مشخصات گیاه زوفا
زوفا گیاهی پایا از تیره نعنائیان به شکل درختچه با ساقه‌های منشعب است که ارتفاع آن تا ۷۵ سانتیمتر نیز می‌رسد. ساقه گیاه زوفا چهار گوش، مستقیم و قسمت تحتانی آن چوبی و قهوه‌ای رنگ و قسمت فوقانی آن نرم و به رنگ سبز است. برگ‌ها صاف، فاقد دندانه، باریک، کشیده و کم و بیش نیزه‌ای شکل و رنگ آن سبز روشن است.
این گیاه پرخاصیت دارای گل‌هایی زیبا و معطر در رنگ‌های آبی، سفید و صورتی است که در انتهای ساقه ظاهر می‌شوند و اسانسی شیه به بوی نعنا دارند. میوه زوفا فندقه چهار قسمتی و رنگ آن سیاه یا قهوه‌ای تیره است. زوفا بومی کشور فرانسه، یونان و ایتالیا است و بیشتر در مناطق اطراف دریای مدیترانه می‌روید. در ایران به حالت خودرو در نواحی جنوب یافت می‌شود.
نام‌های دیگر زوفا: گل زوفا، گل پونه، جسمی، حسل، زوفای یابس
اندام دارویی
قست‌های دارویی این گیاه اندام رویشی آن شامل گل، برگ و میوه است و برگ‌های آن دارای طعمی تند و مطبوع هستند. این گیاه در ردیف مهم‌ترین گل‌های مولد عسل به حساب می‌آید.
خواص زوفا (طبیعت و خواص درمانی)
طبیعت زوفا گرم و خشک است و از گل‌های آن برای درمان سرفه‌های مقاوم و ضعف ریه استفاده می‌شود. متخصصان طب سنتی معتقدند این گیاه دارویی عالی برای ورم یا آماس لوزه در گلو است. زوفا به دلیل وجود فلاونوئید و تانن در درمان سرماخوردگی، سرفه و تحریک تعریق در آنفلوانزا مؤثر است. این گیاه اثرات آنتی‌بیوتیکی و ضدعفونی کننده دارد و برای درمان عفونت‌های خفیف به کار می‌رود. همچنین به عنوان خلط‌آور در برونشیت و رفع سرفه‌های شدید و آسم مؤثر است.
خواص زوفا برای رحم
اولین خاصیت زوفا برای بانوان، کاهش استرس و اضطراب در دوران قاعدگی است و این عامل سبب می شود بانوان حس بهتری در این دوران داشته باشند. زوفا همچنین سبب تنظیم چرخه قاعدگی شده و تعادل هورمونی را در بانوان بیشتر می کند.
زوفا برای سرماخوردگی
درمان تنگی نفس مزمن و آسم، بهبود سرفه‌های مزمن و خلط‌دار، کمک به درمان آسم آلرژیک از کاربردهای این گیاه برای رفع ناراحتی‌های دستگاه تنفس است. به کاهش ترشحات حلق، رفع زکام، آبریزش بینی و برطرف کردن گرفتگی و خشونت صدا، کاهش علائم سرماخوردگی نظیر سرفه، التهاب و خارش گلو، گوش درد و تب کمک می‌کند.
زوفا برای استرس
زوفا گیاهی ضد افسردگی و نشاط آور است و باعث کاهش عصبانیت، استرس و اضطراب می‌شود. امروزه از آن به عنوان یکی از گیاهان مفید در آروماتراپی (رایحه درمانی) برای تقویت روحیه استفاده می‌شود.
استعمال موضعی اسانس این گیاه و پمادهای به دست آمده از آن برای درمان زخم‌های عمومی بدن، جای نیش حشرات، زخم‌های ناشی از سوختگی و عرق سوز شدن، ترمیم زخم بستر، خراش‌ها و سوختگی‌ها بسیار مفید است. همچنین این گیاه در بهبود اختلالات گوارشی، اسپاسم ماهیچه‌ای، کرامپ، دردهای شکمی حاد، کمبود اشتها، نفخ، یبوست، و سوء هاضمه کاربرد دارد و باعث تقویت معده و زیاد شدن اشتها می‌شود.
تقویت سیستم ایمنی
گیاه زوفا به علت داشتن ویتامین‌های A ،C ، E، فلاونوئیدها و آنتوسیانین‌ها خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد؛ بنابراین سیستم ایمنی بدن را تقویت و بدن را در برابر بیماری‌های مختلف به ویژه کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن و انواع سرطان‌ها محافظت می‌کند.
اسانس این گیاه خاصیت آنتی‌بیوتیک، ضد قارچ و ضد باکتری دارد. یکی از ترکیبات اصلی تشکیل دهنده شربت‌های گیاهی برای درمان عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، سرفه، گلودرد، برونشیت و آسم است. اسانس زوفا همچنین حاوی مواد ضد التهابی و ضد اسپاسم بوده و در درمان مشکلات گوارشی، دیابت، التیام زخم‌ها و رفع مشکلات پوستی موثر است. این اسانس در صنایع کنسروسازی، نوشابه‌سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد فراوانی دارد و به دلیل میزان بالای شهد، یکی از منابع تولید عسل است.
شربت ضد سرفه زوفا، زوفی‌‌بل و شربت زوفا عسلی برخی از فرآورده‌های طبیعی حاوی این گیاه هستند که به عنوان ضد سرفه، خلط‌آور، برطرف کننده آسم، ضد عفونی کننده مجاری تنفسی و بهبود آلرژی‌های فصلی تجویز می‌شوند، شربت زوفا پلاس برای دفع بلغم و باز کردن گرفتگی‌ها و پماد زخم و سوختگی گل زوفا از دیگر فرآورده‌های دارویی این گیاه است.
عرق زوفا
از گیاه زوفا عرق نیز تهیه می شود که تمامی خواص گیاه زوفا را در خود دارد. در مصرف این عرق نباید زیاده روی کرد و می بایست در صورت مصرف دارو، قبل از مصرف زوفا حتما با پزشک مشورت نمایید.
عوارض زوفا
- زوفا از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) بدون خطر شناخته شده است و مصرف آن به‌عنوان دارو، عارضه جانبی خاصی به دنبال ندارد. با این وجود بررسی‌ها بیانگر برخی تداخلات دارویی زوفا بوده، مصرف بیش از اندازه گیاه برای کبد مضر است و باعث افزایش فشار خون می‌شود.
- زوفا خاصیت سقط جنین دارد، از این رو مصرف آن در دوران بارداری مضر است. ممکن است باعث تب و تشنج در کوکان کمتر از ۵ سال شود.
- توصیه می‌شود از مصرف گیاه زوفا و فرآورده‌های دارویی حاوی عصاره آن برای مادران باردار، شیرده و کودکان زیر پنج سال خودداری شود.
- مصرف بیش از اندازه زوفا خصوصاً روغن این گیاه می‌تواند باعث بروز سمیت شود و برای کبد مضر است.
- گیاه زوفا باعث افزایش فشار خون می‌شود و ضروری است افراد مبتلا به فشار خون بالا از مصرف این گیاه اجتناب کنند.
- استفاده از اسانس‌های خالص این گیاه (رقیق نشده) احتمال واکنش‌های آلرژیک و التهابات پوستی مانند بثورات پوستی، تورم پوست یا زبان و دشواری تنفس را افزایش می‌دهد.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
