فهرست مطالب
زخم اثنی عشر چیست
نوعی زخم گوارشی است که در ابتدای روده کوچک بعد از معده ایجاد میشود. زخم گوارشی عبارت از زخمی است كه در ديواره مخاطی معده، پيلور، دوازدهه يا مری ايجاد و بر اساس محل بروز آن نامگذاری انجام میشود. يعنی به صورت زخم معده، زخم دوازدهه يا مری و يا اينكه ممكن است در مجموع به نام زخم پپتيک خوانده شود. ميزان شيوع بيماری زخم پپتيک (PUD) بالاست و ۱۰ درصد از ساكنان سرتاسر جهان در زمانی از زندگی خود گرفتار اين بيماری می‌شوند.
اثنی عشر یا دوازدهه (duodenum) اولين قسمت روده باريک، قوسی به شكل C است. اولين قسمت دوازدهه، بولب دوازدهه نام دارد كه سطح آن ويژگی خاصی ندارد، در حالی كه باقيمانده دوازدهه از چين‌های حلقوی مشخصی تشكيل شده كه سطح در دسترس برای هضم را افزايش می‌دهند. دوازدهه به مخاط، زير مخاط، لايه عضلانی و سروز تقسيم میشود و عصب رسانی آن همانند معده است. مخاط از سلول‌های استوانه‌ای با ظاهر پرز مانند تشكيل شده كه در زير آنها زير مخاط حاوی غدد برونر (brunner) است كه ترشحات حاوی بيكربنات فراوان ترشح می‌كنند كه اسيد معده را خنثی می‌سازد.
تفاوت زخم معده و زخم اثنی عشر
گرچه مکانیسم ایجاد زخم معده و زخم اثنی عشر مشابه است (نقش هلیکوباکترپیلوری، وارثت و ژنتیک، سیگار و مشروبات الکلی و داروها) اما در مبتلایان به زخم معده ترشح اسید در محدوده طبیعی و حتی پایین‌تر از حد معمول است در حالی که در مبتلایان به زخم اثنی عشر ترشح اسید معده در اغلب موارد بالاتر از حد معمول است. باید توجه داشت که:
۱) سن بروز زخم معده حدود ۱۰ سال بالاتر از سن بروز زخم اثنی عشر است.
۲) بروز عوارض در زخم معده بیشتر از زخم اثنی عشر است.
۳) زخم معده نسبت به زخم اثنی عشر همراهی کمتری با هلیکوباکترپیلوری دارد.
۴) مقاومت به درمان دارویی و نیاز به عمل جراحی در زخم معده بیشتر است.
۵) علائمی چون استفراغ و احساس سیری زودرس پس از صرف غذا در زخم معده بیشتر دیده میشود.
علل زخم اثنی عشر و زخم معده
- عوامل ایجاد این بیماری‌ها بسیار متنوع و گوناگون است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- مصرف داروهای ضد التهاب: از اصلی‌ترین و شایع‌ترین علت‌های ایجاد زخم معده مصرف این داروهایی مثل آسپرین، پروفن و… است.
- اضطراب و دلشوره: از اصلی‌ترین علت‌های هر بیماری تنش‌های روحی و استرس است، داشتن استرس و اضطراب آن هم در مدتی طولانی بر بدن آثار مخربی می‌گذارد. برای سیستم گوارش استرس و اضطراب بسیار سمی و خطرناک است، زیرا بر هضم غذا و کل این سیستم اثر سوء می‌گذارد.
- نداشتن رژیم و برنامه غذایی منظم و درست: رعایت کردن فاصله وعده‌های غذایی و خوردن به اندازه در هر وعده، جلوگیری از خوردن مواد غذایی ناسالم و پرخطر، و… از جمله موارد مهم در زخم معده و زخم اثنی عشر بشمار می‌روند که رعایت آنها برای در امان بودن از بیماری‌های گوارشی الزامی است.
- عفونت ایجاد شده توسط هلیکوباکتر پیلوری: عفونت ناشی از باكتری گرم منفی هليكو باكتر پيلوری كه همراه با مصرف غذا و آب به معده وارد میشود از دیگر علل این بیماری است. انتقال عفونت از انسان به انسان نيز بر اثر تماس نزديک و تماس با مواد استفراغی رخ می‌هد. مشاه شده از ۲۰ مورد عفونت زخم اثنی عشر، حدود ۱۹ مورد آن توسط هلیکوباکتر پیلوری ایجاد میشود.
- وراثت: استعداد خانوادگی یا وراثت نيز يكی از عوامل مستعد كننده قابل توجه است. خاصه اين كه مطالعات ژنتيک نشان داده‌اند كه افراد دارای گروه خونی نوع O بيش از افراد دارای گروه‌های خونی A ،AB و B مستعد ابتلا به زخم معده و اثنی عشر هستند.
- برخی بیماری‌ها: ارتباطی بين زخ های گوارشی و بيماری مزمن ريوی يا بيماری مزمن كليوی وجود دارد.
