مشخصات گیاه نعناع
نعناع گیاهی علفی با ساقه‌هایی بر دو نوع خزنده و زیرزمینی است. برگ‌ها به شکل متقابل، بیضوی، نوک تیز، دندانه‌دار، کمی پوشیده از کرک به طول ۴ تا ۷ سانتیمتر و به عرض ۲ تا ۳ سانتیمتر هستند. نعناع گونه‌های مختلفی دارد که نعناع فلفلی، نعناع کوهی، نعناع سیاه یا وحشی و نعناع معمولی از انواع آن هستند. این گیاه در بیشتر نواحی کشورمان می‌روید و بهترین زمان جمع آوری گیاه برای مصارف دارویی، همزمان با گلدهی گیاه در ماه‌های تیر و مرداد است.
اندام دارویی
برگ‌ها، بخش دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین ترکیب شیمیایی موجود در آن، منتول است که خواص درمانی ویژه‌ای به آن بخشیده است، همچنین ترکیبات دیگری مانند فلاونوئیدها، پلی‌فنل‌های پلیمر شده، توکوفرول‌ها، کاروتن‌ها، بتائین، کولین، آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز در برگ‌های این گیاه وجود دارد.
خواص نعناع (طبیعت و خواص درمانی)
طبع نعناع گرم و خشک است و مصرف آن در سرد مزاج‌ها باعث تأمین حرارت مورد نیاز بدن می‌شود. همچنین تحلیل برنده رطوبت بدن است و بلغم را دفع می‌کند. در صنعت داروسازی نیز فرآورده‌های طبیعی متعددی از گیاه نعناع تولید می‌شود. شربت گریپ میکسچر برای تسکین دل درد نوزادان، قرص جویدنی منتازین به منظور درمان اختلالات گوارشی، قرص مکیدنی آلتادین برای بهبود سرماخوردگی و سرفه، محلول منتول برای باز کردن گرفتگی بینی، کرم رزماریدین برای تسکین دردهای مفصلی و لوسیون موضعی منتا برای تسکین سردرد، تعدادی از داروهای گیاهی حاوی عصاره نعنا هستند. همچنین انواع کرم‌ها و پمادهای گیاهی برای درمان تعریق زیاد، التیام زخم‌ها، دهانشویه و خمیردندان‌های حاوی عصاره نعناع از دیگر محصولات دارویی این گیاه پرخاصیت در داروخانه‌های کشور است.
خواص نعناع خشک برای سرماخوردگی
نعنا یکی از موثرترین گیاهان دارویی برای کمک به درمان اختلالات تنفسی، سرماخوردگی و گلو درد است. منتول موجود در این گیاه باعث شل شدن خلط و خروج راحت‌تر آن از گلو می‌شود و به باز شدن گرفتگی بینی نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، تحقیقات متعدد انجام شده روی گیاه نعناع، تاثیر ضد التهابی این گیاه برای کاهش علائم آلرژی‌های فصلی و آسم را نیز نشان داده است. خواص نعناع برای دستگاه تنفسی شامل کمک به درمان بیماری‌های زیر می‌شود:
- درمان انواع گلو درد
- درمان بیماری‌های التهابی دستگاه تنفسی مانند سینوزیت و آسم
- کمک به درمان رینیت آلرژیک
- درمان سرفه‌های تحریکی
- درمان آبریزش بینی و کمک باز کردن گرفتگی بینی به ویژه در نوزادان
- کاهش التهاب مخاط گلو و دهان
- بهبود گرفتگی صدا
خواص نعناع برای معده
نعناع با داشتن اثر ضد اسپاسم در دستگاه گوارشی، تاثیر سریع و محسوسی بر رفع اختلالات گوارشی مانند سوزش معده، درمان ورم معده و التهاب آن دارد. مصرف محصولات دارویی نعنا می‌تواند درون شکم را گرم کند که این مسئله، خروج گاز از بدن – که طی فرآیند گوارش به وجود می‌آید – را آسان می‌کند. خواص نعناع برای معده و روده شامل موارد زیر می‌شود:
- کمک به درمان دل درد و کولیک نوزادان
- کمک به هضم غذا و تقویت معده
- درمان دل درد و دل پیچه
- رفع نفخ
- درمان سکسکه
- رفع سردی و رطوبت معده
- کمک به درمان سندروم روده تحریک‌پذیر
تسکین دردهای عضلانی
منتول موجود در گیاه نعنا خاصیت ضد التهاب و ضد درد موضعی دارد. هنگامی که فرآورده‌های نعناع روی پوست مالیده می‌شوند، به طور همزمان، باعث تحریک اعصاب ویژه درک حس سرما و سرکوب اعصاب ویژه درک حس درد می‌شوند. همچنین اسانس نعناع، انقباضات عضلانی ایجاد شده توسط سروتونین را مهار می‌کند. این گیاه به درمان دردهای عصبی سطحی، تسکین درد سياتيک و دردهای عضلانی اسکلتی، کاهش درد ناشی از گرفتگی عضلات و کشیدگی تاندون‌ها، درمان کمر درد و کاهش علائم استئوآرتریت زانو کمک می‌کند.
