آویشن گیاهی کوهی از تیره نعنائیان و هم خانواده با کاکوتی است. این گیاه گونه‌های متعددی دارد که مهم‌ترین آنها در کشور ما آویشن کوهی و آویشن شیرازی است. بر اساس اطلاعات فارماکوپه گیاهی ایران، خواص درمانی نوع کوهی آن بسیار بیشتر از گونه شیرازی است. ما در این مقاله شما را با مهمترین خواص درمانی آویشن، خواص آویشن در طب سنتی، طریقه مصرف و عوارض جانبی این گیاه آشنا می‌کنیم.

خواص آویشن (طبیعت و خواص درمانی)

مهم‌ترین اجزای تشکیل دهنده اسانس گیاه آویشن شامل تيمول و کارواکرول، گليکوزيدهای فنولیک، اوژنول، فلاونوئيیدها، اسيدکافئيک و اسيدهای رزمارينيک و ساپونين‌ها می‌شود، همچنین مواد دیگری مانند فلاونوئید (آپی‌ژنین و لوتئولین) و تانن هم در این گیاه وجود دارد. مجموعه این ترکیبات خواص درمانی ارشمندی را به گیاه آویشن بخشیده است. مهم‌ترین خواص آویشن در درمان بیماری‌ها به شرح زیر است.

۱) خواص آویشن برای دستگاه تنفسی

پیشگیری و درمان عفونت های تنفسی، بهبود  التهاب و خارش گلو، سرماخوردگی، برونشیت و سرفه از مهم‌ترین وشناخته شده‌ترین خواص آویشن است به طوری که امروزه محصولات دارویی متعددی به شکل شربت و قطره از این گیاه برای تسکین سرفه‌های سخت تجویز می‌شود. آویشن جزو گیاهان ضد التهابی با خاصیت آنتی بیوتیک، ضد باکتری و ضد ویروس است و مصرف خوراکی فرآورده‌های طبیعی آن بر روی باکتری‌های دستگاه تنفسی موثر است و به درمان ناراحتی‌های دستگاه تنفسی فوقانی کمک می‌کند.

اسانس‌های فرار موجود در عصاره این گياه، اثر ضد اسپاسم روی نسوج ريوی انسان دارد به طوری که تیمول و کارواکرول موجود در آن با ایجاد کمپلکس با پروتئین‌های غشاء باکتری فعالیت ضد باکتری خود را اعمال می‌کند، همچنین دوزهای کافی از تیمول و کارواکرول دارای اثر شل‌کنندگی نای هستند. علاوه بر این می‌توان از بخور آن برای پیشگیری از عفونت‌های مکرر که بیشتر ناشی از خشکی دستگاه تنفسی است، استفاده کرد. لازم به ذکر است مصرف فرآورده‌های طبیعی آويشن در درمان برونشيت، ‏سياه سرفه و التهاب مجاری تنفسی توسط کميـسيون ‎E آلمان مورد تائيد قرار گرفته است.

مهم‌ترین خواص آویشن برای دستگاه تنفسی عبارتند از:

• خاصیت خلط‌آور و کمک به درمان سرفه
• خاصیت آنتی بیوتیک، ضد ویروس و ضد باکتری
• افزایش قدرت سیستم ایمنی و در نتیجه پیشگیری از سرماخوردگی و بیماری‌های عفونی تنفسی
• بهبود آسم
• بهبود گلودرد
• باز کردن سینوس‌ها و رفع احتقان بینی
• کمک به درمان سیاه سرفه و برونشیت
• تسکین سرفه‌های سرفه‌های خشک مکرر، شدید و تحریکی

آویشن و عسل برای سرماخوردگی

آویشن و عسل هر دو از مهم ترین داروهای طب سنتی می‌باشند و ترکیب این دو باهم برای درمان بسیاری از بیماری‌ها به خصوص سرماخوردگی بسیار کارآمد است. توصیه می‌شود در صورتی که با مشکل سرفه و عفونت گلو مواجه هستید، حتما از این ترکیب استفاده کنید.

