مشخصات گیاه

رزماری (Rosmarinus officinalis)، گیاهی دارویی و زینتی از خانواده نعناعیان، همیشه سبز، چند ساله، به فرم بوته‌ای، معطر و با ارتفاع ۱ تا ۲ متر است. برگ‌های گیاه سوزنی شکل و نازک و به صورت متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرد. این برگ‌ها چرم مانند هستند و عطری صمغی و تند دارند و دارای طعم تلخ، گرم و گس هستند.

رزماری دارای گل‌هایی با رنگ‌های مختلف از جمله سفید، صورتی، قرمز، آبی و بنفش است که علاوه بر جنبه زینتی در آشپزی و درمان بیماری‌ها کاربرد دارد. عمده‌ترین ترکیبات شیمیایی موجود در روغن فرار گیاه رزماری را سینوئل، بورنئول، کافور، بورنیل استات، آلفا پی نن تشکیل می‌دهند که مقدار این مواد به محل رویش و زمان برداشت گیاه بستگی دارد. پرورش گیاه رزماری در بخش‌های مختلف کشور ما متداول است. پرورش دهندگان این گیاه دارویی در دنیا را کشورهایی مانند مراکش و تونس، فرانسه، یوگوسلاوی، اسپانیا و ایتالیا و آمریکا تشکیل می‌دهند.

اندام دارویی

قسمت مورد استفاده دارویی این گیاه، برگ و سرشاخه‌های گلدار است. بهترین زمان جمع‌آوری اندام دارویی گیاه برای مصارف داروسازی، هنگام شروع باز شدن گل‌ها و در فصول بهار و تابستان است.

خواص رزماری (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت رزماری در طب سنتی گرم و خشک است. روغن رزماری نیز به عنوان یک ماده معطر در ساخت شامپوها، نرم کننده‌های مو، لوسیون‌های دست و صورت، صابون‌ها و عطرها کاربرد دارد. از عطر رزماری در آروماتراپی (رایحه درمانی) نیز برای پاکسازی ذهن و رفع استرس استفاده می‌شود. همچنین عصاره رزماری می‌تواند به عنوان یک جایگزین و برای کاهش مواد نگهدارنده و آنتی اکسیدان‌های مصنوعی در صنایع غذایی به کار گرفته شود. امروزه در اتحادیه اروپا، عصاره‌های رزماری در مقادیر حداکثر ۴۰۰ میلی‌گرم در کیلوگرم (به عنوان مجموع اسید کارنوزیک و کارنوزول) به غذا و نوشیدنی اضافه می‌شود. مهم‌ترین خواص این گیاه شامل موارد زیر می‌شود:

۱) تقویت حافظه و افزایش تمرکز

استفاده از گیاه رزماری تاثیر زیادی در تقویت حافظه و آلزایمر دارد. ترکیبات این گیاه اثری مشابه داروهای آلزایمر در مغز ایجاد می‌کنند به طوری  که استنشاق روغن آن به جلوگیری از تجزیه استیل کولین (یک ماده شیمیایی در مغز برای تفکر، تمرکز و حافظه) کمک می‌کند. همچنین ثابت شده است بوئیدن رزماری باعث افزایش تمرکز، سرعت و دقت در پاسخوگویی به سوالات و تقویت حافظه کوتاه ‌مدت و بلند‌ مدت می‌شود و به بهبود افرادی که دچار اختلال رونشناختی هستند، کمک می‌کند.

۲) خواص رزماری برای اعصاب

رزماری از گیاهانی است که در رایحه درمانی کاربرد فراوان دارد و استنشاق بوی آن باعث رفع افسردگی، بهبود خلق و خو، پاکسازی ذهن و کاهش استرس در افرادی که مبتلا به اضطراب و استرس مزمن ناشی از عدم تعادل هورمونی هستند، می‌شود. نتایج یک مطالعه علمی در این زمینه نشان داده است، هنگامی که دانشجویان پرستاری قبل و در طول زمان یک امتحان، روغن رزماری را استنشاق کردند، ضربان قلب آن‌ها حدود ۹ درصد کاهش یافت. از آنجا که افزایش ضربان نشان‌ دهنده‌ استرس کوتاه مدت است، به نظر می‌رسد این روغن می‌تواند به طور طبیعی استرس را کاهش دهد.

۳) تسکین دردهای روماتیسمی

درمان روماتیسم، گردن درد، کمر درد، دردهای عضلانی، استخوان و مفاصل یکی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی گیاه رزماری است که با داشتن عوارض جانبی کمتر نسبت به مسکن‌های شیمیایی، به تسکین درد بیماران کمک می‌کند. کارنوزیک اسید و اورسولیک اسید موجود در این گیاه دارای اثر ضد التهاب، ضد درد و خاصیت آرامبخش هستند. علاوه بر این منتول به عنوان ماده موثره موجود در رزماری، با اتساع عروق خونی منطقه، سبب افزایش گردش خون و در نتیجه داغ شدن و گرمی آن بخش از بدن می‌شود و از طرفی با بلوک کانال‌های کلسیمی در نرون‌ها سبب کاهش احساس درد در فرد بیمار می‌گردد.

