مشخصات سیاه دانه
سیاه دانه گیاهی یکساله و گلدار، بومی جنوب باختری آسیا است. در ایران این گیاه در اصفهان و اراک به فراوانی می‌روید. ارتفاع تقریبی سیاهدانه، 60 سانتیمتر وبرگ‌ها سبز خاکستری و نخی شکل است. در حالت طبیعی گل‌ها به رنگ آبی و دارای 5 گلبرگ به عرض 2.5 سانتیمتر به رنگ سفید شیری با کناره مایل به آبی هستند. گل سیاه دانه را با دیگر گل‌های یکساله به صورت ترکیبی در حاشیه‌ها می کارند و به غیر از مصارف دارویی، برای تزیین حاشیه‌ها نیز کاربرد دارد.دانه‌های گیاه معمولاً کوچک (5-1 میلی گرم) به رنگ خاکستری تیره یا سیاه و دارای طعم تلخ هستند.
اندام دارویی
دانه‌ها بخش دارویی گیاه را تشکیل می‌دهد. آنها ریز، سیاه رنگ، گرد یا سه وجهی هستند و سطحی ناصاف دارند. دانه له شده بوی شبیه به لیمو دارد. پس از کنده شدن پوسته رویی سیاه دانه، مغز سفید رنگ و روغنی آن نمایان می‌شود که بسیار خوشبو است. برگ و گل این گیاه نیز در طب سنتی کاربرد درمانی دارد. بهترین زمان برداشت دانه‌ها برای مصارف دارویی، ماه‌های تیر و مرداد است.
خواص سیاه دانه (طبیعت و خواص درمانی)
طبع سیاه دانه گرم و خشک است. در طب سنتی از این گیاه در درمان بسیاری از اختلالات از جمله آبسه، دفع سنگ مجاری ادراری، رفع ناتوانی‌های جنسی، درمان سردرد، کاهش قند خون و بهبود اختلالات تنفسی استفاده می‌شود. امروزه نیز سیاه دانه و روغن استخراج شده از آن در صنعت داروسازی برای کمک به درمان بیماری‌های مختلف کاربرد دارد. کپسول نرم سیاه دانه باریج و کپسول سیاه دانه گیاه اسانس از فرآورده‌های طبیعی این گیاه هستند که برای تسکین درد مفاصل و دردهای عضلانی تجویز می‌شوند. همچنین صابون و عصاره روغنی آن نیز به طور جداگانه برای درمان مشکلاتی نظیر رفع ریزش مو، جوش و آکنه، درمان خشکی بینی و … داروخانه‌ها به فروش می‌رسد. مهمترین خواص سیاه دانه به شرح زیر است:
تسکین درد مفاصل
یکی از مهمترین خواص روغن سیاه دانه کاهش درد استخوان و مفاصل، کمر درد و آرتروز است. به خصوص این روغن در درمان دردهای عضلانی و اسکلتی ناشی از غلبه مزاج سرد تاثیر فراوان دارد. مصرف روغن سیاه دانه خوراکی می‌تواند به کاهش علائم التهابی آرتروز مفصل کمک کند. بر اساس تحقیقاتی که در سال 2016 در “Immunological Investigations” منتشر شد، 43 خانم با آرتروز مفصلی در درجه متوسط روزی یک کپسول روغن سیاه دانه را برای مدت 1 ماه مصرف کردند. نتیجه تحقیق کاهش علائم آرتروز، میزان التهاب موجود در خون و تعداد مفاصل متورم را نشان داد.
کمک به درمان ریزش مو
از دیگر خواص روغن سیاه دانه کمک به درمان ریزش مو است، این روغن بسیار مقوی و مغذی است و می‌تواند ویتامین‌های مورد نیاز مو را تامین کند. همچنین علاوه بر جلوگیری از ریزش مو، باعث تقویت ساقه و ریشه مو و تقویت رنگدانه‌های مو می‌شود و از سفید شدن زودرس موها پیشگیری می‌کند.
افزایش شیر
سیاه دانه خاصیت شیرافزا دارد و مصرف hن موجب افزایش شیر مادران شیرده می‌گردد.
تقویت نیروی جنسی
یکی دیگر از خواص سیاه دانه افزایش میل جنسی و کمک به درمان مشکل ناباروری در زنان و مردان است. این گیاه باعث رفع اختلالات مربوط به نعوظ و درمان زودانزالی برای مردان می‌شود. در زنان نیز به درمان تنبلی تخمدان و تقویت تخمک گذاری کمک می‌کند و نیروی جنسی را افزایش می‌دهد.