بیشتر بدانید: علائم زخم معده؛ بررسی علت و درمان گیاهی زخم معده
علائم زخم اثنی عشر
1. درد: احساس درد شکمی در زیر جناغ سینه یکی از اولین علائم زخم اثنی عشر است. این درد معمولا می‌گیرد و ول می‌کند و بیشتر قبل از مصرف غذا و یا زمانی که گرسنه هستید، روی می‌دهد.
2. حالت تهوع: حالت تهوع ناشی از عدم گوارش صحیح غذا و هضم آن از دیگر نشانه‌های زخم اثنی عشر است. گاه این حالت تهوع به بالاآوردن و استفراغ تبدیل میشود.
3. تغییر رنگ مدفوع: این زخم‌ها می‌توانند باعث تغییر در رنگ مدفوع به شکل دفع مدفوع مشکی شل چسبنده شوند.
4. سوء هاضمه: به دلیل عملکرد ناصحیح دوازدهه سوأ هاضمه اتفاق می‌افتد.
5. خونریزی معده: دوازدهه علاوه بر سوءهاضمه نشانه‌های دیگری همچون خونریزی (معده) را نیز ایجاد می‌کند. نوع دیگر خونریزی، خونریزی فوقانی گوارش است که علامت آن استفراغ خون (بالا رفتن خون روشن) است.
6. بی اشتهایی: از دیگر نشانه‌های زخم معده و اثنی عشر است.
7. کاهش وزن: به دنبال بی‌میلی و بی اشتهایی وزن فرد مبتلا نیز کاهش می‌یابد.
8. گرسنگی بی‌دلیل: ضعف شدید و آنی هم از علائم زخم‌های گوارشی بشمار می‌رود. گاهی نیز این زخم‌ها با سنگینی معده و علائمی مشابه آنفولانزا خود را نشان می‌دهند.
9. سوراخ شدگی: در این حالت زخم، ابتدای دیواره روده کوچک (اثنی عشر) را سوراخ می‌کند. در نتیجه غذا و اسید موجود در اثنی عشر وارد حفره شکمی می‌شوند. این حالت درد شدیدی را ایجاد می‌کند و نیاز به فوریت‌های پزشکی دارد.
راه‌های تشخیص زخم اثنی عشر
برای تشخیص زخم اثنی عشر، پزشک ابتدا با شما در مورد سابقه پزشکیتان صحبت و سپس شما را معاینه می‌کند. همچنین احتمالاً برای تشخیص قطعی علاوه بر آندوسکوپی، دستور انجام برخی از آزمایشات نظیر آزمایش تشخیص هلیکوباکتر پیلوری را می‌دهد. معمولا این نوع باکتری را از طریق نمونه مدفوع، آزمایش تنفس، آزمایش خون یا از طریق بیوپسی (بافت برداری) تشخیص می‌دهند.
هليكوباكتر پيلوری:
تا قبل از اوايل دهه ۱۹۸۰ ميلادی، دو پزشک استراليايی به نام‌های دكتر وارن و دكتر مارشال كه بر روی نمونه‌هايی از بافت معده تحقيق می‌كردند، موفق به كشف يك باكتری درمخاط نيمه تحتانی معده شدند. نقش دقيق اين باكتری كه آنها نام آن را كمپيلو باكترپيلوری (Campylo bacter) گذاشتند مشخص نبود. اين باكتری خودش را طوری درمخاط معده قرار داده می‌دهدكه همانند سايرباكتری‌ها نمی‌شود به آن تهاجم نمود و آن را از بين برد.
داروی زخم اثنی عشر و زخم معده
دارو به منظور تسکین درد
درد به عنوان یک علامت هشدار دهنده است که در هر ارگانی که پدید آید باید به دنبال علت درد بود تا علت اصلی را درمان نمود ولی اغلب اوقات درمان علت اصلی به سرعت نمی‌تواند سبب تسکین علایم و درد شود، لذا باید از روش های استفاده کرد که بتوان قبل از نتیجه گرفتن از درمان علت اصلی، علایم آزار دهنده را تسکین داد. در زخم اثنی عشر نیز برای تسکین درد از داروهای زیر استفاده میشود:
۱) داروهای خنثی کننده اسید:
مثل شربت آنتی اسید (به عنوان شربت معده شناخته شده است) بلافاصله پس از مصرف، این داروها درد و سوزش تسکین می‌ابد اما چون مدت اثر آن کوتاه است بایستی به فاصله هر ۳ ساعت مصرف شود تا با خنثی کردن مداوم اسید بتواند تاثیر مناسب و ماندگار بر جا گذارد. این دارو، به صورت قرص جویدنی نیز تجویز میشود. مصرف زیاد این داروها می‌تواند سبب اسهال، یبوست، نفخ شکم و یا مسمومیت با املاح موجود در آن شود.
۲) داروهای مهار کننده عصبی:
این داروها (آنتی کولینرژیک‌ها مثل کلینیدیوم C، پروبانتلین، هیوسین و …) ترشح واسطه‌های شیمیایی از انتهای اعصاب دستگاه گوارش را مهار می‌کنند. نقش واسطه‌های شیمیایی فوق، تحریک ترشح اسید و افزایش حرکات دستگاه گوارش است. در حقیقت با کمک این داروها، ترشح اسید معده به طور غیر مستقیم کم میشود و حرکات ابتدای دستگاه گوارش نیز کاهش می‌یابد. این داروها نیم ساعت قبل از غذا خوردن تجویز میشود. مصرف آنها به افراد مسن توصیه نمی‌شود.
