مشخصات سپستان

سپستان (.Cordia myxa L) گیاهی درختی از تیره گاوزبانیان است. اندام هوایی این گیاه به جز برگ‌ها پوشیده از کرک و پرزهای خشن است که ارتفاع آن تا ۱۲ متر می‌رسد. برگ‌ها بیضی شکل، بدون کرک، متناوب و بدون گوشوارک هستند و منتهی به دمبرگ بلند که گاه نوک آن نازک است، می‌شوند. گل‌های درخت سپستان دوجنسی و پنج پر هستند و از دو برچه پیوسته با گلی قیفی، به رنگ سفید و یا مایل به کرمی تشکیل شده‌اند که به شکل مجتمع و به صورت گرزن فاصله‌دار است.

میوه سپستان شفت و به اندازه یک گیلاس یا آلوی کوچک و به رنگ زرد است. این میوه‌ها مزه‌ای شیرین دارند، به شکل خوشه‌های انگور هستند و پس از رسیدن کامل کروی شکل می‌شوند. میوه سپستان پس از خشک شدن چروکیده، قهوه‌ای رنگ و تقریبا مخروطی شکل می‌شود. درخت سپستان بومی شرق مدیترانه تا شرق هندوستان است و به نواحی استوایی آفریقا، آسیا و استرالیا نیز گسترش یافته و اخیرا در آمریکا هم کشت آن انجام می‌شود. در کشور ما این درخت در سواحل و جزایر خلیج فارس، بند عباس، لار، بعضی نقاط خوزستان و نواحی مختلف استان سیستان و بلوچستان می‌روید.

اندام دارویی

میوه گیاه بخش دارویی آن را تشکیل می‌دهد. در داخل این میوه، شیره‌ای لزج و بدون ‌مزه است که کاربرد دارویی دارد و بهترین زمان برداشت آن برای مصارف دارویی فصل تابستان و از اواسط خرداد تا اواخر تیر ماه است. این میوه خشک در مجاورت آب مجددا رطوبت جذب می‌کند و به صورت حجیم و موسیلاژی در می‌آید.

خواص سپستان (طبیعت و خواص درمانی)

طبعیت سپستان معتدل و مایل به تر است. علاوه بر کاربرد گسترده این گیاه در طب سنتی در صنعت داروسازی نیز از این گیاه استفاده فراوان می‌شود. شربت فیتوکاف برای درمان سرفه‌های مزمن، خلط پشت حلق (نزله)، تسکین درد سینه، تنگی نفس (خصوصاً تنگی نفس ناشی از حساسیت) و شربت فیتوبایل برای رفع کم‌اشتهایی ناشی از افزایش صفرا، پاک‌سازی و تقویت کبد و بهبود اختلالات گوارشی، دو فرآورده دارویی هستند که یکی از اجزای تشکیل دهنده آنها را سپستان تشکیل می‌دهد. علاوه بر این میوه سپستان به دلیل داشتن موسیلاژ فراوان، خاصیت ضد میکروبی و فواید درمانی زیاد می‌تواند جایگزین مناسبی برای پلیمرها و بسته‌بندی‌های زیست‌تخریب‌ناپذیر باشد و امروزه استفاده از آن به عنوان پوشش خوراکی مورد توجه قرار گرفته است. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گیاه عبارتند از:

درمان سرفه، گلو درد و سرماخوردگی

یکی از مهم‌ترین خواص سپستان کمک به درمان سرفه، گلو درد، بهبود زخم گلو، تسکین درد قفسه سینه، بهبود سرماخوردگی و معالجه تنگی نفس است. میوه، برگ و ریشه این گیاه خاصیت خلط‌آور دارد و از قدیم و در طب سنتی به دلیل موسیلاژ فراوانی که دارد، به عنوان ضد سرفه و برای نرم کردن سینه مصرف داشته است.

کمک به رفع ناراحتی‌های مجاری ادرار

سپستان برای رفع اختلالات کلیه و مجاری ادراری مفید است و در منابع، به عنوان دارویی موثر برای امراض کلیوی معرفی می‌شود.

حفظ سلامت کبد

از دیگر خواص درمانی سپستان، محافظت از کبد، پاکسازی و تقویت این عضو است.

کمک به التیام زخم‌ها

کمک به بهبود و التیام سریع‌تر زخم‌ها و جراحات یکی دیگر از خواص این گیاه است. میوه و برگ آن برای باز شدن دمل مفید است، همچنین بر اساس مستندات ثبت اختراع در امریکا عصاره گونه‌ای از گیاه سپستان اثر خوبی روی حفظ جوانی و شادابی پوست دارد. همچنین پودر دانه این گیاه به صورت موضعی برای کمک به درمان بیماری‌های قارچی پوست کاربرد دارد.

رشد و تقویت موها

میوه رسیده این گیاه مملو از مقدار زیادی ویتامین است و استفاده منظم از آن برای رشد و تقویت موها مفید می‌باشد.

معالجه تب‌های گرم مزاج صفراوی

میوه سپستان در معالجه تب‌های گرم مزاج صفراوی همراه با داروهای دیگر بسیار کاربرد دارد.

رفع برخی ناراحتی‌های گوارشی

خوردن لعاب سپستان در بهبود ناراحتی‌های روده‌ای که در اثر مصرف ادویه‌های تند، افراط در مصرف مشروبات الکلی یا مشروبات گازدار حاصل شده است و همچنین سایر زخم‌های‌های دستگاه گوارش، بسیار مفید است. علاوه بر این برای درمان و تسکین قولنج روده‌ها، رفع سوء هاضمه و قطع اسهال نیز موثر است.

کاهش فشار خون

کاهش فشار خون از دیگر خواص میوه گیاه سپستان است.

خاصیت ملین

سپستان دارای موسیلاژ فراوان است. موسیلاژها گروهی از ترکیبات گیاهی هستند که مملو از پلی‌ساکارید بوده و در تماس با آب حل می‌شوند و ماده‌ای لزج، مانند ژلاتین تولید می‌کنند و حجیم می‌شوند. موسیلاژ دارای خاصیت ضد التهاب، مرطوب کنندگی، نرم کنندگی، چسبندگی و باد کننده است. مصرف فرآورده‌های طبیعی حاوی این ماده موجب تسهیل در خروج فضولات روده می‌شود و خاصیت ملین دارد.

تقویت سیستم ایمنی بدن

سپستان در تقویت سیستم ایمنی بدن تاثیر دارد. پژوهش‌های مختلف خاصیت آنتی‌اکسیدانی گونه‌های مختلف آن را نظیر Cordia gilletiide Wiled تایید می‌کند. علاوه بر این در چندین مطالعه، اثر بازدارندگی عصاره دانه میوه سپستان بر باکتری‌های مختلفی نظیر استافیلوکوکوس ارئوس و باسیلوسسرئوس و سویه قارچی کاندیدا آلبیکنس چشمگیر گزارش شده است.

عوارض جانبی

• زیاده‌روی در مصرف گیاه سپستان برای معده مضر است و و کبد را ضعیف می‌کند.
• متخصصان طب سنتی توصیه می‌کنند افراد دارای مزاج سرد، سپستان را با برگ گل سرخ و دیگر افراد با عناب به عنوان مصلح بخورند.
• مصرف مداوم این گیاه در بیماران دیابتی می‌تواند باعث افزایش قند خون شود.