مشخصات مورد
مورد با نام علمی (Myrtus communis) گیاهی پایا به شکل درختچه یا بوته‌ای همیشه سبز با برگ‌های بیضی نوک تیز، بدون دندانه، چرمی و به رنگ سبز تیره است که به طور متقابل بر روی ساقه قرار می‌گیرند و معطر هستند. گل‌های این گیاه، سفید رنگ، تقریبا درشت، زیبا و دارای عطر خاصی هستند که از اردیبهشت تا تیر ظاهر می‌شوند. میوه هسته‌ای مورد، کروی یا تخم‌مرغی شبیه به توت و به رنگ آبی مایل به سیاه یا سیاه و خوراکی با طعم گس و رزینی است که هم به صورت خام و هم به صورت پخته مصرف می‌شود. پوست ساقه مورد که به صورت تکه‌هایی از آن جدا می‌شود، معطر است. بر روی ساقه برجستگی‌هایی به نام گال وجود دارد. این برجستگی‌ها دارای مقدار زیادی تانن است و کاربرد دارویی دارد. با توجه به اینکه درخت مورد همیشه سبز است، پرورش، نگهداری و کاشت آن به عنوان گیاه زینتی نیز بسیار رونق دارد. منطقه پراکنش آن نواحی مدیترانه، آسیا و ایران است. در ایران درخت مورد بیشتر در استان‌های فارس، هرمزگان و بلوچستان دیده می‌شود.
اندام دارویی
بخش دارویی این گیاه را برگ‌ها تشکیل می‌دهند. بهترین زمان جمع‌آوری برگ برای مصارف داروسازی، از اواسط بهار تا اواسط تابستان است که گیاه بیشترین فتوسنتز را انجام می‌دهد.
خواص مورد (طبیعت و خواص درمانی)
این گیاه طبیعت سرد و خشک (سوداوی) دارد و به صورت ادویه، دم کرده، کمپرس و روغن مورد، مصرف می‌شود. مهم‌ترین ترکیبات گیاه مورد، تانن‌ها، مواد رزینی، فمیرتوکومولون A وB ، اسانس (۱ و ۸- سینئول، آلفا پینن، ژرانیول، لینالول، کامفن و میرتِنول) و اسیدهای چرب است. علاوه بر این مورد حاوی فلاونوئیدها و ویتامین C نیز است. پژوهشگران آلمانی و ایتالیایی نیز ترکیبات آسیل فلوروگلوسینول‌ها را در این گیاه کشف کرده‌اند که خواص ضد تورمی دارد. برخی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی این گیاه شامل موارد زیر می‌شود:
۱) درمان تبخال و آفت دهان
یکی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی گیاه مورد، کمک به درمان تبخال و آفت دهان است. این گیاه خاصیت ضدعفونی کننده و ضد میکروب بالایی دارد و دارای اثرات آنتی باکتریال است. از این رو مصرف موضعی آن در درمان تبخال و زخم‌های دهان، رفع تحریکات مخاط دهان، تسکین درد دندان، درمان عفونت لثه و رفع سستی لثه‌ها بسیار موثر است. استفاده از فرآورده‌های طبیعی حاوی اسانس مورد، در کاهش مدت سوزش و طول دوره زخم آفتی مینور بسیار کارآمد بوده‌اند. این گیاه علاوه بر اثرات ضد قارچی و میکروبی بر باکتری‌های مختلف گرم مثبت و منفی، می‌تواند سبب از بین رفتن ویروس هرپس عامل تبخال شود.
۲) کمک به درمان برخی بیماری‌های پوستی
التیام زخم‌ها، درمان جوش و آکنه، درمان پسوریازیس، بهبود سوختگی با آتش و رفع التهابات پوستی از دیگر خواص مورد است. این گیاه دارای خاصیت تسکین دهنده و آرام کننده است و از قدیم برگ مورد را به عنوان ماده ضدعفونی کننده و میوه آن را برای التیام زخم‌ها و خونریزی‌ها استفاده می‌کردند.
۳) تقویت معده و رفع مشکلات گوارش
گیاه مورد به تقویت دستگاه گوارش کمک می‌کند. برای درمان اختلالات گوارشی مانند رفع ورم روده، تقویت معده و برطرف کردن مشکلات هضم مفید است.
۴) کمک به درمان بواسیر
به دلیل خاصیت قابض بودن گیاه مورد، از آن برای کمک به درمان بیماری هموروئید (بواسیر) استفاده می‌شود. مونوترپن‌ها و سس‌کوئی‌ترپن‌های موجود در اسانس این گیاه اثر ضد باکتری، ضد قارچ و ضد عفونی کننده دارند. گیاه مورد دارای یون‌های وازواکتیو به ویژه یون‌های منقبض کننده عروق است و موجب اثرات درمانی مثبت در هموروئید می‌شود و کاهش چشمگیری در میزان خونریزی، درد هنگام اجابت مزاج، درد دائم، خارش، سنگینی و سوزش مقعد بیماران دارد.