درمان چاقی
سیاه دانه خاصیت چربی سوزی دارد و از این رو مصرف آن به لاغری و کاهش وزن کمک می‌کند. سیاه دانه سرشار از فیبر است و موجب کاهش اشتها می‌شود و با کنترل اشتها و ثابت نگه داشتن قند خون باعث لاغری می‌گردد. علاوه بر این، استعمال موضعی روغن سیاه دانه نیز در کاهش چربی‌های شکمی تاثیر دارد.
تنظیم قند خون
سیاه دانه خاصیت شبه انسولین دارد و به همین دلیل در کاهش و تنظیم قند خون بیماران دیابتی موثر است. این گیاه با ممانعت از ساخت گلوکز در کبد (گلوکونئوژنز) نیز می‌تواند به تنظیم سطوح قند خون در بدن کمک کند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد مصرف سیاه دانه در کنار قرص‌های خوراکی کنترل قند خون باعث تنظیم سطوح گلوکز در بدن‌می شود و بدین طریق در درمان دیابت مفید است.
افزایش چربی مفید خون
مصرف سیاه دانه موجب افزایش کلسترول خوب خون می‌شود. این دانه‌ها منبع بسیار خوبی از انواع آنتی اکسیدان‌ها، فیتوسترول، تیموکینون، فیبر و اسیدهای چرب اشباع نشده هستند. هر کدام از این مواد برای کاهش اثرات LDL بر بدن مفید بوده و مانع از آسیب‌پذیری بدن در مقابل چربی‌های بد خون می‌گردند. بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف این گیاه در کنار داروهای کاهنده چربی در بهبود پروفایل لیپیدی بدن موثر است.
تقویت حافظه
تقویت قدرت حافظه و تمرکز نیز یکی دیگر از فایده‌های بسیار مفید سیاه دانه است. مصرف این گیاه به کسانی که دچار ضعف عملکرد شناختی یا حافظه هستند (مخصوصا سالمندان) کمک می‌کند تا سطح هوشیاری خود را بالا ببرند.
کمک به پیشگیری و درمان سرماخوردگی
از خواص سیاه دانه ضدویروسی و ضدباکتریایی بودن آن است؛ بنابراین می‌تواند از برخی اختلالات تفسی و بیماری‌های مربوط به سرما مانند سرماخوردگی، برونشیت، آنفلوانزا و غیره پیشگیری کند. همچنین این دانه‌ها دارای ماده‌ای به نام نیگلون هستند. این ماده در بدن آنتی‌هیستامین که ماده‌ای ضد آلرژی است، تولید می‌کند که در معالجه آسم بسیار مؤثر است.
تقویت و رفع مشکلات گوارشی
تقویت و کمک به پیشگیری و درمان اختلالات گوارشی از دیگر خواص سیاه دانه است. مصرف این گیاه در کاهش درد معده، دل پیچه و انقباض دردناک شکم موثر است. روغن آن نیز می‌تواند به کاهش گازهای معده، نفخ و پیشگیری از زخم معده کمک کند. روغن سیاهدانه می‌تواند به طور خوراکی و مالیدنی در ناحیه شکمی و گوارش مصرف شود.
درمان جوش و آکنه
سیاهدانه دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی قوی می‌باشد که می‌تواند برای درمان جوش صورت و آکنه بسیار مؤثر باشد.
تقویت سیستم ایمنی بدن
سیاه دانه حاوی مقدار زیادی از آنتی اکسیدان‌‌هایی است که می‌توانند اثرات منفی رادیکال‌‌های آزاد را خنثی بکنند و از بیماری‌‌هایی مثل سرطان پیشگیری کنند. نتایج مطالعات متعدد تاثیر مثبت این گیاه را در رفع اختلالات سیستم ایمنی بدن و تقویت آن تایید کرده است.
عوارض سیاه دانه
- مصرف سیاه دانه در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. زیرا باعث انقباض عضلات رحم شده و خطر سقط جنین را به همراه دارد.
- زیاده‌روی در مصرف سیاه دانه باعث کاهش فشار خون می‌شود، به ویژه اگر با داروهای کاهش فشار خون مصرف گردد.
- دانه‌های این گیاه سمی است و مصرف زیاد آنها به کبد و کلیه آسیب می‌رساند.
