علف چای (hypericum perforatum) گیاهی علفی و پایا است که معمولا با چای کوهی اشتباه گرفته می‌شود. این گیاه دارای حدود ۲۰ گونه و واریته در نقاط مختلف ایران است و چند گونه از آنها بسیار مشابه هم هستند در حالی که فقط یک گونه از آن، دارویی است و برخی از انواع آن نیز بسیار سمی هستند. از همین رو توصیه می‌شود، برای استفاده از خواص درمانی این گیاه حتما از فرآورده‌های موجود در داروخانه‌ها استفاده کنید تا در اثر عوارض جانبی آن خطری ایجاد نشود. برای آشنایی بیشتر با خواص علف چای برای درمان بیماری‌ها، طریقه مصرف، عوارض جانبی، منع مصرف و تداخلات دارویی آن با داروهای شیمیایی و کابرد آن در طب سنتی همراه نسخه اول باشید.

خواص گیاه علف چای

مهم‌ترین ماده شیمیایی موجود در گیاه علف چای هاپیرین و ماده قرمز رنگی به نام هاپیریسین است، این گیاه همچنین حاوی فلاونوئیدها از جمله هیپروزید، هیپرین، کورستین، ایزوکورستین و روتین، تانن، اسید نیکوتی، اسانس، پروسیانیدین، گزانتون‌ها، کاروتنوئیدها و فنل‌های اسید کربوکسیلیک از جمله کافئیک، کلروژنیک و فرولی نیز است که خواص درمانی ارزشمندی را به آن داده است. برخی از مهم‌ترین خواص گیاه علف چای به شرح زیر است:

۱) درمان افسردگی (گیاه علف چای جایگزینی برای قرص فلوکستین)

مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین خواص علف چای تاثیر آن بر درمان افسردگی‌های خفیف عصبی است، علف چای حاوی مقادیر بالای محرک‌هاست که عملکرد آنها مانع از فعالیت مهم‌ترین ناقل‌های عصبی بازدارنده دستگاه عصبی مرکزی بدن مانند سروتونین، دوپامین، نورآدرنالین و گابا می‌شود، ضمن اینکه موجب سطح سلامت این ناقل‌های عصبی نیز خواهد شد، همچنین وجود آنزیم مونو آمینو اکسیداز (MAO) در این گیاه، سبب تجزیه هورمون‌های آدرنالین و نور آدرنالین در محل سیناپیس‌های عصبی می‌شود که از عوامل ایجاد کننده افسردگی هستند. این خواص باعث شده گیاه علف چای جایگزینی برای قرص فلوکستین باشد و با کاهش نشانه‌های بیماری افسردگی به درمان این بیماری کمک کند.

۲) رفع مشکلات خواب و بهبود خلق و خو

علف چای حاوی ترکیباتی است که مقدار ملاتونین (ناقل عصبی خواب) را در بدن افزایش می‌دهد و به درمان مشکلات خواب از جمله بی‌خوابی‌های شبانه کمک می‌کند، علاوه بر این فرآورده‌های طبیعی علف چای در کاهش اضطراب و بهبود خلق و خو موثر هستند و خاصیت آرامبخش دارند.

۳) کمک به بهبود اگزمای مزمن و رفع مشکلات پوستی

استفاده از عصاره روغنی علف چای یا پماد و لوسیون‌های حاوی این گیاه تاثیر زیادی در بهبود اگزمای مزمن، خشکی و التهاب پوست، پسوریازیس، درمان ترک پا، درمان خارپاشنه، پوسته پوسته شدن پوست، بهبود زخم بستر، بهبود زخم و کاهش اسکار بعد از عمل سزارین و درمان زخم‌های عمیق و متعفن دارد. این گیاه دارای خاصیت ضد عفونی کننده، ضد باکتری و ضد ویروس است و در طب سنتی از ماده قرمز رنگ موجود در این گیاه برای درمان انواع زخم استفاده می‌شود. گفتنی است امروزه به دلیل خواص ترمیم کننده و آبرسان این گیاه، از آن در ساخت انواع کرم‌های آرایشی مرطوب کننده و نرم کننده پوست استفاده می‌شود.

۴) علف چای و درمان سوختگی

استعمال موضعی فرآورده‌های دارویی علف چای و عصاره روغنی آن در درمان سوختگی‌های سطحی موثر است، به طوری که بررسی‌های اخیر نشان داده است، مصرف این فرآورده‌ها موجب کاهش التهاب پوست می‌شود و از چرکین شدن و به وجود آمدن مایع تاول مانند، در زیر پوست محل سوختگی، جلوگیری و به تدریج شرایط پیدایش پوست تازه در محل آسیب دیده را فراهم می‌کند.

