مشخصات بومادران
بومادران (Achillea millefolium) گیاهی علفی و یک‌ساله، از خانواده کاسنی، دارای ساقه و شاخه‌های راست به ارتفاع ۲۵ تا ۹۰ سانتی‌متر است. برگ‌ها بدون دمبرگ، دراز و پوشیده از کرک با بریدگی‌هایی بسیار باریک هستند. گل‌ها به صورت مجتمع و به شکل چتر در انتهای ساقه قرار می‌گیرند. رنگ گل‌ها در گونه‌های مختلف، متفاوت و از سفید، زرد، نارنجی، صورتی تا قرمز متغیر است. بومادران به دلیل داشتن گل‌های زیبا علاوه بر مصارف دارویی به عنوان گل شاخه بریده و گل خشک کاربرد دارد و منبع تغذیه مهمی برای حشرات و زنبورها محسوب می‌شود. این گیاه اصالتاً متعلق به نواحی کوهستانی اروپا و آسیای غربی است. در کشور ما نیز گیاه بومادران در مناطقی از شمال، ارتفاعات البرز، استان ایلام، لرستان، کوه‌های کرمان به خصوص کوه هزار وکوه بیدخوان بردسیر می‌روید. نام‌های دیگر این گیاه در کتب طب سنتی علف هزار برگ، بی‌ماردان، بورمادران، حنزبل، قیصوم و برنجاسب است.
اندام دارویی
برگ و سرشاخه‌های گلدار اندام دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند و دارای بویی معطر، نافذ و تلخ مزه است. زمان گل‌دهی گیاه بومادران از اواخر اردیبهشت تا پایان تیرماه و بهترین زمان برداشت برای مصارف دارویی نیمه اول تیر است.
خواص بومادران (طبیعت و خواص درمانی)
بومادران دارای طبع گرم و خشک است. این گیاه برای درمان عارضه‌های مختلف به کار می‌رود و امروز پایه تولید بیش از هفتاد نوع دارو و فرآورده بهداشتی آرایشی است. از اسانس این گیاه در صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی در تهیه انواع شامپو، دهانشویه، کرم و پمادهای محافظ پوست و داروهای ضد تورم استفاده می‌شود. مهم‌ترین خواص بومادران به شرح زیر است:
بهبود ناراحتی‌های گوارشی
یکی از خواص بومادران بهبود اختلالات گوارشی است. استفاده از این گیاه به تقویت معده کمک می‌کند و در رفع سوء هاضمه، تسکین درد معده، کاهش ترشح اسید و بهبود زخم معده موثر است. ترکیبات شیمیایی موجود در بومادران باعث تحریک ترشح آنزیم‌های گوارشی و صفرا می‌شوند که روند گوارش را سرعت و علائم یبوست، نفخ و اسهال را کاهش می‌دهد. فلاونوئید‌های موجود در بومادران، دارای خواص ضد درد و ضد اسپاسم طبیعی است که به تسکین درد معده کمک می‌کند.
درمان قاعدگی نامنظم
بومادران یکی از گیاهان دارویی پر فایده برای زنان و رفع مشکلات دوران قاعدگی آنها است. موجب تعادل هورمون‌های بدن زنان می‌شود، جریان خون را در ناحیه لگن افزایش می‌دهد و به درمان قاعدگی نامنظم و آمنوره کمک می‌کند. تنظیم دوران قاعدگی، درمان لکه بینی، کاهش ترشحات زنانگی و کاهش درد قاعدگی از دیگر خواص بومادران برای زنان است. این گیاه حاوی ترکیباتی به نام تانین است که رگ‌های خونی را منقبض می‌کند و برای کاهش خونریزی قاعدگی نیز توصیه می‌شود آن را چند روز قبل از قاعدگی مصرف کنند.
مسکن دندان درد و التیام دهنده زخم‌های دهانی
جویدن برگ بومادران در تسکین درد دندان موثر است. امروزه به دلیل دارا بودن ترکیبات ضد التهابی، ضد میکروبی و قابض این گیاه از آن به عنوان یکی از ترکیبات دهانشویه‌های گیاهی برای درمان زخم‌های دهانی استفاده می‌شود. ترکیب آلکالوییدی آکی‌لئین موجود در عصاره بومادران، سبب کاهش زمان انعقاد خون می‌شود و در درمان خونریزی لثه نیز موثر است.
کمک به درمان اگزما و انواع زخم
بومادران دارای خواص ضدعفونی کننده و ضد التهاب است و استعمال موضعی روغن آن به درمان بیماری‌های پوستی مختلف مانند اگزما کمک می‌کند و خارش ناشی از آن را کاهش می‌دهد. بومادران به بازسازی سلول‌های پوستی کمک می‌کند و باعث التیام سریع‌تر زخم و التهاب پوست و بند آمدن خونریزی می‌شود و به دلیل خواص ضد التهابی، قرمزی اطراف زخم سریع‌تر درمان می‌شود.
