمان ناباروری استفاده می شده است و موجب بر طرف شدن عدم تعادل هورمونی در خانم ها می شود.
رفع مشکلات گوارشی
دانه شنبلیله حاوی ترکیبات موسیلاژ گروهی از ترکیبات گیاهی که مملو از پلی ساکارید هستند، می‌باشد و مصرف آن می‌تواند به رفع اختلالات گوارشی مختلف مانند سوء هاضمه، رفع نفخ، سوزش سر دل، یبوست، بیماری‌های التهابی روده و سایر مشکلات دستگاه گوارش کمک کند. این گیاه درد معده را نیز تسکین می‌دهد و التهاب دستگاه گوارش را با پوشش دادن لایه‌های درونی معده و روده، کاهش و سوزش سر معده و برگشت اسید معده درمان می‌کند. همچنین دیوسژنین موجود در آن به طور خاص در پیشگیری از سرطان کولون موثر است.
افزایش رشد مو
عصاره گیاه شنبلیله در تقویت و افزایش رشد موها موثر است. به درمان شوره سر، پیشگیری از سفید شدن زودرس موها و استحکام پیاز مو نیز کمک می‌کند.
درمان زخم و سوختگی
مصرف موضعی گیاه شنبلیله به درمان زخم‌ها، سوختگی و دمل کمک می‌کند و خواص ضد باکتریایی و ضد التهابی آن روند بهبود زخم‌های پوستی را تسریع می‌بخشد. استفاده از پودر تخم شنبلیله یکی از بهترین راه‌های درمان مشکلات پوستی نظیر آکنه، اگزما و جوش است. به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی باعث کاهش رشد جوش‌ها و جلوگیری از جوش‌های سرسیاه و سرسفید می‌شود.
بهبود سرفه‌های مزمن و گلودرد
تسکین سرفه‌های مزمن و خس‌خس سینه، درمان تب و برونشیت، رفع مخاط‌های مزاحم سیستم تنفسی، کمک به پاک‌سازی مجاری تنفسی و همچنین از بین بردن عفونت‌های درونی از دیگر خواص شنبلیله است.
تسکین درد‌های عضلانی
استفاده موضعی از روغن گیاه شنبلیله، اسپاسم‌های عضلانی را کاهش و درد ناشی از گرفتگی عضله و روماتیسم را تسکین می‌دهد.
دمنوش شنبلیله
برای تهیه دمنوش شنبلیله از دانه های آن استفاده می شود و ابتدا باید دانه ها را کوبید و سپس به آب جوش اضافه کرد و از دم کرده آن استفاده کرد.
بهترین زمان مصرف دمنوش شنبلیله
بهترین زمان مصرف دمنوش شنبلیله در هنگام عصر یا قبل از شام می باشد.
طرز استفاده از دانه شنبلیله برای دیابت
از آنجایی که دانه های شنبلیله ممکن است با داروهای دیابتی تداخل داشته باشد، لذا قبل از استفاده حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.
عوارض جانبی شنبلیله
- مصرف بیش از حد گیاه شنبلیله به دلیل اثرات هورمونی و انقباضات رحمی، در دوران بارداری ممنوع است.
- برخی افراد به برگ و تخم شنبلیله حساسیت دارند، به ویژه حساسیت به شنبلیله در افرادی که به بادام زمینی نیز حساسیت دارند، بیشتر است.
- به دلیل تاثیر روی کاهش قند خون، مصرف همزمان آن با سایر داروهای کاهنده قند خون ممکن است باعث افت شدید قند خون فرد شود.
- مصرف همزمان شنبلیله با داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت ممکن است عوارض جانبی و سمی این داروها را افزایش دهد و باعث خونریزی شود.
- بین مصرف هر نوع دارو و گیاه شنبلیله حداقل دو ساعت فاصله قرار دهید زیرا فیبر موجود در این گیاه به دلیل لعاب‌دار بودن می‌تواند جذب داروها را مشکل کند.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
https://www.healthline.com/nutrition/fenugreek