۳) داروهایی که به عنوان پانسمان کننده معده استفاده می شوند:
این داروها با ایجاد یک لایه ضخیم روی مخاط معده را پوشانده و مانع نفوذ اسید به بستر زخم میشود. برخی از این ترکیبات با اتصال به بستر زخم سبب تحریک روند ترمیم نیز می‌شوند. از جمله این داروها، سوکرالفات، بیسموت (۱)، عصاره شیرین بیان و … است. این داروها نیز برای آن که اثر ماندگار داشته باشند باید چندین بار در طول شبانه روز استفاده شوند. لذا آثار سوء و عوارض داروها بروز می‌کند.
دارو به منظور تسریع در بهبود زخم
داروهایی که ترشح اسید معده را مهار می‌کنند می توانند سبب بهبود زخم شوند و هر چه قدرت دارو در مهار ترشح اسید بیشتر باشد بهبودی سریع تر رخ می‌دهد. از جمله این داروها:
مهار کننده‌های گیرنده هیستامین ۲ مثل سایمتیدین، رانیتیدین، فاموتیدین، نیزاتیدین هستند که به صورت غیر مستقیم ترشح اسید را کم می‌کنند. تجویز این داروها پس از یک هفته ۶۰ تا ۷۰ درصد ترشح اسید معده را کاهش می‌دهد.
داروی دیگری که امروزه برای کاهش ترشح اسید استفاده میشود، ترکیبات امپرازول است که قدرت بالایی در مهار ترشح اسید داشته و پس از یک هفته ۹۰ درصد از ترشح اسید معده را کاهش می‌دهد.
شیرین بیان و زخم اثنی عشر (آیا داروهای گیاهی مثل شیرین بیان در بهبود زخم اثنی عشر موثر هستند؟)
به طور کلی داروهای گوناگونی در درمان سوء هاضمه به کار می‌روند و می توانند در تسکین برخی علایم بیماری های گوارشی موثر باشند، اما با توجه به علم امروز آن چه در درمان زخم گوارشی اهمیت دارد، ریشه کن کردن میکروب هلیکوباکترپیلوری است. شیرین بیان در طب قدیم به عنوان داروی موثر در درمان زخم گوارشی کاربرد داشت. کار اصلی آن ایجاد یک لایه محافظ و تقویت لایه مخاطی معده است تا مانع نفوذ اسید به لایه‌های زیرین معده شود. برای تاثیر مناسب و پایدار لازم است فرآورده‌های طبیعی این گیاه، به طور مرتب و چندین بار در روز مصرف شوند که البته می‌تواند سبب بروز عوارض دارویی شوند. از جمله این عوارض احتباس آب و املاح در بدن است که به خصوص در مبتلایان به امراض قلبی، ریوی و کلیوی مشکل‌ساز خواهد بود.
بیشتر بخوانید: شیرین بیان و ریشه آن چه خواصی دارد
زنجبیل و زخم اثنی عشر
همانطور که گفتیم هلیکوباکتر پیلوری، به عنوان یک عامل مهم در ایجاد گاستریت مزمن، زخم معده و زخم اثنی عشر محسوب میشود. اثر ضد باکتریایی عصاره زنجبیل یک درمان گیاهی مناسب برای کمک به بهبود زخم اثنی عشر است. علاوه بر این زنجبیل به ترشح صفرا و تحریک هضم بهتر غذا کمک کرده و اختلالات گوارشی مختلف از جمله گرفتگی، سوزش سر دل، اسهال و نفخ را برطرف می‌کند.
پیشنهاد می‌کنیم با خواص زنجبیل و نحوه مصرف آن بیشتر آشنا شوید
سخن پایانی
امروزه بررسی‌های علمی ثابت كرده است كه هيچ يک از مواد غذایی در ايجاد زخم يا عوارض آن نقش نداشته و ماتع ترميم زخم نمی‌شوند. لذا بيماران مبتلا به زخم‌های گوارشی نبايد از مصرف غذاهای مختلف بترسند. با این وجود، برخی مواد غذایی مانند سبزی، ميوه، ترشيجات، فلفل، نوشابه گازدار، ادويجات، سرخ كردنی‌ها، حبوبات و نان به دليل افزايش حجم معده و يا تحريک حركات آن می‌توانند سبب تشديد علائم و عدم تحمل بيمار نسبت به غذا خوردن و حتی داروهای تجويزی شوند. لذا علیرغم اينكه خوردن اين نوع غذاها ممنوعيتی ندارد، اما توصيه میشود از مصرف غذاهای آزاردهنده خودداری گردد. همچنین برخی مواد به تخريب بافت پوششی دستگاه گوارش و ايجاد زخم گوارشی يا عوارض آن كمک می‌كنند مثل مشروبات الكلی، دخانيات و داروهای مسكن ضد التهابی كه بايد از آنها پرهيز کرد.
