مشخصات زردچوبه

زردچوبـــه گياهی از خـــانواده زنجبيـــل، علفی و پايا بـه ارتفـاع ۱ تـا ۱٫۵ متر و دارای ريزوم متورمی اسـت كـه از آن چنـدين ساقه هوايی خـارج مـی‌شـود. ریزوم این گیاه کوتاه و ضخیم، شامل دو نوع ریزوم‌های مادری (اصلی) و ریزوم‌های فرعی (ثانویه) است. برگ‌های آن سبز روشن شبیه برگ موز و قـسمـت‌های پایین ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالا، برگ‌ها كامل می‌باشند. گل‌های زردچوبه به صورت سنبله و به رنگ سبز مایل به زرد هستند.

اندام دارویی

قـسمت مورد اسـتفاده غـذايی و دارويی اين گياه، ريزوم‌های خشک آن است و معمولاً ۷ تا ۹ ماه پس از سبز شدن ریزوم، بهترین زمان برای برداشت اندام‌های زیرزمینی زردچوبه است. پودر زردچوبه رنگ زرد یا خاکستری مایل به قهوه‌ای، بوی معطر و طعم نسبتاً تلخ دارد.

خواص زردچوبه (طبیعت و خواص درمانی)

طبع زردچوبه گرم و خشک است و متخصصان طب سنتی توصیه می‌کنند برای کاهش سردی مواد غذایی در هنگام طبخ غذا، از این ادویه استفاده شود. مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی موجود در ریزوم گیاه زردچوبه، کورکومین است که مسئول رنگ زرد این پودر است. کورکومین خـواص آنتـی‌اکسیـدانی قابل توجهـی دارد و در خنثـی کردن رادیکال‌های آزاد موثر است. علاوه بر این، تركيبـات متعددی از جمله پلی‌فنل‌ها، روغن فرار، زينجيبرن، آلفا و بتا تورمرين و مواد ديگر از جمله آرابينوز، فروكتوز، گلـوكز و نـشاسته در ريـزوم گياه زردچوبه وجود دارد. همه این ترکیبات خواص ویژه‌ای را به این گیاه داده‌اند. امروزه داروهای متعددی به شکل خوراکی و موضعی از زردچوبه تهیه می‌شود. در کشور ما نیز از پودر ریزوم این گیاه، انواع مکمل‌های غذایی، قرص زردچوبه (قرص کورکوما)، کپسول کورکومین، کپسول فیتو آرتریت، ژل موضعی سینانومین، پماد اکبر و صابون زردچوبه ساخته می‌شود. برخی از مهم‌ترین خواص زردچوبه به شرح زیر است:

۱) کمک به درمان و التیام زخم‌ها

زردچوبه به دلیل دارا بودن کورکومینوئیدها، دارای خاصیت بهبود زخم است و تاثیر زیادی در کاهش التهابات پوستی، بهبود خارش، قرمزی و پوسته‌ریزی پوست دارد. از فرآورده‌های طبیعی تهیه شده از زردچوبه مانند ژل‌های موضعی، پماد و صابون برای بهبود اگزما، سوختگی، رفع جوش و آکنه، کمک به درمان پسوریازیس، جوان‌سازی پوست، رفع کک و مک و تیرگی اطراف چشم استفاده می‌شود. علاوه بر این زردچوبه مانند یک ماده ضد باکتری طبیعی عمل و به افزایش ویتامین E در بدن کمک می‌کند، به همین دلیل، در مرطوب‌سازی و احیای سلول‌های زیر پوستی، بسیار موثر است. مطالعات جدید نیز نشان می‌دهد که استفاده از صابون زردچوبه، موجب کاهش سلول‌های سرطانی پوست می‌شود.