پیشگیری از پیری زودرس پوست
عصاره بومادران با داشتن اسیدهای چرب، ترکیبات پلی‌فنولی، رزین و اسیدهای آلی، دارای خواص آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد باکتری است و به بهبود کاهش علائم ناشی از خشکی پوست و در نتچه پیری زودرس کمک قابل توجهی می‌کند. این گیاه یک مرطوب کننده طبیعی برای پوست است. درمان لک و ترک‌های پوستی، جوش غرور جوانی، لک و پیس، رفع چین و چروک و افزایش شفافیت پوست از دیگر خواص بومادران برای پوست است.
رفع عفونت و ورم پستان
ماستیت نوعی بیماری التهابی و عفونی شایع پستان است که ممکن است گاه به خودی خود و یا طی دوران شیردهی در سینه‌ها ایجاد شود. بومادران به دلیل خواص آنتی‌سپتیکی که دارد به درمان آن کمک شایانی می‌کند.
جلوگیری از ریزش مو
بومادران در پیشگیری از ریزش مو موثر است. خاصیت ضد شوره سر، محرک رشد مو و التیام دهنده موضعی دارد. عصاره بومادران به دلیل دارا بودن ترکیات تاننی، موجب استحکام تارهای مو می‌شود و از شکنندگی آنها جلوگیری می‌کند. امروزه از آن در ساخت بسیاری از شامپوهای گیاهی استفاده می‌شود.
خواص بومادران برای سرماخوردگی
بومادران در پیشگیری و درمان سرماخوردگی و کوتاه کردن دوره آن موثر است و در کاهش تب، بهبود تنگی نفس، آسم و سرفه کاربرد دارد. این گیاه به تقویت سیتم ایمنی بدن کمک می‌کند. با کاهش التهاب برونش‌ها و آرام کردن راه‌های هوایی، تنگی نفس را کاهش می‌دهد.
خواص بومادران برای قند خون
دمنوش و دم کرده بومادران خواص زیادی برای بیماران دیابتی دارد و سبب کاهش میزان قند خون در این بیماران می شود.
تسکین درد مفاصل
بومادران خاصیت ضد التهاب، ضد درد و مسکن دارد و به همین جهت در تسکین درد مفاصل، کاهش تورم و بهبود مفصل‌های روماتیسمی مفید است. در طب سنتی از این گیاه برای درمان ضعف عضله و خواب رفتن دست و پا نیز استفاده می‌شود.
حفظ سلامت قلب
گیاه بومادران به علت دارا بودن تانن، مواد تلخ و عطری بر روی سلسله اعصاب و قلب تاثیر بسزایی دارد و به تعدیل فشار خون کمک می‌کند. مصرف این گیاه می‌تواند خطر ابتلا به آترواسکلروز یا تصلب شرایین، سکته و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد. به دلیل خواص آرامبخش طبیعی که دارد، می‌تواند به کاهش سطح هومون‌های استرس در بدن کمک و استرس و اضطراب را درمان کند و در بیماری‌های اعصاب مانند هیستری، صرع و قولنج‌های تشنج‌آور، نتایج مفیدی می‌دهد.
عصاره بومادران
از عصاره بومادران معمولا در صنایع داروسازی استفاده می شود و عصاره بومادران در ساخت داروهای بسیاری کاربرد دارد.
نحوه مصرف بومادران
بهترین شیوه مصرف بومادران تهیه دمنوش آن است. برای این منظور سرشاخه های گل دار آن را در کتری بجوشانید و اجازه دهید بومادران دم بکشد و سپس آن را صاف کرده و مصرف کنید.
عرق بومادران
عرق بومادران از گل و برگ های این گیاه تهیه می شود و این عرق کلیه خواص بومادران را دارد و می توان آن را از عطاری ها تهیه کرد.
عوارض بومادران
- مصرف بیش از حد بومادران باعث عوارضی مانند حساسیت پوست به نور، کوررنگی، یبوست، ابتلا به سردرد، تشنج و التهابات پوستی ناشی از تماس در برخی افراد خواهد شد.
- بومادران باعث انقباض عضلات رحم می‌شود ومصرف آن در دوران بارداری با خطر سقط جنین همراه است.
- لازم است از مصرف این گیاه در ناحیه اطراف و داخل چشم خودداری شود.
- استفاده از گیاه بومادران به دلیل داشتن ماده سمی توجون برای مادران شیرده، کودکان و افرادی که به گیاهان خانواده کاسنی حساسیت دارند، ممنوع است.
- بومادران با آنتی اسیدها تداخل دارویی دارد و می‌تواند اثرات داروهای آنتی کواگولانت‌ها و ضد پلاکت‌ها را کاهش دهد، همچنین مصرف همزمان آن با داروهای ضد فشار خون موجب افزایش خطر خونریزی و کاهش بیش از حد فشار خون با مسکن‌ها و قرص‌های خواب آور می‌شود.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-151/yarrow
https://www.verywellhealth.com/yarrow-health-benefits-4586386
