زیتون با نام علمی (Olea europaea) گیاهی درختی، همیشه سبز به ارتفاع حدود 15 متر با تاج پوششی پهن و تنه‌ای قطور است. رنگ پوست تنه در سنین جوانی روشن مایل به خاکستری است و در سنین بالا و کهنسالی به قهوه‌ای تیره متمایل می‌شود. برگ‌های این درخت ضخیم، کوچک، به طول ۴ تا ۵ سانتیمتر و پهنای ۰/۵ تا ۱/۲ سانتیمتر، باریک، دارای حاشیه صاف و نوک تیز هستند. برگ‌ها به صورت متقابل هستند و معمولاً دو تا چهار سال عمر می‌کنند. سطح روی برگ به رنگ سبز و دارای یک لایه بافت مومی و در سطح زیرین برگ، کرک‌های ستاره‌ای نقره‌ای وجود دارد. سطح میوه زیتون صاف و رنگ میوه در حالت نارس، سبز است و در زمان رسیدن کامل به رنگ قرمز، ارغوانی یا سیاه در می‌آیند. میوه زیتون شفت است و برای رسیدن به زمان نیاز دارد. این گیاه در سراسر جهان یافت می‌شود و در کشور ما نیز در بخش‌هایی از شمال و جنوب رشد می‌کند.
اندام دارویی زیتون
قسمت مورد استفاده دارویی درخت زیتون، برگ، میوه و پوست درخت آن است. میوه آن خواص فراوان و ارزش غذایی فوق‌العاده‌ای دارد و از آن روغن تهیه می‌شود. با توجه به اینکه درخت زیتون همیشه سبز و بدون خزان است در تمام طول سال می‌توان برگ‌ها را جمع‌آوری کرد. اما بهترین زمان جمع‌آوری برگ‌های این گیاه برای مصارف دارویی، همزمان با گل دادن درخت یعنی اردیبهشت ماه می‌باشد.
خواص زیتون (طبیعت و خواص درمانی)
طبیعت میوه زیتون رسیده گرم و قابض، میوه نارس آن سرد و خشک، روغن زیتون گرم و خشک و برگ درخت نیز گرم و خشک است. این میوه سرشار از انواع ویتامین به ویژه ویتامین ای، ویتامین آ، آهن و اسیدهای چرب اشباه نشده است. امروزه روغن زیتون در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد و افراد زیادی ترجیح می‌دهند به منظور مراقبت از پوست و مو خود از فرآورده‌های طبیعی و گیاهی حاوی آن استفاده کنند. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی میوه و برگ این درخت عبارتند از:
پیشگیری از آلرژی
زیتون خاصیت ضد التهاب دارد و در کاهش واکنش‌های آلرژیک مفید است. ترکیبات موجود در این گیاه به عنوان یک آنتی هیستامین عمل کرده و می‌تواند واکنش های حساسیتی را کاهش دهد.
پیشگیری از بیماری های قلبی
بر خلاف بسیاری از روغن‌های دیگر، روغن زیتون ضرری برای قلب ندارد و حتی به تقویت قلب و عروق کمک می‌کند. این میوه حاوی اسیدهای چرب تک غیر اشباعی است که اولئیک اسید نام دارد و می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری کند. همچنین باعث کاهش چربی بد، افزایش چربی خوب خون و کاهش فشار خون می‌گردد. این عوامل شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهند. هیدروکسی تیروزول موجود در آن نیز همانند یک ضد انعقاد عمل می‌کند که همین امر نیز شانس ایجاد لخته‌های خون را کاهش می‌دهد.
مبارزه با سرطان
برگ و میوه درخت زیتون سرشار از ترکیبات آنتی اکسیدان و آنتی آنژیوژنیک است که از تولید و انتقال سلول تومور‌های پیشرفته سرطانی جلوگیری می‌کند. این میوه همچنین حاوی آنتوسیانین است که به عنوان یک ماده ضد التهابی، می‌تواند از بروز سرطان جلوگیری کند.
حفظ سلامت دستگاه گوارش و کمک به لاغری
زیتون منبع سالمی از فیبر گیاهی است. وجود فیبر بالا در این میوه باعث بهبود عملکرد دستگاه گوارش و کمک به پیشگیری و درمان اختلالات گوارشی مختلف مانند یبوست، سوء هاضمه و نفخ می‌شود. فیبر همچنین به ایجاد حس سیری در فرد کمک می‌کند. فیبر نه تنها برای بهبود عملکرد سیستم گوارشی و سلامت روده‌ها مفید است بلکه در کاهش وزن و لاغری نیز می‌تواند موثر باشد.
