ضدعفونی کننده ها یا مواد آنتی سپتیک (به انگلیسی: antiseptic) دسته‌ای از مواد ضد میکروب هستند که در سطح بافت‌های زنده پوست و بدن استفاده می‌شوند و با اثر بر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپور باکتری‌ها و سایر ارگانیسم‌ها آنها را از بین می‌برند و یا از رشد آنها جلوگیری می‌کنند. این گروه از مواد اصولا جدا از آنتی‌بیوتیک ها و گندزداها هستند، زیرا آنتی‌بیوتیک ها در داخل بدن باکتری را به طور ایمن از بین می برند.
برخی از این مواد میکروب ها را از بین می برند (میکروب کش) در حالی که برخی دیگر فعالیت میکروب ها را مهار می کنند (مهارگر باکتری).
گندزداها (به انگلیسی: Disinfectant) مواد پاک‌کننده ابزار، وسایل، لباس‌ها، کاشی‌ها، وان حمام، دستشویی و حمام هستند. مواد گندزدا برای پاکیزگی سطوح غیر زنده و مواد ضدعفونی کننده برای بافت‌ها و موجودات زنده به کار می روند.
باکتری کش ها ضدعفونی‌کننده هایی هستند که خاصیت ضد باکتریایی آنها اثبات شده باشد. میکروب کش هایی که ویروس را از بین می برند داروی ضد ویروس خوانده می شوند.
ضدعفونی کننده به معنی سترون کردن نیست و در ضدعفونی ارگانیسم‌های بسیار مقاوم مانند هاگ باکتری‌ها و پریون‌ها از بین نمی‌روند.
کاربرد ضدعفونی کننده
ضدعفونی کننده ها از عفونت، پوسیدگی و گندخونی جلوگیری می‌کنند. استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها برای تأمین سلامتی بسیار ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها بخصوص، بیماری‌های مسری می‌باشد. تفاوت اصلی میان ضدعفونی‌کننده و پادزیست یا آنتی‌بیوتیک در این است که مواد ضدعفونی کننده فقط استعمال خارجی دارند و باکتری‌ها را نابود می سازند در حالی که پادزیست‌ها پس از مصرف خوراکی یا تزریقی وارد خون می‌شوند و عوارض کمی برای بدن دارند. همچنین از مواد ضدعفونی‌کننده برای ساخت مواد گندزدا استفاده می‌شوند.
مواد ضدعفونی‌کننده شامل دو دسته می شوند: مواد ضدعفونی‌کنندهٔ باکتری کش (به انگلیسی: Bactericide) که قابلیت نابودسازی مستقیم سلول باکتری از طریق نابودسازی دیواره آن که منجر به جذب آب، تورم و ترکیدن آن می‌شود را دارند. دوم مواد ضدعفونی‌کنندهٔ مهارگر باکتری (به انگلیسی: Bacteriostatic) که از رشد و تقسیم سلولی باکتری جلوگیری می‌کنند.
تاریخچه ضدعفونی کننده ها
نخستین توضیح گسترده پیرامون استفاده نوین از ضدعفونی‌کننده‌ها در عمل‌های جراحی در سال ۱۸۶۷ توسط جوزف لیستر جراح انگلیسی و طی مقاله‌ای با نام اصول گندزدایی در عمل جراحی (به انگلیسی: Antiseptic Principle of the Practice of Surgery) منتشر گشت که در آن از نظریهٔ میکروب‌های بیماری‌زا که نخستین بار توسط لویی پاستور بیان شده بود اقتباس گردید. طبق این مقاله استفاده از موادی مانند فنول (اسید کربولیک) می‌تواند بسیاری از میکروب‌ها را کشته و محل جراحی را ضدعفونی کند. برخی روش‌های ضدعفونی مشابه در گذشته توسط دانشمندانی چون بقراط و جالینوس و همچنین در کتیبه‌های باستانی سومری بیان گشته‌اند. افرادی چون جوزف اسمیت برای نخستین بار از موادی مانند الکل برای ضدعفونی زخمها و جراحت‌ها استفاده نمودند. نخستین استفاده از مواد ضدعفونی کننده را می‌توان در عصر باستان و به هنگام مومیایی کردن اجساد مشاهده نمود. امروزه از محلول آب و فنل که دارای قدرتی خاص و ثابت است به عنوان معیاری برای مقایسهٔ تأثیر و قدرت ضدعفونی‌کننده‌ها استفاده می‌شود.
کشف پنی سیلین
مدتها قبل از کشف پنی‌سیلین بشر آموخته بود که به‌طور تجربی بعضی مواد خام را به عنوان عامل ضد میکروب مورد استفاده قرار دهد. ۶۰۰ – ۵۰۰ سال قبل از میلاد، چینی‌ها شیره کپک زده لوبیای شور را برای درمان عفونت ها بکار می‌بردند. اصطلاح آنتی بیوز (Antibiosis) اولین بار در سال ۱۸۸۹ به‌وسیله ویلمین برای توجیه ماهیت رقابتی جوامع بیولوژیک که در آن فقط قویترین و اصلح‌ترین زنده می‌ماند، بکار برده شد و چند سال بعد این اصطلاح برای آنتاگونیسم میکروارگانیسم‌ها نیز مورد استفاده قرار گرفت. کشف اولین ماده آنتی‌بیوتیک به سال ۱۹۲۸ توسط فلیمینگ صورت گرفت، او به‌طور اتفاقی متوجه اثر ضد باکتریایی ماده مترشحه توسط قارچ پنی‌سیلیوم نوتاتوم شد. هاوارد فلوری (به انگلیسی: Howard Florey) این ماده را تخلیص کرد و با تجویز آن موفق به درمان عفونت ها به روش سیستمیک شد. پس از این یافته دانشمندان مواد طبیعی دیگری را هم به عنوان آنتی‌بیوتیک شامل تتراسایکلین، استرپتومایسین و سفالوسپورین‌ها به دست آوردند. پس از شناسایی ساختار این مواد توسط شیمیدان ها، با ایجاد تغییرات در آنها انواع آنتی‌بیوتیک‌های صنعتی تولید شدند. در نهایت انواع جدید این گونه آنتی‌بیوتیک‌ها با اثر بخشی و ثبات شیمیایی بیشتر نیز تولید شدند.
