مشخصات اکالیپتوس
اکالیپتوس، گياهی همیشه سبز، چند ساله، از خانواده مورد (myrtaceael) از درختان عظيم و سريع الرشد اقيانوسيه است. ارتفاع درخت اکالیپتوس به ۴۵ تا ۶۵ میرسد و با نامهای درخت كافور، اوكالیپتوس، درخت تب و نوبه و درخت صمغ آبی نیز در منابع معرفی میشود. بیشترین پراکندگی این درخت در استرالیا است ولی امروزه، به نقاط مختلف دنيا نيز انتشار يافته و جنگلهای وسيعی از آن در هند و مراكش وجود دارد. در کشور ما نیز در بخشهایی از شمال و جنوب کشت این گیاه صورت میگیرد.
اکالیپتوس ۴۰۰ گونه دارد که تنها چند گونه آن به ایران وارد شده است. این درخت بزرگ، پر شاخ و برگ است که ارتفاع آن بستگی به شرایط اقلیمی محل رشد آن دارد. پوست تنه اکالیپتوس به شکل نوارهای بلند است و از درخت جدا میشود. برگهای درخت به صورت متقابل بر روی ساقه قرار میگیرند. رنگ تمام برگهای اولیه و شاخهها سبز مایل به آبی یا كبود است ولی به تدریج سبز مایل به سفید و مومی میگردد. برگهای نابالغ دایره شکل و براق، برگهای جوان پهن و برگهای بالغ باریک، کشیده و سبز تیره هستند. جوانه گل در اکالیپتوس هرمی شکل، با برجستگیهایی در کنار که نشان دهنده کاسبرگها و به صورت تکی است و گلها در کنار برگها ظاهر میشوند. گلهای اکالیپتوس، شهد فراوانی دارند و عسل اکالیپتوس یکی از تولیدات اصلی این گیاه است. میوه این درخت، بدون پایک یا با پایک كوتاه و خمیده كروی تا مخروطی پهن است و سطح میوه دارای شیارهای كوچک است.
اندام دارویی
اندام دارویی درخت اکالیپتوس را برگها و ساقههای نازک تشکیل میدهند. ماده موثره اصلی این گیاه سینئول است و برای مصارف دارویی، برگها از قسمتهای مسنتر گیاه جمعآوری میشوند.
خواص اکالیپتوس (طبیعت و خواص درمانی)
طبعیت گیاه اکالیپتوس گرم و خشک است. این گیاه گونههای مختلفی دارد که تنها گونه رسمی مورد تایید توسط کمیسیون E (کمسیون گیاهان دارویی آلمان) Eucalyptus globulus است و سایر گونهها به دلیل داشتن مقادیر غیر مجاز ترکیبات سمی، منع مصرف دارند. مهمترین کاربرد درمانی اکالیپتوس، کمک به درمان سرماخوردگی و کاهش علائم این عارضه است. از فرآوردههای تجاری اکالیپتوس در بازار کشور میتوان به قطره بخور اکالیپتوس، اسانس و روغن اکالیپتوس اشاره كرد. علاوه بر این، انواع روغنهای مالیدنی مانند پماد ضد درد و احتقان ترموراکس و ژل موضعی آرومیکس، خمیر دندان و دهانشویه دارای اکالیپتوس یا ترکیب اصلی آن یعنی سینئول، از دیگر اشکال موجود این گیاه است. برخی از خواص درمانی این گیاه به شرح زیر است:
فهرست مطالب
Toggleخواص اکالیپتوس برای سرماخوردگی