۲) خواص آویشن برای سلامت پوست و مو

ترکیبات آنتی سپتیک، کریوفیلن، کمپیلن و تیمول موجود در گیاه آویشن، از زخم‌ها در برابر عفونت محافظت می‌کند و همزمان سرعت التیام زخم را نیز افزایش می‌دهد و به دلیل خاصیت ضد عفونی کنندگی قوی که دارد در از بین بردن باکتری‌هایی که باعث ایجاد مشکلات پوستی می‌شوند مانند آکنه، نیز کاربرد دارد. فرآورده‌های طبیعی آویشن مانند انواع شامپو در درمان ریزش مو نیز مفید است. این گیاه به هر عضوی که مالیده شود، خون‌رسانی به آن محل بیشتر و گردش خون بهتر می‌شود و به همین دلیل موجب افزایش گردش خون در کف سر و در نتیجه رویش مجدد موها می‌شود. مهم‌ترین خواص آویشن برای پوست و مو عبارت است از:

• التیام سریع تر زخم‌ها
• ضد عفونی کننده و شوینده ملایم انواع پوست
• کمک به درمان آکنه
• درمان قارچ پای ورزشکاران
• رفع جوش‌های سر سیاه
• تحریک رشد موها و درمان ریزش مو
• درمان شوره سر
• پیشگیری از مو خوره

۳) خواص آویشن برای دستگاه گوارش

آویشن و فرآورده‌های دارویی با منشأ این گیاه به هضم بهتر غذا کمک می‌کند و در رفع اختلالات گوارشی مانند نفخ، درد و زخم معده مفید است. همچنین جالب است بدانید تحقیقات جدید بر روی این گیاه نشان داده است، خاصیت ضد میکروب آویشن به کاهش میکروب‌های موجود در غذا کمک می‌کند و می‌تواند میکروب‌های ‏روده و سلامت کلی روده را بهبود بخشد.

آویشن می‌تواند از آلودگی مواد غذایی جلوگیری کند، به طوری که روغن این گیاه، حتی در غلظت‌های پایین، به عنوان یک نگهدارنده طبیعی محصولات غذایی در برابر چندین باکتری متداول در مواد غذایی که باعث بیماری انسان می‌شوند، پتانسیل نشان می‌دهد و به رفع عفونت‌های باکتریایی منتقله از طریق غذا به انسان کمک می‌کند. مهم‌ترین خواص آویشن برای دستگاه گوارش عبارتند از:

• بهبود فرآیند هضم غذا
• کمک به درمان زخم معده
• درمان سکسکه مداوم و رفع نفخ شکم
• افزایش اشتها
• افزایش ‏لایه‌های محافظ مخاط معده
• درمان پیچش روده (دل ‌پیچه) و اسهال
• پیشگیری از مسمومیت غذایی
• درمان سوء هاضمه

۴) خواص آویشن برای سلامت قلب

از دیگر خواص آویشن، کاهش فشار خون و در نتیجه کمک به سلامت قلب و پیشگیری از اختلالات قلب و عروق است. آویشن سرشار از پتاسیم است و از همین رو مصرف آن در کاهش فشار خون و درمان تپش قلب مفید است. توجه داشته باشید مصرف فرآورده‌های آویشن برای افرادی که از فشار خون بالا رنج می‌برند توصیه نمی‌شود و لازم است قبل از مصرف حتماً با پزشک مشورت شود.

۵) رفع افسردگی، ضعف و بی‌حالی

آویشن به علت داشتن کارواکرول میزان هورمون‌های سروتونین و دوپامین را در قشر جلویی مغز و هیپوکامپ افزایش می‌دهد و مصرف فرآورده‌های آن اضطراب، استرس و افسردگی را رفع و طبع گرم آن بی‌حالی و رخوت را از بدن دور می‌کند، همچنین آویشن خاصیت آرامبخش دارد و موجب تسکین اعصاب شده، مقوی مغز و اعصاب است. مطالعاتی که در سال ۲۰۱۳ بر روی تاثیرات این ماده انجام شده، نشان داده است که دریافت منظم و با غلظت کم کارواکرول به بهبود خلق و خو و افزایش حس خوب در افراد کمک می‌کند.

