مشخصات پنیرک

پنیرک (Malva Sylvestris) از گیاهان خزنده و از تیره پنیرکیان است و با نام‌های خبازی، خبیز، ختمی معطر، مولجه، مشک بو و گیاه سبزه توله نیز نامیده می‌شود. در کتب سنتی گیاه پنیرک را به سه نوع تقسیم‌بندی کرده‌اند: بستانی، بری و صغیر بری که نوع اصلی آن است. برگ گیاه پنیرک گرد و دایره مانند، بی‌مزه و کمی خشن است، خصوصاً پشت برگ و گل‌های آن کوچک و سرخ مایل به بنفش هستند. پنیرک گیاهی پایا، علفی، یک تا چند ساله است که ارتفاع آن تا ۶۰ سانتی‌متر هم می‌رسد و گل‌های آن به زنگی گلی مایل به بنفش و دارای خطوط تیره است که پس از خشک شدن به رنگ آبی در می‌آیند. این گیاه به صورت خودرو در بسیاری از نقاط می‌روید و برای استفاده دارویی نیز کاشته می‌شود. محل رویش گیاه پنیرک در ایران نواحی البرز، اطراف تهران، شمال ایران در آذربایجان و آستارا، نواحی مرکزی ایران در دامغان، سمنان و اصفهان و برخی نقاط جنوب ایران است.

اندام دارویی

قسمت‌های مورد استفاده گیاه پنیرک برگ، ریشه و گل آن است که پس از خشک کردن دور از رطوبت و نور مستقیم و در ظروف سربسته غیر پلاستیکی نگهداری می‌شود. بهترین زمان جمع‌آوری گل‌های گیاه پنیرک برای مصارف درمانی همزمان با شکفتن آنها در تابستان و بهترین زمان جمع‌آوری برگ‌ها، فصل بهار است. لازم است برای استفاه از خواص کامل پنیرک، مخلوطی از گل و برگ آن مورد استفاده قرار گیرد.

خواص پنیرک (طبیعت و خواص درمانی)

از نظر طب سنتی این گیاه را معتدل و متمایل به سرد و تر می‌دانند. گیاه پنیرک دارای ویتامین‌های A، B و C، مواد موسیلاژی و مواد رنگی مانند آنتوسیانین است. سایر تركيبات اصلی این گیاه، تركيبات فنلی و فالونوئیدی هستند. از مواد مؤثره این گیاه در صنعت داروسازی برای درمان بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود. همچنین فرآورده‌های دارویی حاوی پنیرک برای درمان اختلالات گوارشی، درمان ناراحتی‌های رحم و رفع عفونت دستگاه تناسلی زنان، بهبود عفونت مثانه و کمک به التیام سریع‌تر زخم‌ها، انواع سوختگی و برخی از بیماری‌های شایع پوستی کاربرد دارند. شربت گیاهی شش ناب، شربت زوفا عسلی و شربت گیاهی سیمو کلد تعدادی از فرآورده‌های طبیعی حاوی عصاره این گیاه در کشورمان برای درمان سرماخوردگی، سرفه و آلرژی هستند. برخی از مهم‌ترین خواص پنیرک در درمان بیماری‌ها به شرح زیر است:

خواص پنیرک برای قاعدگی

یکی از مهم‌ترین اثرات گیاه دارویی پنیرک به ویژه گل آن، درمان ناراحتی‌های رحم و رفع عفونت دستگاه تناسلی است. عفونت دستگاه تناسلی زنان، بیماری است که اغلب زنان در طول زندگی خود دست کم چند بار آن را تجربه می‌کنند. این عفونت‌ها در سنین باروری یعنی از سن بلوغ تا یائسگی شایع‌تر است و با مشکلاتی نظیر افزایش ترشحات واژن و تغییر رنگ و بوی این ترشحات همراه است. التهاب ناحیه تناسلی، خارش و سوزش نیز از دیگر علائم این بیماری است، همچنین این گیاه تقویت کننده رحم است و برای کاهش خونریزی‌های شدید قاعدگی مفید می‌باشد.

رفع عفونت و سوزش ادرار

پنیرک در درمان بیماری‌های کلیه و مثانه بسیار موثر است، خاصیت ادرار آور داشته و در تسکین سوزش مجرای ادرار تاثیر بسزایی دارد.

دمنوش پنیرک برای سرفه و ریه

یکی دیگر از خواص این گیاه کمک به درمان اختلالات تنفسی است. امروزه در پزشکی نوین از ترکیب برگ پنیرک با گیاهان دیگر به ویژه گل ختمی برای کاهش عوارض سرماخوردگی به خصوص سرفه، استفاده می‌کنند. پنیرک سرشار از لعاب و ترکیبات پلی ساکاریدی به نام موسیلاژ است که سوزش غشاء مخاطی را تسکین و التهاب آن را کاهش می‌دهد. خاصیت خلط‌آوری دارد و مصرف آن باعث نرم شدن مجرای تنفسی می‌شود. پنیرک یک ضدسرفه قوی، مرهم سینه و مقوی ریه است و گرفتگی صدا را برطرف می‌کند. همچنین گل پنیرک حاوی ماده‌ای شبیه مخاط است که از گلو و دهان محافظت می‌کند.

رفع یبوست و مشکلات گوارشی

مصرف فرآورده‌های دارویی گیاه پنیرک برای کسانی که دچار یبوست، ورم دستگاه گوارش و دارای معده و روده‌های تنبلی هستند، مفید است. این گیاه خاصیت ملین و مسهل دارد. به دلیل لعاب فراوانی که ایجاد می‌کند به بهتر شدن حرکات روده کمک می‌کند. درمان سوزش معده، سوء هاضمه، اسهال، سندروم روده تحریک پذیر، کولیت و پیشگیری از زخم معده از دیگر خواص این گیاه است.