کاهش علائم سرماخوردگی و کمک به بهبود اختلالات تنفسی از فواید درمانی اکالیپتوس است. امروزه از این گیاه در صنعت داروسازی برای تولید داروهای ضد سرفه و سرماخوردگی استفاده میشود. استفاده از اکالیپتوس میتواند خلط را کاهش و «برونش» و «برونشیول» ریهها را افزایش دهد. به علاوه این که اکالیپتوس حاوی ترکیبات با خاصیت ضد التهاب است و با کاهش التهاب و مخاط باعث کاهش علائم سرماخوردگی مانند سرفه، گرفتگی بینی و سردرد میشود. استفاده از بخور اکالیپتوس باعث مرطوب شدن بینی، گلو و سیستم تنفسی میشود و با ایجاد مخاط، سرفه خشک مزمن و شدید را از بین میبرد. اسانسهای موجود در این گیاه دارای اثر ضد التهاب، خلط آور و آنتی باکتریال هستند. به نظر میرسد اثرات ضد باکتریائی اوکالیپتول که عمدهترین ترکیب موجود در روغن فرار اکالیپتوس است، بر روی باکتریهای گرم مثبت بیشتر است و باسیلوس سوبتلیس و میکروکوکوس گلدتامیوس به آن حساستر میباشد. همچنین کوئرستین و هایپروزید موجود در اوکالیپتوس دارای اثرات ضد ویروس آنفولانزا تیپ A است. این گیاه برای بهبود التهاب و عفونت گلو، سینوزیت و برونشیت نیز به کار میرود. بخور اکالیپتوس برای عفونت ریه و سرفه نیز مفید است و به بهبود سریعتر این بیماریها کمک میکند.
خواص اکالیپتوس برای پوست
اکالیپتوس خاصیت ضد باکتری و ضدعفونی کننده دارد. لذا از روغن اکالیپتوس برای التیام زخمهای پوستی و بهبود عفونتهای قارچی استفاده میشود. همچنین خاصیت ضد التهابی این گیاه، آن را به یک درمان گیاهی مفید برای رفع جوش، آکنه، زگیل و راشهای پوستی تبدیل کرده است.
خواص اکالیپتوس برای مو
از خواص روغن اکالیپتوس برای سلامت موها، تقویت مو، افزایش رشد مو به دلیل خونرسانی بیشتر به پوست سر و درمان شوره است. همچنین این گیاه در دفع حشرات موثر است، از این رو یکی از راهکارهای طبیعی درمان شپش سر محسوب میشود.
خواص اکالیپتوس برای سردرد
استعمال موضعی چند قطره از روغن اکالیپتوس بر روی شقیقهها به دلیل خاصیت ضد التهابی، در درمان سردرد موثر است. جالب است بدانید استنشاق اسانس اکالیپتوس نیز میتواند به طور قابل توجهی باعث کاهش درد شود. اکالیپتوس حاوی ترکیبات ضد التهابی بسیاری، مثل سینول و لیمونن، است که میتوانند به عنوان مسکن در بدن عمل کنند.
خواص اکالیپتوس برای ریه
اکالیپتوس گیاهی است ضد ویروس و خلط آور که خواص بسیاری برای ریه دارد و ریه را ضد عفونی می کند.
خواص سوزاندن برگ اکالیپتوس
دود حاصل از سوزاندن اکالیپتوس خاصیت ضد عفونی کنندگی دارد و محیط را از هر گونه باکتری پاکسازی می کند. دود اکالیپتوس بوی مطبوعی دارد و سبب خوش بو شدن محیط می شود.
تسکین درد مفاصل
از دیگر کاربردهای گیاه اکالیپتوس تسکین درد مفاصل و بهبود روماتیسم است. استعمال موضعی این روغن خاصیت ضد التهاب، بیحس کنندگی ملایم و افزایش خونرسانی در موضع درد را دارد و از این طریق به کاهش درد کمک میکند.
