معرفی گیاه درمنه

درمنه گیاهی علفی و دائمی از خانواده کاسنی‌ها، به ارتفاع حداکثر ۲ متر با ریشه‌ای چوبی است. برگ‌های گیاه معطر، کرک‌دار و خطی هستند. تا ۲۰ سانتی‌متر طول دارند و دارای بریدگی‌های عمیق و نامساوی با نوک تیز می‌باشند. سطح رویی برگ‌های درمنه سبز و سطح زیرین آن سبز مایل به سفید است. گل‌ها به ‌صورت کاپیتول‌های کوچک زرد رنگ یا زرد مایل به قرمز در قسمت انتهایی شاخه‌ها قرار دارند. این گیاه یکی از اصلی‌ترین و فراوان‌ترین گیاهان مناطق مرکزی و بیابانی ایران و مرتع کشور است و به ویژه در استان‌های گلستان، مازندران و آذربایجان، استان فارس، کرمان، یزد و خراسان به وفور یافت می‌شود.‏

اندام دارویی

سرشاخه‌های برگدار گیاه اندام دارویی آن را تشکیل می‌دهد و در مراحل انتهایی گلدهی و زمانی که گیاه بذر می‌دهد، میزان مواد موثره موجود در آن به بالاترین مقدار می‌رسد. این زمان، بهترین موقع برای برداشت گیاه به منظور استفاده از خواص درمانی آن است. درمنه حاوی ترکیبات شیمیایی مختلفی مانند ترکیبات سانتونین، کومارین و همچنین فلاونوئیدهایی نظیر کوئرستین و روتنوئید است. قسمت هوایی و به خصوص برگ‌های این گیاه حاوی ترکیبات اسانس سینئول و توجون است. همچنین موادی از جمله تری‌ترپن‌ها، آدنین، آمیرین، میرسن، اسکولین، نرول، ولگارین، میرسن، مواد ضد کرم و ترکیبات آلرژی‌زا در گیاه وجود دارد. این مواد خواص درمانی ویژه‌ای را به گیاه درمنه بخشیده‌اند.

خواص درمنه (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت این گیاه خیلی گرم و خشک است و خاصیت بادشکن دارد. از این گیاه در در طب سنتی ایران برای درمان سرفه، سرماخوردگی، و دفع کرم‌های انگلی استفاده می‌شده و برای دور کردن و دفع حشرات کاربرد داشته است. از اندام هوایی درمنه کوهی در داروسازی استفاده می‌شود و جنبه دارویی و پزشکی آن برای انسان و دام بسیار مهم است. برخی از مهم‌ترین فواید درمانی گیاه درمنه به شرح زیر است:

۱) خواص درمنه برای سرطان

درمنه حاوی ترکیبی به نام آرتمیسینین است. آرتمیسینین هر چیزی را از انگل تا باکتری، قارچ و سلول سرطانی می‌کشد، در شرایطی که کاری با سلول‌های سالم ندارد. از این رو این گیاه برای کمک به درمان سرطان کاربرد دارد.

۲) پیشگیری و کمک به درمان مالاریا

به واسطه توانایی بالای گیاه درمنه در خلاص شدن از شر انگل مالاریا، از این گیاه به عنوان یک گزینه دارویی مناسب برای درمان بیماری مالاریا استفاده می‌شود.

۳) درمان عفونت‌های قارچی سطحی پوست و التیام زخم‌ها

درمنه خاصیت ضدعفونی کنندگی زیادی دارد و از آن برای درمان عفونت‌های قارچی سطحی پوست و ضد عفونی کردن محل زخم‌ها استفاده می‌شود. درمنه در درمان تعریق زیاد و از بین بردن باکتری‌هایی که باعث بوی نامطبوع عرق در بدن می‌شوند، نیز موثر است. از این گیاه در صنعت داروسازی برای ساخت لوسیون‌های ضد عفونی کننده قارچ‌های پوستی استفاده می‌شود، همچنین درمنه به صورت لوسیون برای تقویت و جلوگیری از چروک پوست کاربرد دارد. استفاده از قطره درمنه باعث درمان کچلی ناخن می‌شود و دارای اثرات ضد التهاب بوده، در روند ترمیم زخم و بهبود سریع‌تر آن مؤثر است.