۲) درمان التهاب مفاصل

كوركـامين و روغـن فـرار موجـود در زردچوبه، اثرات ضد التهابی قوی دارند. فرآورده‌های این گیاه کاربرد زیادی در پیشگیری و درمان بیماری‌های استخوان و مفاصل دارند. کمک به درمان آرتریت روماتوئید، روماتیسم مفصلی، درمان کمر درد، بهبود ورم مفاصل و تسهیل حرکت مفاصل از خواص کپسول و ژل‌های موضعی حاوی زردچوبه است. در مطالعه‌ای که بر روی بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی انجام شد، تأثیر کورکومین موجود در این گیاه، حتی از داروهای ضدالتهاب نیز بیشتر بود و عوارض جانبی آنها را نیز نداشت. همچنین نتایج یک تحقیق در سال ۲۰۰۴ نشان داد فرآورده‌های دارویی زردچوبه می‌توانند جایگزینی برای داروهایی مانند سولینداک، آسپرین، دیکلوفناک و حتی ایبوبروفن شوند.

۳) تقویت حافظه و پیشگیری از آلزایمر

بهبود عملکرد مغز، تقویت حافظه، پیشگیری و درمان پارکینسون و آلزایمر از دیگر خواص زردچوبه است. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد تشکیل نوعی پروتئین پیچیده به نام پلاک‌های آمیلوئیدی نقش مهمی در بروز آلزایمر دارد و کورکومین موجود در زردچوبه می‌تواند این پلاک‌ها را از بین ببرد. همچنین کورکومین می‌تواند تجدید حیات سلول‌های مغزی را نیز افزایش دهد و آروماتیک – تورمرون، یک ترکیب فعال دیگر در زرد چوبه، قادر است رشد سلول‌های بنیادی عصبی در مغز را تا ۸۰ درصد افزایش دهد.

۴) درمان افسردگی

افسردگی بیماری شایع این روزهاست و یکی از علت‌های بروز آن، کاهش سطح فاکتور نورون‌زایی مشتق‌ شده از مغز و کوچک شدن و کم کاری هیپوکمپوس یا اسبک مغز است. هیپوکمپوس بخشی از مغز است که مسئول یادگیری و حافظه است. کورکومین موجود در زردچوبه، با افزایش سطح میزان فاکتور نورون‌زایی می‌تواند در درمان افسردگی مؤثر باشد. همچنین نتایج مطالعه‌ای بر روی ۶۰ بیمار نشان داد، بهبود افسردگی در بیمارانی که همزمان از داروی فلوکسیتین و کورکومین استفاده می‌کردند بیشتر از گروهی بود که از فلوکستین یا کورکومین به تنهایی استفاده می‌کردند. شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد کورکومین موجود در زردچوبه، می‌تواند پیام‌رسان‌های مغزی مانند هورمون دوپامین و سروتونین را افزایش بدهد و از این طریق به درمان افسردگی کمک کند.

۵) فواید زردچوبه برای کبد

فرآورده‌های دارویی زردچوبه، نوعی پاک‌کننده طبیعی کبد به شمار می‌روند که به تصفیه خون و گردش بهتر آن کمک می‌کنند. کورکومین موجود در زردچوبه توانایی کاهش آسیب‌های کبدی مختلف مانند اوردوز آهن، سطح بالای مسمومیت، مسمویت ناشی از مصرف الکل نوشیدنی، درمان زخم کبد و بیماری‌های کبدی مانند کلستاز را دارد. علاوه بر این نتایج جدید، نشان می‌دهد داروهای گیاهی با منشأ زردچوبه، در کاهش خطر ابتلا به سرطان کبد تاثیر چشمگیری دارند.

۶) درمان اختلالات گوارشی

کمک به درمان اختلالات گوارشی مانند سوء هاضمه، بیماری‌های معده، نفخ و قولنج روده، از دیگر خواص زردچوبه است. مصرف زردچوبه، بـا تـاثير در تحريک و توليد صفرا و در نتيجه هضم چربـی‌هـا موجـب هضم بهتر غذا می‌شود. مطالعات بالینی بر روی گیاه زردچوبه تاثیر آن را بر بهبود مبتلایان به زخم معده و زخم اثنی عشر و افراد دارای سوء هاضمه تأیید می‌کند.