حفظ سلامت دهان
یکی دیگر از کاربردهای اکالیپتوس استفاده از آن در ساخت خمیر دندان و دهانشویه است. محصولات حاوی این گیاه با حمله به باکتریهایی که باعث پوسیدگی دندان میشوند، به جلوگیری از تجمع پلاک بر روی دندانها و لثهها کمک میکنند. برگهای این گیاه حاوی مقادیر زیادی اتانول و ماکروکارپال سی هستند. این ترکیبات، با مقادیر کمتر باکتریهای ایجاد کننده پوسیدگی و یا مسبب بیماریهای لثه در ارتباط هستند. همچنین نتیجه یک مطالعه روی ۹۷ نفر نشان داد افرادی که روزی ۵ بار و حداقل به مدت ۵ دقیقه، آدامس حاوی عصاره اکالیپتوس را میجوند، کمتر دچار پوسیدگی و جرم دندان، خونریزی و التهاب لثه میشوند، در صورتی که در گروه کنترل هیچ بهبودی مشاهده نشد.
کاهش استرس
اکالیپتوس از گیاهانی است که به طور گسترده در آروماتراپی (رایحه درمانی) استفاده میشود. این گیاه حاوی اوکالیپتول است که خاصیت ضد اضطرابی دارد و استنشاق آن در ایجاد آرامش روحی، افزایش تمرکز و تقویت حافظه موثر است. استفاده از رایحه اکالیپتوس در محیط منزل و کار علاوه بر ایجاد طراوات و شادابی، باعث باز شدن مخاط و مجاری تنفسی میشود و تنفس را راحتتر مینماید. از طرفی باعث ضد عفونی شدن هوای محیط و خوشبو شدن آن میشود.
روغن اکالیپتوس
روغن اکالیپتوس دارای خواص بسیاری است به عنوان مثال این روغن برای تقویت حافظه، آرامش، رفع جوش و آکنه، سرفه و آلرژی فصلی بسیار مفید می باشد. لازم به ذکر است که این روغن باید به شکل موضعی استفاده شود و یا می توان آن را در هوا اسپری کرد.
نحوه استفاده از اکالیپتوس
- دمنوش اکالیپتوس: می توان با استفاده از برگ اکالیپتوس دمنوشی تهیه و از آن استفاده کرد. برای این منظور باید از برگ خشک اکالیپتوس استفاده شود.
- بخور اکالیپتوس: تمام خواصی که برای اکالیپتوس بر شمردیم، در بخور آن نیز است و روزی دو بار بخور دادن موجب می شود گرفتگی های دستگاه تنفس رفع شود.
عوارض جانبی
- استفاده از گیاه اکالیپتوس و روغن آن در دوران بارداری، شیردهی و کودکان کمتر از دو سال توصیه نمیشود.
- بیشتر مصارف این گیاه خارجی است و لازم است از استعمال داخلی گیاه پرهیز شود.
- مصرف اکالیپتوس برای افراد دچار ناراحتیهای کبدی، مبتلایان به التهاب معده، روده و مجرای صفراوی ممنوع ست و در صورت ضرورت بهتر است با نظر پزشک مصرف شود.
- احساس خفگی، سرگیجه و کوچک شدن مردمک چشم برخی از عوارض مسمومیت با عصاره اکالیپتوس است. همچنین داشتن حالت تهوع، استفراغ و اسهال از عوارض جانبی مصرف آن در برخی افراد میباشد.
- تماس فرآوردههای حاوی اکالیپتوس با صورت کودکان زیر ۲ سال ممکن است سبب التهاب زبان و اسپاسم ریه شده و موجب حملاتی شبیه آسم و حتی مرگ در اثر عدم اکسیژنرسانی به بافتها شود.
- گیاه اکالیپتوس و محصولات به دست آمده از آن، در برخی افراد میتواند باعث تحریک پوست و سوزش چشم شود. بنابراین توصیه میشود قبل از استفاده از این گیاه حتما تست حساسیت را انجام دهید.
مراجع:
دائره المعارف گیاهان دارویی
فارماکوپه گیاهی ایران
https://www.medicalnewstoday.com/articles/266580#eucalyptus_health_benefits
https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-700/eucalyptus