درمان عفونت‌های پوستی و آکنه
یکی دیگر از خواص نعناع، افزایش طراوت، شادابی و شفافیت پوست است.در بهبود زخم‌های سطحی و از بین جای جوش و آکنه تاثیر زیاد دارد. برگ‌های نعناع حاوی مقدار زیادی اسید سالیسیلیک و دیگر مواد آنتی‌اکسیدان است که به پیشگیری از فعالیت رادیکال‌های آزاد کمک می‌کند و در نتیجه باعث بهبود سریع‌تر محل زخم‌های قدیمی، روشن‌تر شدن و جوان شدن پوست می‌شود. قدرت لایه برداری بالا و پاکسازی عمیق پوست، ایجاد حس خنکی و کاهش التهاب و قرمزی پوست، نعناع را به یکی از مفیدترین گیاهان دارویی برای ترمیم زخم‌ها و رفع التهابات پوستی تبدیل کرده است.
درمان میگرن و سردرد
اسانس نعناع، به درمان میگرن و سردرد کمک زیادی می‌کند. استفاده از فرآورده‌های نعنا می‌تواند تهوع، درد و حساسیت افراد مبتلا به میگرن را به طور چشمگیری کاهش دهد.
رفع بوی بد دهان
حجم زیادی از دهانشویه‌ها و خمیر دندان‌هایی که امروزه در داروخانه‌ها یافت می‌شود، حاوی عصاره گیاه نعناع (منتول) است. منتول علاوه بر اینکه باعث ایجاد احساس خنکی در دهان می‌شود و به عنوان طعم دهنده و معطر کننده کاربرد دارد، خاصیت میکروب‌کشی و ضد عفونی کنندگی دارد و مانع از رشد باکتری‌های مضر داخل دهان می‌شود. همچنین با تمیز کردن زبان و دندان‌ها، به از بین بردن بوی بد دهان کمک می‌کند به طوری که حتی جویدن برگ‌های تازه گیاه نعناع نیز این خاصیت را به همراه دارند.
کاهش استرس و افزایش تمرکز
منتول موجود در نعناع، خاصیت آرامبخش و ضد اسپاسم دارد و به دلیل داشتن ویژگی ضد التهاب، باعث کاهش فشار خون و حرارت بدن می‌شود. به آرامش و تخلیه ذهن از نگرانی‌ها و کاهش استرس کمک شایانی می‌کند و باعث افزایش تمرکز، حافظه و هوشیاری می‌شود.
درمان حالت تهوع
نعنا دارای خاصیت آنتی‌اسپاسمودیک است. استفاده از این گیاه برای کاهش حالت تهوع دوران بارداری، درمان حالت تهوع ناشی از ماشین گرفتگی و تهوع بعد از انجام عمل‌های جراحی مفید است.
خواص نعناع برای رحم
دمنوش نعناع برای درمان گرفتگی قاعدگی بسیار مفید است. این گیاه همچنین در کاهش دردهای ناشی از قاعدگی اثرگذار می باشد.
تفاوت نعناع و نعناع فلفلی
نعناع فلفلی دارای برگ های ریز تر و طعم تندی است. نعناع فلفلی حالت آبدار تری دارد و خشکی نعناع را ندارد و همچنین نعناع فلفلی حاوی منتول می باشد.
مضرات نعناع
- استفاده از گیاه نعناع برای افرادی که دچار ناراحتی‌های کبد، مشکلات کیسه صفرا مانند سنگ کیسه صفرا، التهاب و انسداد مجاری صفراوی هستند، ممنوع است.
- زیاده‌روی در مصرف نعناع می‌تواند سیستم گوارشی را تحریک کند. بنابراین افراد مبتلا به ترش کردن و رفلاکس معده مری، لازم است از مصرف بیش از حد محصولات نعناع خودداری کنند زیرا باعث تشدید مشکلاتشان می‌شود.
- منتول خالص را نمی‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد زیرا سمی است و فقط استفاده موضعی از آن مجاز می‌باشد.
- زیاده‌روی در مصرف نعناع و فرآورده‌های آن برای کودکان و نوزادان مضر است و بر سیستم گوارش، حرکات تنفسی و قلب کودک تاثیر منفی می‌گذارد.
- زیاده‌روی در مصرف محصولات تهیه شده از گیاه نعناع ممکن است باعث افزایش فشار خون، تحریک معده، سوزش سردل، حالت تهوع و استفراغ شود.
- نعناع و فرآورده‌های آن با برخی داروهای شیمیایی مانند آسپرین، پلاویکس، وارفارین، دیازپام، لورازپام، والیوم، پپسید، زانتاک و سایر داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، احتمال تداخل دارویی دارد، بنابراین قبل از مصرف با پزشک و داروساز مشورت شود.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