۶) پیشگیری از فراموشی و بیماری آلزایمر

تحقیقات اولیه بر روی گیاه آویشن حاکی از آن است که اتصال یک پد حاوی روغن عصاره این گیاه به یقه پیراهن باعث کاهش تحریک در افراد مبتلا به زوال عقل پیشرفته می‌شود. گفتنی است در این گیاه نوعی فلاونوئید به نام آپی ژنین وجود دارد که باعث افزایش تولید نورون‌ها و تقویت ارتباط بین سلول‌های مغزی می‌شود. وجود ارتباطات قوی‌تر بین سلول‌های مغز برای عملکرد مناسب مغز، تثبیت حافظه و یادگیری حیاتی است.

همچنین به دلیل داشتن طبیعت گرم، خاصیت محرک سیستم عصبی مرکزی و مقوی اعصاب، قدرت تحریک ‏کنندگی بالایی دارد که باعث تقویت حافظه فرد می‌شود. به طور کلی آپی ژنین موجود در آویشن از بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون و افسردگی جلوگیری می‌کند.

۷) درمان مشکلات دهان، لثه و رفع بوی بد دهان

آویشن دارای خواص ضد عفونی کننده زیادی است و مصرف آن برای درمان عفونت‌های دهان، لثه‌ها و دندان‌ها توصیه می‌شود. این گیاه همچنین بوی بد دهان را از بین می‌برد. همانطور که گفته شد آویشن حاوی ترکیبی به نام تیمول است که تاثیر مثبتی در مقابله با پوسیدگی دندان و برخی از باکتری‌های بیماری‌زای دهان مانند «ژنژیوالیس پورفیروموناس» دارد و با جرم‌های دندانی مقابله می‌کند. امروزه از مواد موثره این گیاه در ساخت انواع خمیر دندان و دهانشویه استفاده می‌شود.

۸) تسکین درد‌های روماتیسم مفصلی

تسکین دردهای مفصلی، روماتیسمی، عصبی، درد سیاتیک و رفع خستگی، کوفتگی و گرفتگی‌های عضلانی مفرط ناشی از کارهای سخت شغلی از دیگر فواید درمانی آویشن است. اسانس آويشن در مصرف خارجي با سایر گیاهان يا روغن‌هاي ديگر روي مفاصل به عنوان گرم كننده و محرك سطحی به كار می‌رود و با افزایش گردش خون سطحی به تقویت عضلات کمک می‌کند.

9) خواص آویشن برای مردان و اسپرم

آویشن در کاهش ابتلای مردان به سرطان ریه و دستگاه گوارش بسیار موثر است. آویشن همچنین باعث بهبود کیفیت و تعداد اسپرم می شود.

خواص آویشن در طب سنتی

طبیعت گیاه آویشن از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. مهم‌ترین خواص آویشن در طب سنتی شامل پیشگیری از سرماخوردگی، زکام و درمان عفونت‌های تنفسی، تقویت معده، کمک به هضم غذا، درمان سکسکه، دلپیچه، بهبود ناراحتی‌های معده، درمان سرفه‌های سخت و برونشیت، درمان قطره قطره کردن ادرار، خرد کردن سنگ مثانه و کمک به خروج بلغم است.

مصرف آویشن به عنوان مصلح برای بسیاری از مواد غذایی مانند گروه لبنیات نظیر پنیز تازه، دوغ و ماست، قارچ خوراکی، لوبیا سبز، نخود سبز، باقلا، انواع ماهی گوشت و سیب زمینی در طب سنتی توصیه می‌شود. این گیاه خاصیت ضد باکتری و ضد قارچ دارد و از آب جوشانده آن برای جلوگیری از ریزش مو استفاده می‌شود، همچنین حمام آویشن برای تسکین درد مفاصل، سیاتیک، کوفتگی عضلات، ایجاد نشاط و از بین بردن رخوت و سستی مفید است.