کمک به درمان مشکلات پوست
از خواص این روغن گیاهی برای پوست، کمک به درمان خشکی پوست، رفع خارش، بهبود اگزما و محل گزیدگی حشرات است. روغن زیتون علاوه بر طبیعی بودن و قابلیت مرطوب نگه‌داشتن پوست، دارای آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی مانند ویتامین آ و ویتامین ای نیز هست. استفاده از این گیاه در موارد آفتاب زدگی، سرمازدگی، گزش مار، عقرب و حشرات سبب تسکین درد و سوزش و التیام می‌شود.
درمان کم خونی
زیتون سیاه و سبز، به ویژه نوع سیاه، سرشار از آهن هستند و مصرف آن به درمان کم خونی ناشی از فقر آهن کمک می‌کند.
پیشگیری از پیری زودرس
این میوه سرشار از اسیدهای چرب و آنتی‌اکسیدان‌هایی است که پوست را از اشعه فرابنفش محافظت می‌کند و محافظی در برابر سرطان پوست و پیری زودرس پوست است.
کاهش ریزش مو و کمک به درمان شوره سر
روغن زیتون یک نرم کننده طبیعی است که به اعماق مو نفوذ می‌کند. امروزه از این گیاه در ساخت انواع شامپو و محصولات مناسب برای سلامت مو استفاده فراوان می‌شود. این روغن طبیعی رطوبت موها را افزایش می‌دهد، مانع وز شدن موها می‌شود و در بهبود موخوره، ریزش مو و شوره سر موثر است.
پیشگیری از پوکی استخوان و کاهش درد مفاصل
زیتون با کمک به جذب کلسیم، باعث رسوب آن در استخوان‌ها شده و از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. همچنین این میوه دارای خاصیت ضد التهاب است و مصرف آن موجب کاهش التهابات بدن می‌شود. همچنین باعث کاهش درد و التهاب در مفاصل، ماهیچه‌ها، قسمت‌های آسیب دیده، تاندون‌ها و اندام‌های مختلف بدن می‌شود. به ویژه بیماران مبتلا به آرتریت، نقرس و دیگر بیماری های روماتیسمی، اگر زیتون بخورند، درد آنها کاهش می‌یابد.
خاصیت آنتی باکتریایی زیتون
اولئوروپین یک ترکیب شیمیایی با خاصیت آنتی‌باکتریایی است که در زیتون وجود دارد. از این رو مصرف آن می‌تواند بدن را در برابر عفونت‌ها و باکتری‌های مختلف بیمه کند.
انواع زیتون
انواع زیتون به دو دسته سبز و سیاه تقسیم بندی می شود که این دو، دارای طعمی کاملا متفاوت از هم هستند.
خوردن زیتون در شب
اینکه زیتون در شب خورده شود یا روز، تفاوت چندانی نمی کند و تنها نکته ای که اهمیت دارد این است که زیتون برای جذب بهتر توسط بدن، بهتر است همراه با غذا مصرف شود.
مقدار مجاز مصرف زیتون در روز
به طور میانگین هر فرد می تواند روزانه ده عدد زیتون همراه با غذا مصرف کند.
خواص برگ زیتون
- برگ زیتون سطح قند خون بدن را نیز کاهش می‌دهد و از بالا رفتن قند خون جلوگیری می‌کند.
- دم کرده برگ و پوست درخت زیتون تب‌بر است و به درمان مالاریا کمک می‌کند.
- برگ زیتون دارای مواد آنتی اکسیدان است و اثرات ضد میکروب، ضد قارچ و ضد ویروس گسترده‌ای دارد.
- کمک به درمان تبخال، زخم‌های دهانی و به طور کلی کمک به درمان بیماری‌های ویروسی از مهم‌ترین خواص برگ زیتون است.
- برگ زیتون در درمان نقرس و روماتیسم موثر است.
- خاصیت مدر دارد و از آن برای کاهش فشار خون استفاده می‌شود.
- برگ زیتون در کاهش رشد سلول‌های سرطانی مرتبط به سرطان سینه، سرطان مغز و سرطان مثانه موثر است.
عوارض زیتون
- مصرف بیش از اندازه میوه تازه زیتون معده را سست می‌کند و می‌تواند باعث استفراغ شود.
- جوشانده برگ این درخت ممکن است با داروهای کنترل فشار خون و دیابت تداخل داشته و به خونریزی و کاهش لخته شدن خون منجر شود.
- حساسیت به گرده درخت زیتون در بسیاری از افراد شایع است. افرادی که به آن حساسیت دارند، ممکن است واکنش‌های آلرژیک را در دهان و گلوی خود تجربه کنند.
- در زیتون و روغن آن اسیدهای قوی و ترکیبات آلی موجود است که مصرف زیاد آن برای زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
