سرخارگل (Echinacea) یا اکیناسه و خواص آن
مشخصات سرخارگل
سرخارگل؛ اکیناسه یا اکیناشا با نام علمی (Echinacea angustifolia)، گیاهی علفی و چند ساله از خانواده کاسنی و بومی آمریکای شمالی است. ارتفاع این گیاه در طبیعت به حدود ۱ تا ۱٫۵ متر می‌رسد. ساقه گیاه انشعابات فراوانی دارد و دارای پرزهای زبر و خشن است. گل‌ها معمولاً به رنگ ارغوانی، صورتی، قرمز ارغوانی، زرد و نارنجی دیده می‌شوند و دیسک مرکز آنها (گل‌های لوله‌ای) سبز تیره، قهوه‌ای تیره و یا سیاه است. گلدهی سرخارگل از اواسط تابستان آغاز می‌شود و تا اوایل آبان ماه ادامه دارد. گیاه سرخارگل در فلور طبیعی ایران وجود نداشته است و برای اولین بار در سال ۱۳۷۲ توسط دکتر رضا امیدبیگی به ایران آورده و توسط آقای دکتر سید محمد فخر طباطبایی به نام سرخارگل نامگذاری شد. هم اکنون به دلیل شرایط مساعد پرورش این گیاه، کشت آن در کشور انجام می‌شود. از معروف‌ترین گونه‌های سرخارگل، اکیناسه پورپورا است که به خوبی در شرایط آب و هوایی شمال ایران قابل کاشت و پرورش است. بازدهی اقتصادی این گیاه تا ۴ سال است و پس از آن باید مجددا کاشته شود. نام دیگر گیاه سرخار گل اکیناسه می باشد.
اندام دارویی
همه قسمت‌های گیاه به ویژه ریشه‌ها کاربرد دارویی دارند. بهترین زمان برای جمع‌آوری اندام دارویی، پس از دوره گلدهی گیاه است. برای این منظور باید ریشه‌های گیاه را از زمین خارج کرد، آنها را شست و خرد کرد و پس از خشک شدن به صورت پودر درآورد.
خواص سرخارگل (طبیعت و خواص درمانی)
طبع سرخارگل براساس طب سنتی گرم و خشک است. سرخارگل یا اکیناسه، گیاهی با خواص درمانی بی‌شمار است که علاوه بر طب سنتی، در صنعت داروسازی، تولید فرآورده‌های بهداشتی و آب‌نبات‌های دارویی نیز کاربرد فراوان دارد. این گیاه هم‌اکنون یکی از پرفروش‌ترین گیاهان دارویی در دنیا است و در کشور ما نیز محصولات متنوعی از آن با کیفیت بسیار بالا، به بازار دارویی عرضه می‌شود. قرص فیتوکلد، قرص رمیکلد، زینکلد و پماد ب ب کلد برای درمان سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی، پماد کالندیت ای برای التیام زخم‌ها و محلول خوراکی عصاره اکیناسه و قرص ایمواستیم برای تقویت سیستم ایمنی، برخی از داروهای حاوی سرخارگل هستند. از این گیاه همچنین داروهایی به شکل مکمل‌های ورزشی برای افزایش استقامت ورزشکاران تولید می‌شود. همچنین به تازگی جنبه‌های جدیدی از خواص سرخارگل برای رفع اضطراب و افسردگی، مبارزه با سرطان و کاهش عوارض جانبی شیمی درمانی شناخته شده است. برخی از مهم‌ترین فواید درمانی و خواص سرخارگل به شرح زیر است:
۱) کمک به درمان سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی
یکی از مهم‌ترین خواص این گیاه، درمان سرماخوردگی، کاهش طول دوره این بیماری، مقابله با عفونت و کمک به بهبود اختلالات تنفسی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف فرآورده‌های طبیعی این گیاه، سدی در برابر ویروس‌ها است، به طوری که در پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا نیز نقش اساسی دارد. کمک به معالجه برونشیت، درمان عفونت‌های ریوی، درمان انواع آنفولانزای ویروسی نوع A و B، سینوزیت و بهبود گلودرد از دیگر کاربردهای درمانی گیاه سرخارگل است.