گیاه شناسی آویشن

این گیاه به صورت بوته‌ای بلند، پر شاخه و چند ساله است که ارتفاع آن تا ۵۰ سانتیمتر می‌رسد. برگ‌ها کوچک، روبروی هم، تقریبا نیزه‌ای شکل و پوشیده از کرک‌های خاکستری رنگ است و عطر مطبوعی دارد که از آن به عنوان ادویه در غذا استفاده می‌شود. گل‌های آن کوچک و به رنگ‌های سفید، ارغوانی یا صورتی است که در قسمت بالای ساقه از کنار برگ‌ها خارج و به شکل مجتمع ظاهر می‌شوند.

محل رویش آویشن عمدتاً در استان‌های اصفهان، بوشهر، خراسان، خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، لرستان، هرمزگان و یزد می‌باشد. قسمت‌های دارویی این گیاه بخش رویشی آن شامل گل، ساقه، سرشاخه‌ها و برگ است. با توجه به اینکه بیشترین میزان اسانس در مرحله گلدهی است، بهترین زمان برداشت برای مصارف دارویی هنگام گل دادن گیاه است. این زمان بسته به محل رویش از فروردین تا اوایل پاییز خواهد بود.

طریقه مصرف آویشن

گیاه آویشن هم به صورت خشک و هم به صورت تازه به عنوان چاشنی در غذا‌ها استفاده می‌شود. برای اهداف دارویی نیز می‌توانید آویشن را به صورت خشک شده، تنتور یا روغن خریداری و مصرف کنید. در داروسازی نیز از این فرآورده‌های طبیعی متعدد تولید شده است. پماد گیاهی ویشکا برای تسکین درد مفاصل و کرم میکوسین برای درمان عفونت‌های قارچی – ميكروبی واژن ازمحصولات دارویی حاوی این گیاه است.

شربت آوی پکت، توسیان، قطره توسیگل، شربت سرفه گیاهی اطفال پدی کاف، شربت کالیک نوتک فار، شربت گیاهی تیمکس و قطره غیر خوراکی بخور اکالیپتوس همراه با عصاره آویشن از مهم‌ترین فرآورده‌های طبیعی این گیاه برای تسکین سرفه‌های ناشی از سرماخوردگی است. همچنین ژل ضد آکنه، انواع دهانشویه، صابون، کرم، خمیر دندان و شامپوهای گیاهی از دیگر فرآورده‌های حاوی عصاره آویشن در داروخانه‌های کشور هستند.

مضرات آویشن

1. زیاده‌روی در مصرف آویشن در دراز مدت برای قلب و غده تیروئید زیان‌آور است و در اثر تحریک کلیه‌ها موجب بروز البومین در ادرار می‌شود.
2. آویشن خاصیت قاعده آور دارد و احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد از این رو مصرف آن به زنان باردار توصیه نمی‌شود.
3. بیماران حساس به خانواده نعناع، باید زیر نظر پزشک فرآورده‌های آویشن را مصرف کنند.
4. آویشن لخته شدن خون را به تعویق می‌اندازد، بنابراین ممکن است خونریزی را در زمان جراحی یا بعد از نیز زیاد کند. بنابراین ضروری است حداقل ۱۲ ساعت قبل از هر گونه عمل جراحی از مصرف آن خودداری کنید.
5. ماده تیمول موجود در گیاه آویشن کمی سمی است لذا مصرف طولانی مدت یا دوز بالای فرآورده‌های طبیعی آن می‌تواند سمی و خطرناک باشد.
6. تهوع، استفراغ، درد معده، سردرد، گیجی، تشنج، کما، کلاپس قلبی و تنفسی از علایم سمیت با تیمول است.
7. توصیه می‌شود در صورت داشتن حساسیت‌های گوارشی، بیماری کبدی و نقص تیروئید قبل از مصرف فرآورده‌های دارویی آویشن با پزشک و داروساز مشورت کنید.

مراجع:

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-823/thyme

https://www.healthline.com/health/health-benefits-of-thyme#Thyme-for-some-good-food

فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی، مروری بر گیاه آویشن

کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران