تاتوره (Datura stramonium) گیاهی از خانواده سیب زمینی و یکی از علف‌های هرز مهم مزارع سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، جالیز و سبزیجات است. این گیاه در بیشتر نواحی ایران مانند کرج، آذربایجان، ارومیه، مازندران و گیلان می‌روید و اندام دارویی آن را برگ‌ها و سرشاخه‌های گلدار گیاه تشکیل می‌دهند. در این مقاله شما را با مهم‌ترین خواص تاتوره برای درمان بیماری‌ها، خواص تاتوره در طب سنتی و عوارض جانبی آن آشنا می‌کنیم.

فواید درمانی و خواص تاتوره

آتروپین موجود در گیاه تاتوره، یکی از داروهای استراتژیک در آمریکاست. از این گیاه به صورت موضعی برای درمان پرموئی در زنان استفاده می‌شود و یکی از فرآورده‌های دارویی تولید شده از آن در کشور ما کرم هیرسوتان شرکت داروسازی گل دارو است. علاوه بر این تاتوره یکی از اصلی‌ترین ترکیبات داروهای گیاهی ترک اعتیاد است و به کاهش علائم جسمانی و روانی ترک اعتیاد کمک می‌کند. مهم‌ترین خواص درمانی گیاه تاتوره عبارتند از:

۱) درمان آسم

یکی از مهم‎ترین خواص گیاه تاتوره، کمک به درمان آسم، سرفه‌های عصبی و سیاه سرفه است. از این گیاه اغلب در ساخت سیگارهای ضد تنگی نفس استفاده می‌شود و استشمام دود ناشی از سوزاندن برگ‌های آن به درمان تنگی نفس کمک می‌کند. به دلیل نگرانی‌هایی که در مورد ایمنی گیاه تاتوره وجود دارد، هر گونه مصرف آن باید با نظر متخصص صورت گیرد.

۲) کمک به درمان مشکلات قلبی

تسکین دردهای قلب، کاهش تپش قلب، رفع پریشانی و کمک به درمان اختلالات آئورت از دیگر خواص گیاه تاتوره است. البته استفاده نادرست و خودسرانه آن می‌تواند ضربان قلب را افزایش و سبب تشدید نارسایی احتقانی قلب شود.

۳) التیام زخم‌ها

گیاه تاتوره دارای خاصیت ضدعفونی کننده است. استفاده از روغن و پمادهای گیاهی حاوی عصاره آن به درمان زخم‌ها به ویژه زخم‌های سرطانی و سوختگی‌ها کمک می‌کند، البته استفاده از آن برای زخم‌های باز توصیه نمی‌شود.

۴) تاتوره و کمک به ترک اعتیاد مواد مخدر

گیاه تاتوره دارای خاصیت مخدر و بسیار خواب آور است و به دلیل خاصیت ضد دردی که دارد، یکی از داروهای گیاهی مفید برای ترک اعتیاد به سیگار و تسکین دهنده خوبی برای درد‌های ناشی از ترک مواد مخدر است. داروی گیاهی ترک اعتیاد حاوی عصاره تاتوره به دلیل دارا بودن ماده داتورین، در رفع مشکلات ناشی از سندروم ترک اعتیاد تاثیر فراوانی دارد. در کنترل دردهای عضلانی و اسپاسم عضلات صاف و دل دردهای کولیکی ناشی از آن موثر است. همچنین به عنوان یک آرامبخش سریع در هنگام ناراحتی‌های عصبی که منجر به اضطراب و خشم در طی پروسه ترک اعتیاد است کاربرد دارد.

۵) درمان هيرسوتيسم يا پرموئی

هيرسوتيسم به رشد بیش از اندازه و غیر عادی موها در نقاط خاصی از بدن و صورت خانم‌ها گفته می‌شود. علت ايجاد آن تحریک بیش از حد پياز مو توسط هورمون‌های مردانه مانند تـستوسترون و يـا سـاير آنـدروژن‌ها است. استعمال موضعی این گیاه به دلیل ترکیبات ویژه‌ای که دارد، سبب كاهش گردش خون در ريشه مو و در نتيجه كاهش تغذيه آن می‌شود و موجب سست شدن موهای زائد در این نواحی و در نهایت ریخته شدن آنها می‌گردد.

۶) درمان شوره سر و جلوگیری از ریزش مو

تاتوره به رفع شوره سر کمک می‌کند و در پیشگیری از ریزش مو موثر است.

۷) تسکین سردرد

استفاده از این گیاه در تسکین سردردهای ناشی از غلبه صفرا و سردردهای خونی موثر است.

۸) تسکین درد بواسیر و درد ناحیه مقعد

درباره خواص تاتوره در منابع آمده است که استعمال موضعی ضماد برگ و میوه‌ آن یا مالیدن روغن تخم آن برای تسكین درد بواسیر و شقاق و دردهای ناحیه مقعد مفید است.

۹) کمک به درمان صرع

تاتوره دارای خاصیت آرامبخش است و بررسی‌های بالینی تاثیر مثبت این گیاه بر درمان صرع را تایید کرده است. همچنین ثابت شده است که به دلیل داشتن ترکیبات فلاونوئیدی دارای خاصیت آنتی اکسیدانی بوده و سبب مهار رادیکال‌های آزاد می‌شود و به واسطه همین خاصیت در کنترل تشنج ناشی از پنتلین تترازول و درمان صرع لوب گیجگاهی موثر است.

۱۰) داروی بیهوشی

تاتوره حاوی ترکیب اسکوپالامین است که به عنوان داروی بیهوشی در جراحی و زایمان کاربرد دارد.