خاصیت ضد التهاب و کمک به درمان زخم‌ها 

گل پنیرک خاصیت ضد التهاب قوی دارد و موجب کاهش تعداد سلول‌های التهابی می‌شود. استعمال موضعی این گیاه باعث افزايش بافت‌های پيوندی مانند کالژن، مقدار زيادی فيبروبالست و کاهش سلول التهابی در ناحيه زخم می‌شود. پنیرک در بهبود زخم و التهاب پوست، التیام سوختگی‌ها، تسکین جای نیش حشرات، رفع خشکی پوست، خارش و برخی از بیماری‌های شایع پوستی مؤثر است. در طب سنتی از ضماد برگ و ریشه آن برای سرباز کردن دمل، کورک و جوش استفاده می‌شود.

رفع خشکی پوست، درمان جوش و از بین بردن لک‌های پوستی

روغن پنیرک یک پاک کننده طبیعی پوست با خاصیت ضد باکتریایی است. استفاده از روغن این گیاه باعث نرم و روشن‌تر شدن پوست و کمک به درمان ‏مشکلات مختلف آن مانند رفع لک صورت، درمان کک و مک، جوش و آکنه، خشکی و ترک خوردگی پوست می‌شود. روغن پنیرک خواص ضد چین و چروکی برای پوست دارد و به دلیل خاصیت ضد التهاب و ضدعفونی کنندگی که دارد، ضد خارش و ضد تورم پوست است. آن را ضدعفونی و از جوش وآکنه پیشگیری می‌کند. افرادی که دچار پوسته‌ریزی و خشکی صورت می‌شوند، می‌توانند برای تقویت و بهبودی آن از فرآورده‌های به دست آمده از آن مانند انواع فوم شستشو، لوسیون و کرم استفاده کنند.

تقویت موها

پنیرک از موخوره جلوگیری می‌کند، خارش و التهاب و قارچ مو را از بین می‌برد و باعث تقویت ریشه موها می‌شود. همچنین خاصیت آبرسانی و رطوبت‌رسانی به پوست سر دارد.

خواص پنیرک برای مردان

پنیرک مستقیما بر روی اسپرم آقای اثر داشته و باعث افزایش تعداد سلول های اسپرم می شود. پنیرک همچنین از اسپرم در برابر استرس های اکسیداتیو محافظت می کند.

خواص پنیرک برای کبد

پنیرک سبب پاکسازی کبد شده و از انسداد کبدی جلوگیری می کند. لازم به ذکر است که پس از استفاده از پنیرک برای درمان بیماری های کبدی حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.

دمنوش پنیرک

ساقه، گل و برگ پنیرک قابل استفاده است و برای تهیه دمنوش غالبا از گل های این گیاه استفاده می شود. دمنوش پنیرک، دمنوشی خوش طعم است که عاری از هرگونه طعم تلخی می باشد و از این منظر بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

طبیعت و خواص پنیرک در طب سنتی

پنیرک با نام‌های خبازی، خبیز، ختمی معطر، مولجه، مشک بو و گیاه سبزه توله نیز نامیده می‌شود. ‏از نظر طب سنتی این گیاه را معتدل و متمایل به سرد و تر می‌دانند که اخلاط غلیظ را رقیق و اخلاط خیلی رقیق را معتدل می‌کند.

پنیرک ملـين طبـع، مـدر بـول و زياد كننده شير اسـت و براي رفع سرفه گرم و خشك، ناراحتی‌های كليـه و مثانه، زخم‌هاي گوارشي، گرفتگي صدا و تقويت معده مناسـب است. درمان التهاب‌های تنفسی، سوختگی، دلپیچه، تورم لوزه‌ها، آفتاب سوختگی، تنبلی روده و معده، یبوست، زخم مثانه، جوش و کورک از خواص پنیرک در طب سنتی است.

اين گياه در درمان برونشيت، آمفيزم و ساير ناراحتی‌های مربوط به برونش‌ها به عنوان درمان مكمل مورد استفاده قرار میگيرد. رفع سختی‌های رحم و نرم کردن آن، تسکین درد ناشی از گزیدگی زنبور، رفع ناراحتی‌های بواسیر، ورم پلک چشم و بهبود سردردهای یکطرفه شدید (میگرن) از دیگر فواید این گیاه است.

متخصصان طب سنتی معتقدند مصرف زیاد پنیرک باعث به هم ریختن معده‌های ضعیف خواهد شد و برای مزاج‌های سرد و تر مناسب نیست، همچنین مصلح گیاه پنیرک را ادویه‌های با طبع گرم معرفی می‌کنند.

عوارض جانبی

1. مصرف پنیرک و فرآورده‌های طبیعی با منشا این گیاه ممکن است در برخی افراد مشکلات گوارشی نظیر استفراغ، حالت تهوع، اسهال و سوء هاضمه ایجاد کند.
2. با توجه به نبود اطلاعات کافی درباره بی‌خطر بودن استفاده از پنیرک در هنگام بارداری یا شیردهی، توصیه می‌شود در زمان بارداری و شیردهی از مصرف این گیاه خودداری شود.
3. پنیرک با برخی از داروهای مربوط به سیستم گوارشی و مشکلات تنفسی تداخل دارویی دارد، لذا توصیه می‌شود قبل از مصرف این گیاه دارویی قوی حتما با پزشک مشورت کنید.

مراجع:

کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

مجله دانشکده علوم پزشکی نیشابور، مقاله مروری بر جنبه‌های مختلف گياه دارويی پنیرک و يافته‌های تحقيقات نوين

مجله طب سنتی اسلام و ایران، مقاله پنیرک (خبازی)

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-192/mallow