۴) کمک به درمان سرفه و سرماخوردگی

یکی از خواص درمنه درمان سرفه است و از جوشانده آن برای بهبود سرفه و سرماخوردگی استفاده می‌شود.

۵) دفع کرم‌های انگلی

خاصیت ضد کرم گیاه درمنه در بررسی‌های بالینی مختلف تایید شده است به ویژه این گیاه بر دفع انگل کاندیدا آلبیکنس، كرمك و آسكاريس موثر است.

۶) درمان افسردگی

درمنه خاصیت تسکین دهنده و ضد اضطراب قوی دارد و برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که این گیاه در درمان افسردگی موثر است. ترکیبات موجود در اسانس درمنه، به تعادل مواد شیمیایی در مغز کمک و در نهایت خلق و خو را بهتر می‌کند. نتایج یک مطالعه، نشان داد درمنه کوهی با داشتن مقادیر بالای مواد آنتی اکسیدان طبیعی نظیر سانتونین، کومارین و همچنین فلاونوئیدهایی مثل کوئرستین و روتنوئید در صورت جایگزین شدن با آرام‌بخش‌های شیمیایی مثل دیازپام قادر است علاوه بر القای آثار تسکینی و ضد اضطرابی، خواص آنتی اکسیدان قوی خود را به بدن انتقال دهد و سلول‌ها را از آثار آنتی اکسیدانی خود نیز بهره‌مند سازد.

۷) کمک به درمان دیابت و آسیب‌های کبدی

مشخص شده است که عصاره گیاه درمنه بر سطح آنزیم‌های کبدی موثر است و با کاهش آسیب سلول‌های کبدی، کاهش سطح لیپیدهای کبدی و جلوگیری از تشکیل کبد چرب، باعث کم شدن سطح آنزیم‌های ALT و AST در پلاسما می‌شود. علاوه بر این می‌توان از این گیاه در درمان دیابت استفاده کرد.

۸) کمک به رویش مجدد مو

روغن گياه دارويی درمنه برای روياندن مجدد موی ريش، جلوگيری از ريزش مو و درمان كچلی مفید است.

۹) جلوگیری از پیشرفت بیماری آترواسکلروز

تحقیقات ثابت کرده است که درمنه از طریق ایجاد تغییرات مطلوب بر سطح لیپوپروتئین‌ها، در جلوگیری از پیشرفت بیماری آترواسکلروز یا تصلب شرائین مؤثر است.

10) خواص درمنه برای ریه

درمنه جزو گیاهانی است که از آن برای تهیه داروی ضد آسم استفاده  می شود اما شواهد علمی کافی برای تایید اثرگذاری آن وجود ندارد لذا پیش از استفاده حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.

11) خواص درمنه برای معده

نوشیدنی چای درمنه برای التیام انواع بیماری های گوارشی مفید بوده و سبب کاهش التهاب روده، اسهال، یبوست و دل درد می شود. این گیاه همچنین هضم و جذب مواد غذایی نیز کمک می کند.

عرق درمنه

عرق درمنه برای درمان کم روده، بیماری دیابت و جلوگیری از ریزش مو بسیار مفید می باشد.

عوارض گیاه درمنه

1. این گیاه به دلیل اثرات قاعده آور ترکیب توژان موجود در روغن فرار آن در دوران بارداری منع مصرف دارد و در شیردهی باید با احتیاط و مشورت پزشک استفاده شود.
2. دانه‌های گرده گیاه درمنه یکی از عوامل حساسیت‌زا معرفی شده است و در برخی افراد مجر به بروز آلرژی به شکل آسم و تب یونجه می‌شود. گفتنی است این گرده‌ها می‌توانند تا دو کیلومتر جابه‌جا شده و ایجاد حساسیت کنند.
3. اسانس درمنه دارای ماده سمی به نام توجون است. از این رو استفاده بیش از اندازه و برای مدت طولانی از آن ممنوع است.
4. افراط در مصرف درمنه برای معده مضر است. باعث سردرد و عصبی شدن فرد، اختلال در بینایی، سرگیجه، حالت تهوع و تشنج می‌شود و در مواردی حساسیت پوستی گزارش شده است.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی و معطر ایران