۴) کاهش علائم ترک اعتیاد

رزماری یکی از گیاهان مفید برای کمک به ترک اعتیاد است. این گیاه در بهبود علائم روانی و کاهش تمایل افراد به مصرف مواد مخدر موثر است. همچنین مصرف خوراکی و موضعی آن سبب کاهش علائم ترک اعتیاد، خصوصاً انقباضات و درد عضلانی ناشی از ترک اعتیاد می‌شود.

۵) تسکین درد دیسمنوره (بروز درد در هنگام قاعدگی)

استفاده از کپسول گیاهی رزماری اثری مشابه با داروی مفنامیک اسید دارد و در کاهش درد و طول مدت درد دیسمنوره به معنی بروز درد شدید در هنگام قاعدگی موثر است. همچنین عوارض جانبی مسکن‌های شیمیایی مانند اختلالات گوارشی، تهوع، سوء هاضمه و استفراغ را ندارد و به منظم کردن قاعدگی و جلوگیری از ترشحات بیش از حد در خانم‌ها کمک می‌کند.

۶) رفع برخی اختلالات گوارشی

رزماری برای رفع برخی اختلالات گوارشی مانند درمان ناراحتی‌های معده، رفع یبوست، نفخ و اسهال مفید است. ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه، در برابر عفونت‌های باکتریایی، به ویژه آنهایی که در معده رخ می‌دهند، موثر هستند. همچنین مصرف رزماری به جلوگیری از رشد باکتری اچ. پیلوری (پاتوژن یا عامل بیماری‌زای زخم معده) کمک می‌کند.

۷) رزماری برای مو و نحوه مصرف آن

استفاده از روغن گیاه رزماری و عصاره آن در شامپوها، باعث دیلاتاسیون عروق، بهبود گردش خون محیطی و تغذیه بهتر فولیکول مو می‌شود و از این طریق از ریزش مو جلوگیری می‌کند. همچنین یکی از رایج‌ترین انواع ریزش مو، آلوپسی آندروژنیک است، که به عنوان طاسی در مردان شناخته می‌شود و علت آن اثر مخرب هورمون دی هیدروتستوسترون (DHT)  بر ریشه موهاست. همان طور که می‌دانید با افزایش سن تبدیل هورمون تستوسترون به دی هیدرو تستوسترون در بدن مردان افزایش می‌یابد که عاملی مهم در ریزش موها است و استعمال روغن رزماری روی پوست سر، با کاهش اثر مخرب این هورمون، در پیشگیری از ریزش مو و طاسی مردان موثر خواهد بود. علاوه بر این از اسانس رزماری برای جلوگیری از سفیدی زودرس مو و شوره سر استفاده می‌شود.

۸) درمان اگزما و پسوریازیس

روغن رزماری یک مرطوب کننده، آنتی باکتریال و ضد میکروب قدرتمند است و به درمان اگزما و پسوریازیس، درمان جوش و آکنه کمک می‌کند. روغن رزماری همچنین سرشار از آنتی اکسیدان است و به همین علت یک مرطوب کننده و ضد چروک بسیار عالی برای پوست محسوب می‌شود.

۹) کمک به درمان نارسایی‌های کبد

از دیگر خواص گیاه رزماری، کمک به درمان بیماری‌ یرقان و نارسایی‌های کبد است، چرا که موجب سهولت ترشح و دفع صفرا از بدن می‌شود. دیترپن‌های موجود در این گیاه، دارای اثرات آنتی اکسیدانی است که از کبد محافظت می‌کند و در کاهش شدت سیروز (التهاب شدید کبد) مؤثر است. علاوه بر این رزماری به دلیل خاصیت ادرارآوری که دارد باعث افزایش میزان خروج آب از بدن می‌شود و در نتیجه به دفع سموم، عوامل بیماری‌زا و نمک‌ها کمک می‌کند.

10) خواص رزماری برای رحم

همانگونه که بیان شد، رزماری دارای خاصیت ضد باکتریایی و ضد میکروبی است لذا برای عفونت رحم بسیار مفید می باشد.

11) خواص رزماری برای سرماخوردگی

از آنجایی که رزماری دارای میزان بالای آنتی اکسیدان می باشد، سبب افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن شده و لذا برای سرماخوردگی نیز مفید می باشد.

خواص دمنوش رزماری

بارز ترین خاصیت دمنوش رزماری، خاصیت ضد میکروبی و ضد التهابی آن است که موجب برطرف شدن انواع عفونت ها می شود. لازم به ذکر است که دمنوش رزماری موجب کاهش قند خون نیز می شود.

عوارض جانبی

1. مصرف گیاه رزماری برای زنان باردار، شیرده، خانم‌هایی که خونریزی رحمی زیادی دارند و کودکان ممنوع است.
2. با توجه به اینکه روغن رزماری دارای ۱۰ تا ۲۰ درصد کافور است، اگر به مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند موجب تشنجات صرع‌ مانند شود.
3. استفاده از برگ‌های خشک گیاه رزماری، برای افرادی که دچار انسداد مجاری صفراوی یا بیماری کبد هستند، ممنوع است.
4. مصرف دارویی موضعی گیاه رزماری در برخی افراد منجر به بروز حساسیت، قرمزی پوست، درماتیت، حساسیت پوستی و حساسیت به نور می‌شود.
5. افراد دیابتی و کسانی که دارای قند خون بالا هستند، باید در مصرف رزماری و محصولات دارویی تولید شده از آن احتیاط کنند.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/nutrition/rosemary-oil-benefits#section10