۵) کمک به درمان بیماری‌های دستگاه گوارش

گیاه علف چای در درمان برخی اختلالات گوارشی مانند اسهال و نارسایی‌های گوارشی (دیپپسی) موثر است و به درمان عفونت روده کمک می‌کند و ضد کرم معده و روده است.

۶) درمان تبخال

از عصاره گیاه علف چای برای کمک به درمان انواع تبخال از جمله زگیل تناسلی و تسکین خارش آن استفاده می‌شود. این گیاه خاصیت ضد ویروسی و آنتی بیوتیک فراوانی داشته و تاثیر فوق‌العاده‌ای در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد.

۷) کمک به درمان ایدز

امروزه به دلیل خواص ضد ویروسی گستره علف چای، از آن به عنوان داروی ضد ویروس ایدز استفاده می‌شود و مدتی است که بیماران مبتلا به ایدز از این گیاه استفاده می‌کنند که باعث تقویت سیستم دفاعی بدن آنها و کاهش علائم بیماری شده است.

۸) تقویت لثه

بررسی‌ها نشان داده است غرغره عصاره گل راعی یا همان علف چای در دهان موجب تقویت لثه‌ها و درمان التهاب فراگیر دهان، لب‌ها، زبان، کام‌ و گینویویت یا التهاب لثه می‌شود.

۹) کاهش التهاب عضلات و مفاصل

فرآورده‌های طبیعی تولید شده از گیاه علف چای برای درمان التهاب عضلات و مفاصل کاربرد دارد و به درمان بیماری تنیس البو (التهاب آرنج تنیس بازان)، نورالژی (نوعی درد کوبنده، سوزشی و غالباً شدید که به دلیل تحریک یا آسیب دیدگی عصب ایجاد می‌شود)، درمان آرتریت و تسکین درد سیاتیک کمک می‌کند، همچنین استعمال موضعی این گیاه یکی از بهترین درمان‌های گیاهی برای بهبود درد دنبالچه است.

۱۰) تسکین درد قاعدگی

استفاده موضعی از روغن علف چای و مالیدن آن به شکم به دلیل دارا بودن خاصیت ضد التهاب، به خوبی دردهای قاعدگی را تسکین می‌دهد و جزو گیاهان قاعده آور است، از این رو مصرف آن در دوران بارداری باید با احتیاط همراه باشد.

۱۱) کمک به ترک اعتیاد و سیگار

گیاه علف چای مسکن اعصاب، آرامبخش و دارای اثرات ضد تشنج و ضد درد است و مصرف آن می‌تواند در کاهش علائم روانی ناشی از ترک اعتیاد مانند اضطراب، استرس، افسردگی، احساس درد، بی‌خوابی وتحریک پذیری  مفید واقع شود. جالب است بدانید در یک تحقیق، ۵/۳۷ درصد از افراد سیگاری که به مدت دو هفته از علف چای استفاده کرده بودند، موفق به ترک سیگار شدند، به نظر می‌رسد اثر آرامبخش این گیاه اضطراب افراد را کاهش داده است و باعث می‌شود فرد کمتر میل به کشیدن سیگار پیدا کند.

12) علف چای و فشار خون

علف چای مدر است و به همین دلیل مصرف آن می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود.

مشخصات گیاه علف چای

علف چای، گیاهی علفی و پایا به ارتفاع ۱۰ الی ۱۱۰ سانتیمتر با ساقه‌ای افراشته است. برگ‌های آن در دو ردیف موازی و به شکل تخم مرغی، بیضوی یا سرنیزه‌ای است. گل‌های آن نیز  به رنگ زرد یا سفید است که در بالای ساقه به صورت مجتمع به چشم می‌خورد. میوه این گیاه به شکل کپسول تخم مرغی تا هرمی شکل می‌باشد. انتشار عمومی علف چای در غرب آسیا، اروپای مرکزی، آفریقای شمالی، اندونزی، آمریکای شمالی و استرالیاست. در ایران نیز این گیاه در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان، آذربایجان، کردستان، همدان، لرستان، فارس، خراسان، تهران، سمنان و قزوین می‌روید. سرشاخه‌های گلدار تازه یا خشک شده، اندام دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهد. برای مصارف دارویی، شاخه‌ها را باید در زمان گلدهی از گیاه چید. در این هنگام طعم آن تلخ، کمی قابض و دارای شوری ملایم است.

