مشخصات گیاه اسطوخودوس

اسطوخودوس با نام علمی (Lavandula stoechas) گياهی از تیره نعنائیان، چند ساله، درختچه‌ای و پوشیده از کرک‌های سفيد پنبه‌ای است. ارتفاع آن در حدود نیم متر و گاهی به بیش از یک متر هم می‌رسد. برگ‌های گیاه متقابل، باريک، دراز و سبز رنگ است و گل‌های آن به شکل سنبله، به رنگ ارغوانی روشن با سایه‌های ملایم بنفش و آبی است.

اسطوخودوس بومی جنوب اروپا و شمال غربی آفریقا است و به صورت زینتی در اروپا و آمریکا کاشت می‌شود. تاكنون حدود ۴۸ گونه از اسطوخودوس شناسايی شده است. این گیاه بومی ایران نیست ولی کاشت آن در کشور ما نیز انجام می‌شود. نام‌های دیگر این گیاه لاوندر و استوقدوس می باشد.

اندام دارویی

اندام دارویی اسطوخودوس، گل‌ها و سرشاخه‌های گلدار آن است که بوی بسيار مطبوعی دارند. زمان جمع‌آوری گل‌ها برای مصارف درمانی، هنگام باز شدن گل‌ها و در فصل تابستان است.

خواص اسطوخودوس (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت اسطوخودوس از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک (صفراوی) است. مهم‌ترین خواص اسطوخودوس شامل تمیز کردن و شستن زخم‌ها، رفع مشکلات خواب، ایجاد آرامش، رفع افسردگی، اضطراب و استرس است. همچنین به رفع سردرد، پاک‌سازی کبد، درمان سرفه و سرماخوردگی، دفع سموم و کاهش حرارت بدن کمک می‌کند.

فواید اسطوخودوس برای مغز

اسطوخودوس، تاثیر زیادی در افزایش توان مغز، بهبود عملکرد آن و تقویت حافظه دارد. استشمام بوی این گیاه موجب تحریک هیپوکامپ (مرکز حافظه‌ مغز) می‌شود و با بهبود عملکرد مغز، از ابتلا به پارکینسون، فراموشی و آلزایمر جلوگیری می‌کند. پاکسازی مایع مغزی نخاعی از اخلاط سرد بلغمی و سودایی، افزایش حافظه و کاهش ورم‌های بافتی عصبی از دیگر خواص آن محسوب می‌شود.

استفاده از اسانس این گیاه و کاربرد آن در رایحه درمانی، یک درمان مکمل و بی‌خطر برای کاهش و رفع این مشکلات خُلقی است. ترکیبات موجود در اسانس آن، باعث تحریک انتقال دهنده‌های عصبی می‌شود. علاوه بر این ترشح هورمون‌هایی که استرس اضافی را در بدن مهار می‌کنند، افزایش می‌دهد.

خواص اسطوخودوس برای سرماخوردگی

اسطوخودوس، خواص ضدعفونی کننده، آنتی بیوتیک و ضد التهاب دارد. یکی از داروهای گیاهی مهم برای کمک به درمان سرماخوردگی و احتقان بینی، آنفولانزا، سرفه، زکام و سینوزیت است. استفاده از بخور اسطوخودوس سبب خشک شدن ترشحات زیادتر از حد طبیعى بینى می‌شود. اسطوخودوس با خاصیت آنتی‌اسپاسمودیک خود، موجب کاهش تحریک سینه و کمتر شدن سرفه می‌شود.

خواص اسطوخودوس برای بوی بد دهان

کمک به درمان زخم‌های دهانی از دیگر خواص این گیاه است. عناصر ضدباکتری موجود در این گیاه، میکروب‌های عامل بوی بد دهان را می‌کُشند و موجب رفع بوی بد دهان می‌شوند.

خواص اسطوخودوس برای عفونت ها و التهابات پوستی

به درمان انواع زخم‌ و التهاب پوست، کبودی، بریدگی‌ها و سوختگی‌های جزئی، کاهش چین و چروک پوست، درمان عفونت‌های قارچی اطراف ناخن، درمان قارچ ‏انگشتان پا‎ ‎و تسکین التهاب‌های پوستی کمک می‌کند.

خواص اسطوخودوس برای معده

اسطوخودوس برای بیماری های گوارشی نظیر سوء هاضمه و ضعف معده موثر است  و موجب بهبود عملکرد معده می شود.

فواید اسطوخودوس برای رحم

اسطوخودوس گیاهی است آرامش بخش لذا برای کاهش درد پیش و هنگام قاعدگی بسیار مفید است. اسطوخودوس همچنین برای درمان بیماری کیست تخمدان نیز مفید می باشد.

عرق اسطوخودوس

عرق اسطوخودوس دارای خواص ضد عفونی کنندگی است و به عنوان یک آنتی بیوتیک شناخته می شود. تقریبا تمام خواصی که برای خود اسطوخودوس بیان می شود، می توان برای عرق آن نیز بیان کرد.

امروزه از روغن اسطوخودوس در صنایع داروسازی، به عنوان تقویت کننده سیستم عصبی، ضد درد، محرک گردش خون و کمک به درمان سریع‌تر انواع زخم استفاده می‌شود. همچنین اسطوخودوس در آروماتراپی (رایحه درمانی) و ماساژ درمانی نیز کاربرد دارد. به دلیل خواص ضد باکتری و ضدعفونی کنندگی این گیاه، از آن در تولید انواع فرآورده‌های بهداشتی به ویژه صابون، شامپو، لوسیون پوست و دهانشویه استفاده می‌شود.

مضرات اسطوخودوس

1. مصرف اسطوخودوس در دوران بارداری، شیردهی و برای کودکان کمتر از ۷ سال ممنوع است.
2. احتمال بروز آلرژی و حساسیت پوستی در مصرف موضعی محصولات این گیاه به ویژه در کسانی که در ماساژ درمانی از آن استفاده می‌کنند، وجود دارد، بنابراین لازم است قبل از استفاده، تست حساسیت انجام شود.
3. اسطوخودوس تاثیر کاهشی روی میزان هورمون‌های مردان دارد. مصرف بیش از اندازه‌ روغن آن بر روی پوست پسر بچه‌ها می‌تواند به Prepubertal gynecomastia منجر شود؛ حالتی که در آن، بافت سینه در پسرانی که هنوز به بلوغ نرسیده‌اند، بزرگ می‌شود.
4. اسطوخودوس باعث کند شدن سیستم عصبی مرکزی می‌شود؛ لذا پزشکان توصیه می‌کنند که حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی، از آن، استفاده نشود.
5. فرآورده‌های حاوی اسطوخودوس با داروهای مرتبط با خواب‌آلودگی مثل بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها و آمبین و داروهای مرتبط با کاهش فشار خون مثل کاپتوپریل، انالاپریل و لوزارتان تداخل دارویی دارد.
6. در مجموع این گیاه دارویی تقریبا بی‌ضرر است و استفاده از آن در صورتی که حد اعتدال رعایت شود، عوارضی به همراه نخواهد داشت.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-838/lavender

https://www.healthline.com/health/what-lavender-can-do-for-you