۷) پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی

استفاده از فرآورده‌های دارویی زردچوبه، از بهترین داروهای گیاهی برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی است. کورکومین و مواد آنتی اکسیدان موجود در این گیاه، خطر سکته قلبی را کاهش می‌دهند و باعث کاهش فشار خون بالا نیز می‌شوند. کورکومین موجود در این گیاه، می‌تواند به اندازه ورزش کردن برای قلب مفید باشد و می‌تواند به خوبی داروی آتورواستاتین، باعث بهبود عملکرد لایه درون رگی شود.

۸) بهبود سلامت دستگاه تولید مثل بانوان

زردچوبه حاوی مواد فیتواستروژن است و به تنظیم هورمون‌های بدن بانوان کمک می‌کند و از این طریق، باعث بهبود قدرت باروری آنها می‌شود. همچنین قدرت ضد اسپاسمی آن، برای تسکین درد قاعدگی مفید است و به کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی کمک می‌کند. علاوه بر این ترکیب کورکومین موجود در این گیاه، می‌تواند زایمان را راحت کند و بهبودی بعد از زایمان را سرعت ببخشد.

۹) درمان زخم‌های دهانی و التهاب لثه

خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی این گیاه باعث تسکین سریع زخم‌های دهانی می‌شود و در درمان التهاب لثه و آفت دهان مفید است.

۱۰) خواص زردچوبه برای سرماخوردگی

زردچوبه به واسطه خاصیت آنتی باکتریال و ضد ویروس بودن می‌تواند به درمان سرفه و سرماخوردگی کمک کند. باعث بهبودی سریع گرفتگی در ناحیه ریه و سینوس‌ها ‌شود، همچنین داروی مناسبی برای درمان آسم و برونشیت است.

11) خواص زردچوبه برای آقایان

زرد چوبه می تواند در درمان بیماری های مربوط به پروستات آقایان مفید باشد.

مضرات زردچوبه برای کبد

زرد چوبه برای کبد مفید است اما اگر در مصرف آن زیاده روی شود، موجب بزرگ شدن کبد می شود و می تواند فرد را دچار مشکلاتی کند لذا باید در مصرف زردچوبه حد اعتدال را رعایت کنید.

عوارض زردچوبه

استفاده معمولی از زردچوبه به عنوان ادویه عارضه جانبی و محدودیت خاصی ندارد ولی زمانی که از این ماده به عنوان دارو استفاده می‌شود، به موارد زیر باید توجه شود:

1. استفاده بیش از اندازه از محصولات موضعی زردچوبه مانند صابون یا پماد، باعث کاهش رطوبت پوست وپوسته پوسته شدن آن می‌شود. مصرف این محصولات در مواردی منجر به ایجاد جوش‌های فولیکولیت بر روی پوست می‌گردد. این جوش‌ها پوست را متلهب می‌کنند و با سوزش، تورم و خارش همراه هستند.
2. مصرف فرآورده‌های دارویی زردچوبه، برای افراد مبتلا به انسداد کیسه صفرا، بیماری‌های قلبی و افراد دارای صرع، توصیه نمی‌شود.
3. خوردن انواع قرص و کپسول زردچوبه، در بارداری ممنوع است زیرا احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد.
4. استفاده از داروهای کوکورمین در دوران شیردهی و برای کودکان زیر ۱۲ سال ممنوع است.
5. افرادی که دارای سنگ کلیه هستند، باید از مصرف زیاد زردچوبه و یا فرآورده‌های دارویی آن خودداری کنند، زیرا این ادویه میزان اسید اگزالیک ادرار و در نتیجه خطر ابتلا به سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد.
6. کاهش بیش از اندازه قند خون در افراد دیابتی از دیگر عوارض جانبی افراط در مصرف ان ادویه است.
7. داروهای گیاهی زردچوبه با داروهای كاهش فشار خون، داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت خون مانند کلوپیدوگرل،هپارین، وارفارین و آسپیرین، داروهای دیابت و همچنین داروهای معده نظیر فاموتیدین، رانیتیدین و امپرازول تداخل دارویی دارد و احتمالاً موجـب تـشديد اثـر آن هـا می‌شود.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/nutrition/top-10-evidence-based-health-benefits-of-turmeric

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-662/turmeric