۲) تقویت سیستم ایمنی بدن
سرخارگل از مشهورترین و موثرترین گیاهان برای افزایش ایمنی بدن است. این گیاه با افزایش میزان گلبول‌های سفید، سیستم دفاعی بدن را تقویت می‌کند. همچنین تولید ایمونوگلوبین و اینترفرون (نوعی پروتئین حیاتی برای سیستم دفاعی بدن) را افزایش می‌دهد. علاوه بر این ترکیباتی مانند آلکامیدها و پلی‌آلکین‌ها که در عصاره سرخارگل یافت می‌شوند، نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی غیر اختصاصی دارند و سبب ایجاد واکنش قوی‌تری در برابر عوامل بیماری‌زا می‌شوند. بررسی‌های بالینی در آلمان نشان داد فرآورده‌های دارویی محتوی گیاه سرخارگل دارای اثر قطعی و تحریک کننده قدرت دفاعی و ایمنی بدن در برابر بیماری‌ها هستند. این پژوهشگران دریافتند که بیشترین تحریک سیستم ایمنی بدن، بین ۳ تا ۶ روز پس از دریافت اولین دوز داروی سرخارگل ایجاد می‌شود. همچنین افزایش ایمنی در بدن ورزشکاران حرفه‌ای، افراد در معرض استرس‌های شغلی شدید و کاهش خستگی مفرط از خواص این گیاه برای بالا بردن قدرت سیستم ایمنی بدن است.
۳) رفع افسردگی و کمک به درمان بیش‌فعالی
گیاه سرخارگل حاوی اسید رزماریک و اسید کافئیک است که بر روی کاهش اضطراب و بهبود سلامت روان موثر است. همچنین استفاده از آن به عنوان یکی از داروهای گیاهی مفید برای درمان بیش‌فعالی کودکان و رفع اختلال کم توجهی ناشی از بیش‌فعالی توصیه می‌شود. آلکیل آمید موجود در سرخارگل می‌تواند فشار را در عصب مغزی کاهش دهد و باعث ایجاد آرامش در فرد شود.
۴) درمان زخم‌ها و التهابات پوستی
کمک به درمان انواع زخم و جراحت، اگزما، زخم‌های ناشی از سوختگی، سوختگی پای نوزادان بر اثر ادرار، کمک به درمان سریع‌تر شقاق سینه و التیام زخم بستر از خواص درمانی گیاه سرخارگل برای بیماری‌های پوستی است. خاصیت ضد التهاب، ضدعفونی کننده و ضد میکروب این گیاه در فهرست خواص اکیناسه در دارونامه‌های معتبر بین‌المللی ثبت است. ترکیبات مفید موجود در این گیاه، همچنین سبب محافظت پوست در برابر استرس اکسیداتیو و بهبود هیدراسیون پوست می‌شود. کرم‌ها و ژل‌های حاوی گیاه سرخارگل به ویژه گونه اکیناسه پورپورا، در بهبود خشکی و کاهش چروک پوست، درمان اگزما، جوش و آکنه و زخم‌های واریس ساق پا بسیار مفید بوده‌اند.
۵) کاهش عوارض شیمی درمانی
این گیاه علاوه بر توانایی ویژه در مبارزه با عفونت‌ها و اثرات ضد ویروسی و ضد قارچی که دارد، می‌تواند به از بین بردن عوارض جانبی درمان‌های سرطان مانند شیمی درمانی کمک کند و باعث کاهش اثر منفی شیمی درمانی و رادیو درمانی روی سیستم ایمنی بدن بیماران سرطانی شود. از ریشه این گیاه به عنوان درمان کمکی در عفونت‌های ناشی از شیمی درمانی استفاده می‌شود. تحقیقات بر روی قربانیان فاجعه چرنوبیل در اوکراین، نشان داد که مصرف عصاره سرخارگل می‌تواند در کاهش عوارض ناشی از تشعشعات هسته‌ای نیز موثر باشد.