خواص علف چای در طب سنتی

به گیاه علف چای در کتب طب سنتی علاوه بر گل راعی، هزار چشم، گل شهناز، گل تره و هوفاریقون نیز گفته می‌شود. طبع علف چای گرم و خشک است و خواص دارویی آن در طب سنتی شامل درمان اسهال و اسهال خونی، اسپاسم‌های مزمن گوارشی، کمک به درمان کزاز، شب ادراری کودکان، درمان فلج، روماتیسم، نقرس، مننژیت، سیاه سرفه، بی‌خوابی، التیام زخم‌ها و درمان سوختگی، معالجه سرماخوردگی و کاهش تب، برطرف کننده ضعف جنسی، رفع التهابات پوستی و درمان نیش سمی حشرات می‌شود. جالب است بدانید علف چای از حدود دو هزار سال پیش نزد اقوام و ملل جهان به عنوان بهترین داروی بیماری‌های عصبی مورد استفاده بوده است و روغن آن یکی از مهم‌ترین داروهای التیام زخم‌های عمیق شناخته می‌شده است.

طریقه مصرف علف چای

این گیاه به شکل جوشانده، دم کرده، مرهم و عصاره روغنی در طب سنتی کاربرد دارد. در داروسازی نیز فرآورده‌های دارویی مختلفی از این گیاه تهیه می‌شود. قطره هایپران، قرص نروکسین، قرص فیتوریلکس و قرص پرفوران چهار فرآورده دارویی حاوی آن هستند که همگی در درمان افسردگی و بهبود خلق و خو کاربرد دارند. همچنین گل راعی از گیاهان مفید برای کمک به ترک اعتیاد و ترک سیگار است. علاوه بر تولید محصولات دارویی به شکل خوراکی از این گیاه، فرآورده‌های جلدی علف چای نیز موجود است و از آن برای درمان اگزما، انواع تبخال، سوختگی‌های سطحی، تسکین دردهای عضلانی و رفع التهابات پوستی استفاده می‌شود. اسپری نوروژیک که در درمان دردهای عصبی به کار می‌رود و خاصیت ضد التهابی دارد و کرم آرنی گل برای درمان کوفتگی‌ها و تسکین دردهای عضلانی، از دیگر فرآورده‌های گیاهی حاوی علف چای هستند.

عوارض علف چای (موارد منع مصرف و تداخلات دارویی)

عوارض جانبی و تداخلات دارویی گیاه علف چای با داروهای شیمیایی موارد زیادی را شامل می‌شود، بنابراین ضروری است قبل از مصرف این گیاه و هر گونه فرآورده دارویی تولید شده از آن، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

1. توصیه می‌شود گیاه علف چای و محصولات تولید شده از آن با غذاهای دارای مقادیر زیاد تریپتامین مانند پنیر، داروی فلوکستین، داروهای ضد ایدز، داروهای قلبی حاوی دیگوگسین مصرف نشود زیزا ممکن است باعث کاهش اثرات آنها شود.
2. استفاده از گیاه علف چای در دوران بارداری و در هنگام مصرف داروهای خوراکی ضد بارداری ممنوع است.
3. علف چای و محصولات تولید شده از آن با وارفارین، سیکلوسپورین، داروهای ضد تشنج مانند کارباکازپین، فنوباربیتون و فنی تویین، دیگوکسین و تئوفیلین تداخل دارویی دارد.
4. کسانی که از داروهای آسم، ضد سرماخوردگی، آریترومایسین و آنتی‌هیستامین‌ها مانند لوراتادین، ستیریزین و ترفنادین استفاده می‌کنند، نباید از گیاه علف چای استفاده کنند.
5. قرار گرفتن پوست در معرض آفتاب پس از مصرف خوراکی گیاه علف چای، ممکن است منجر به آسیب پوستی و حساسیت به نور شود، همچنین هرس کردن گیاه و چیدن برگ و گل آن در هوای مرطوب و آفتابی باعث بروز درماتیت تماسی در افراد با پوست حساس می‌شود.
6. مصرف توام این گیاه و محصولات آن با داروهایی که حساسیت به نور ایجاد می‌کنند مثل پیروکسیکام، فنوتیازین‌ها، سولفانامیدها، تتراسایکلین و داکسی سایکلین باعث تشدید حساسیت به نور می‌شود.

مراجع:

کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-329/st-johns-wort

https://www.healthline.com/health-news/is-st-johns-wort-safe-080615