۵) تسکین درد روماتیسم و درد مفاصل
اسانس روغنی مورد به صورت موضعی برای تسکین درد روماتیسم مفید است. از روغن مورد می‌توان برای تسکین دردهایی مانند کمر درد، درد مفاصل، کوفتگی، ضرب دیدگی و شکستگی استخوان استفاده کرد.
۶) درمان برونشیت، سینوزیت و سرفه‌های خشک
گیاه مورد حاوی فیبر، آنتی اکسیدان و ترکیبات فعال بیولوژیکی است، همچنین میرتوکومولون موجود در این گیاه، برای درمان التهابات و بیماری‌های حساسیتی موثر است. در بررسی انجام شده بر روی اثر اسانس برگ مورد بر باکتری ایجاد کننده بیماری سل، مشخص شد که اسانس این گیاه، دارای خاصیت ضد باکتریوم توبرکلوزیس است. امروزه در داروسازی از گیاه مورد برای رفع احتقان بینی، کمک به درمان برونشیت، سینوزیت و سرفه‌های خشک استفاده می‌شود.
۷) درمان ریزش مو، ابرو و مژه‌ها
کمک به رشد و تقویت موها از مهم‌ترین خواص گیاه مورد است. این گیاه ضد باکتری و ضد ویروس است و با مهار رشدونمو میکروارگانیسم‌ها از اثرات تخریبی آنها بر سطح پوست و پیاز مو جلوگیری می‌کند. علاوه بر این سبب افزایش جریان خون در پوست سر و به دنبال آن رشد، تقویت و توقف ریزش موها می‌شود. بلفارول موجود در این گیاه ریزش ابرو و مژه را نیز متوقف می‌کند و استفاده از آن بعد از مدت کوتاهی باعث پرشدن ابرو و مژه می‌شود. از آنجایی که ریزش موهای سر و صورت اغلب به دلیل حساسیت‌های پوستی یا آلودگی‌های قارچی است مورد تاثیر ویژه‌ای بر کنترل آنها دارد.
۸) درمان شوره و التهاب پلک‌ها
یکی دیگر از فرآورده‌های طبیعی تولید شده از گیاه مورد سبز، لوسیون روغن مورد است که برای درمان شوره و التهاب پلک‌ها استفاده می‌شود. این لوسیون خاصیت ضد قارچ، ضد التهاب و ضد شوره دارد. به علت دارا بودن خواص ضد میکروبی و ضد التهابی این گیاه، استفاده موضعی از آن به پاک شدن سطح پوست و ریشه موها از عوامل میکروبی اعم از قارچ و باکتری و همچنین از بین بردن التهاب ناشی از مصرف مواد شیمیایی و پاک کننده کمک می‌کند. بلفارول موجود در آن، جانشین چربی‌های مفید پوست و موها که در اثر شستشو با پاک کننده‌ها از بین رفته و باعث شوره، سبوره پوست، شکنندگی و موخوره موها شده است، می‌شود.
9) خواص مورد برای رحم
برای این ادعا یافته دقیق علمی وجود ندارد لذا پیش از استفاده از مورد برای عفونت رحم، با پزشک متخصص مشورت کنید.
عرق مورد
عرق مورد از برگ و میوه آن گرفته می شود و تقریبا تمام خواصی که برای مورد بیان شد، عرق آن نیز این خواص را دارد. به عنوان مثال عرق مورد برای بیماری‌های پوستی، نقرس و اسهال مفید است.
طرز استفاده از پودر مورد
پودر مورد خواص بسیاری برای مو دارد و برای گرفتن نتیجه بهتر، بهتر است پودر مورد را با پودر سدر و حنا مخلوط کنید و سپس بر روی مو مالیده و ماساژ دهید.
عوارض جانبی
1. مصرف خوراکی و بیش از اندازه گیاه مورد با عوارض جانبی مانند مسمومیت، استفراغ و اسهال، تهوع، کاهش فشار خون، هذيان و سردرد همراه است.
2. استفاده از گیاه مورد به دلیل داشتن اثرات محرک بر رحم، در دوران بارداری ممنوع است و باید با توصیه و مشورت پزشک استفاده شود.
3. در موارد خاصی برخی افراد نسبت به ترکیبات بلفارول موجود در گیاه مورد، حساسیت پوستی به صورت قرمزی و التهاب پوست، خارش و جوش‌های ریز در محل مصرف نشان داده‌اند.
4. توصیه می‌شود، قبل از مصرف از محصولات دارویی حاوی این گیاه، حتما تست حساسیت انجام و سپس استفاده شود.
5. گیاه مورد با داروی انسولین، سولفونیل اوره‌های خوراکی تداخل دارویی دارد و باعث افزایش اثرات هیپوگلیسمی این داروها می‌شود.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