۶) کمک به درمان انواع تبخال و برفک
یکی دیگر از مهم‌ترین موارد مصرف گیاه دارویی سرخارگل، کمک به درمان انواع تبخال و برفک (عفونت‌های ویروسی و قارچی که ممکن است در دهان، گوش و حلق و بینی، پوست و حتی دستگاه تناسلی بروز کند) است. مصرف خوراکی مایع سرخارگل، به میزان قابل توجهی، بازگشت و عود کردن بیماری ناشی از این عفونت‌ها را کاهش می‌دهد. به دلیل همین ویژگی از عصاره این گیاه در فرمولاسیون خمیر دندانها نیز استفاده می‌شود؛ تا چنانچه بر اثر مسواک زدن آسیبی به بافت دهان وارد شد، مواد موثره سرخارگل به سرعت آن را ترمیم کنند.
7) پیشگیری و کمک به درمان سرطان و ایدز
مواد فیتوکمیکال موجود در گیاه سرخارگل، در پیشگیری از سرطان، مبارزه با تومورها و مقابله با انواع عفونت‌ها از جمله ایدز نقش بسیار موثری دارند.
عرق سرخار گل
عرق سرخار گل یا اکیناسه خواص بسیاری برای سینوزیت، التهاب دهان، عفونت های تنفسی دارد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند.
عصاره سرخار گل
از عصاره این گیاه برای ساخت داروهای زیادی استفاده می شود و نقش بسیاری در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. این عصاره نقش ضد ویروسی در برابر آنفلونزا و سرماخوردگی دارد.
طرز تهیه دمنوش سرخارگل
همه بخش های سرخار گل قابلیت مصرف و خواص دارویی دارد اما ریشه آن بیشتر مورد توجه است و دمنوش ریشه این گیاه خواص بسیاری دارد. برای این منظور مقداری ریشه سرخار گل را در قوری ریخته و بگذارید دم بکشد و سپس آن را صاف کرده و مصرف کنید.
عوارض گیاه سرخارگل
1. ایمنی استفاده از این گیاه در دوران بارداری یا هنگام شیردهی هنوز نامشخص است، بنابراین مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است.
2. مصرف مداوم سرخارگل و فرآورده‌های دارویی حاوی آن، برای بیشتر از ۸ هفته ممنوع است. بهترین طریقه مصرف سرخارگل، استفاده از آن به صورت مقطعی به مدت یک تا دو هفته و سپس قطع مصرف آن برای چند هفته است تا فعالیت طبیعی سیستم ایمنی بدن مختل نشود.
3. شایع‌ترین عوارض جانبی سرخارگل شامل علائم دستگاه گوارش مانند حالت تهوع یا درد معده است. همچنین راش، خارش پوست، ورم، و تنگی نفس از علائم حساسیت به این گیاه است.
4. مصرف این گیاه برای افراد با سابقه حساسیت به گیاهان خانواده کاسنی، افراد دیابتی و افراد دچار بیماری‌های خاص ممنوع است.
5. مصرف سرخارگل می‌تواند خروج کافئین از بدن را به تأخیر بیندازد و غلظت کافئین خون را تا ۳۰ درصد افزایش دهد. افزایش غلظت کافئین با عوارض جانبی مانند عصبانیت، سردرد و افزایش ضربان قلب همراه خواهد بود.
6. در بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری آرتریت روماتوئید و لوپوس، مصرف فرآورده‌های دارویی گیاه سرخارگل ممنوع است. زیرا به دلیل تحریک سیستم ایمنی بدن توسط این گیاه، مصرف آن منجر به افزایش آسیب بیماری می‌شود.
7. استفاده از گیاه سرخارگل با داروهای سرکوب کننده ایمنی، داروهای کورتونی و برخی داروهایی که توسط آنزیم‌های کبدی متابولیزه می‌شوند، تداخل دارویی دارد.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