معرفی گیاه تاتوره

این گیاه به شکل درختچه، یکساله با ساقه‌ای بی کرک و منشعب به طول ۴۰ سانتیمتر تا ۲ متر، استوانه‌ای شکل و به رنگ سبز است. میوه تاتوره شبیه یک کپسول بزرگ است که سطح آن با تیغ‌های فراوان پوشانده می‌شود و درون آنها نیز دانه‌های سیاه رنگ وجود دارد. گل‌های آن نسبتا بزرگ، قیفی شکل و به رنگ سفید هستند که از کنار شاخه‌ها یا انتهای آن می‌رویند. هر گل بیشتر از یک یا دو روز بیشتر دوام ندارد و از خرداد تا مهر گل می‌دهد. برگ‌ها نیز بزرگ، تخم مرغی شکل و معمولاً متناوب هستند و اگر کمی از برگ در دست له شود، بویی تهوع‌آور و غیر مطبوع از آن متصاعد می‌شود. اندام دارویی آن را برگ‌ها و سرشاخه‌های گلدار گیاه تشکیل می‌دهند. برگ‌ها را در سایه یا در گرمای مصنوعی حدود ۵۰ درجه سانتی‌گراد خشک می‌کنند و داروی حاصل از آن دارای طعم تلخ و شور است. با توجه به اینکه گیاه به شدت سمی است حتی هنگام جمع‌آوری آن ‏نیز باید دقت زیادی صورت گیرد.

ترکیبات گیاه و بذر تاتوره

برگ‌های گیاه تاتوره حاوی آلکالوئیدهای تروپان سمی به مقدار ۵ درصد و بذر آن حاوی ۲۰ درصد روغن تاتوره است. ماده سمی این گیاه ماده داتورین است که از سه آلکالوئید آتروپین، هیوسیامین و اسکوپولامین تشکیل می‌شود. این آلکالوئیدها در گیاه به شکل ترکیب با سایر ترکیبات شیمیایی مانند اسید مالیک، اسید اتروپیم و اسید داتوریک هستند که در بین آنها مقدار آلکالوئید هیوسیامین بیشتر از سایرین است. دانه‌های تاتوره هم دارای مقداری آلکالوئید و روغن ثابتی شامل داتوریک اسید و سایر اسیدهای آلی هستند.

خواص تاتوره در طب سنتی

تاتوره از نظر طب سننتی ایران دارای طبع خیلی سرد و خشک است و هر چند خود گیاه سمی است ولی از آن ماده اتروپین به دست می‌آید که دارای خاصیت ضد سم است. خواص تاتوره در طب سنتی شامل تقویت قوای جنسی، خاصیت ضد عفونی کننده و کمک به التیام زخم‌ها، ورم و دمل، تسکین درد بواسیر و دردهای ناحیه مقعد می‌شود. این گیاه همچنین به درمان درد و تپش قلب، اضطراب و پریشانی، اختلات آئورت، بهبود آسم، بی‌اختیاری دفع ادرار، نقرس و دردهای عصبی کمک می‌کند.

در بهبود پارکینسون، رفع نفخ، کاهش درد کبد، دردهای دوران عادت ماهیانه، قطع عرق‌های شبانه مسلولین و رفع شوره سر، موثر است. همچنین در طب سنتی از خواص تاتوره برای تنظیم شیر مادر بسته به نیاز از دست دادن شیر یا جمع شدن شیر مادر پستان استفاده می‌شود. تاتوره در کتب طب سنتی با نام‌های تاتوله، داتوره، جوزماش، نبات اهریمنی، دیوانه و علف شیطان نیز معرفی می‌شود. از برگ‌های آن نیز به عنوان دخانیات، به طور مستقیم و یا در ترکیب با تنباکوی خشک استفاده می‌شده است.

طریقه مصرف تاتوره

استفاده از این گیاه در طب سنتی به صورت موضعی به شکل پماد و مرهم و به صورت خوراکی به شکل جوشانده و دمنوش است.

 عوارض جانبی تاتوره (موارد منع مصرف و تداخلات دارویی)

1. مصرف گیاه تاتوره، در هنگام رانندگی و کار با ماشین آلات سنگین ممنوع است.
2. این گیاه باعث کاهش هوشیاری در فرد می‌شود و بایستی از مصرف آن در هنگامی که نیاز به هوشیاری کامل است، پرهیز شود.
3. آب موجود در آوندهای گیاه تاتوره اگر به چشم برسد، منجر به مختل شدن فعالیت مردمک چشم می‌شود.
4. این گیاه به طور خاص برای بیماران مبتلا به گلوکوم خطرناک است چراکه می‌تواند فشار داخلی چشم را افزایش دهد.
5. مصرف بی‌رویه تاتوره در انسان به شکل سیگار تاتوره، موجب بروز عوارض گوارشی، احتباس ادرار و افزایش ضربان قلب می‌شود.
6. تاتوره شدیدا سمی است و مصرف مقداری از آن باعث می‌شود اعصاب ارادی فرد برای مدتی غیر ارادی شود و با عوارضی مانند نفخ، بی قراری، فلج، هذیان گویی، کوری مطلق و در مقادیر بیشتر با خطر مرگ همراه است.
7. استفاده از این گیاه در دوران بارداری، شیردهی و برای کودکان ممنوع است.
8. مصرف همزمان این گیاه با داروهای آنتی کولینرژیک مانند آتروپین، اسکوپولامین، برخی داروهای ضد آلرژی و ضد افسردگی‌ها می‌تواند باعث تأخیر در جذب دارو شود و موجب افزایش عوارض جانبی آن مثل خشکی دهان، یبوست و خواب‌آلودگی می‌شود.

مرجع

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران