بادرنجبویه (Balm mint)، دمنوش آرامش

مشخصات بادرنجبویه

گیاه بادرنجبویه (Melissa officinalis) در کتب طب سنتی با نام‌های فرنجمشک، بادرنگبویه و وارنگ‌بو نیز معرفی می‌شود. این گیاه یکی از مهم‌ترین گونه‌های گیاهان دارویی، از خانواده نعناعیان است. بادرنجبویه معطر، پایا، ایستاده و علفی، به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتیمتر است و ساقه چهارگوش، افراشته و منشعب، سبز کم رنگ و پوشیده از کرک‌های نرم دارد. برگ‌ها به شکل متقابل، برگ‌های پایینی قلبی و برگهای بالایی تخم مرغی شکل هستند و حاشیه برگ دندانه‌دار یا کنگره‌دار، دارای رگبرگ‌های متعدد و به رنگ سبز متمایل به آبی است. گل‌های گیاه کوچک و به رنگ سفید مایل به صورتی هستند و گل‌ها بین ماه تیر و مرداد ظاهر می‌شوند. پیکر رویشی بادرنجبویه بوی خاصی تقریباً شبیه به لیمو دارد و خاستگاه اصلی آن شرق مدیترانه است.

اندام دارویی

برگ‌ها و پیکر رویشی جوان و گلدار این گیاه در فارماکوپه‌های معتبر جهان به عنوان دارو معرفی شده است. مهم‌ترین ترکیبات آن اسید اولئیک، رزمارینیک اسید، کافئیک اسید و هیدروکسی سینامیک اسید، فلاونوئیدهایی چون لوتئولین، لیمونن، اسانس روغنی فرار حاوی سیترونلال و سیترال است. همچنین در برگ‌های بادرنجویه تانن‌ها وجود دارند. این ترکیبات خواص ویژه‌ای را به بادرنجبویه بخشیده‌اند.

خواص بادرنجبویه (طبیعت و خواص درمانی)

طبع بادرنجبویه گرم و خشک است. بادرنجبویه گیاه دارویی مورد علاقه ابوعلی سینا بوده و برای تقویت قلب و انبساط روح توسط وی تجویز می‌شده است. بادرنجبویه خواص ضد اسپاسم، ضد باکتری، ضد ویروس و ضد درد دارد و در طب سنتی در درمان اختلالات گوارشی و قلب با منشاء عصبی استفاده می‌شود. امروزه نیز در شکل‌های مختلف دارویی مانند کپسول، مکمل غذایی، قرص روکش‌دار، شربت، دهانشویه و انواع پماد در داروخانه‌ها وجود دارد. همچنین اسانس و روغن گیاهی بادرنجبویه نیز به طور مستقیم موجود ا‌ست. برخی فرآورده‌های طبیعی این گیاه در کشور ما قرص نوراگل برطرف کننده اضطراب و بی‌خوابی، کپسول بادرنجبویه (نجابل) برای درمان افسردگی، اضطراب و رفع اختلالات گوارشی، پماد بالمرا، ژل گیاهی ملیسان، ژل تبخال آرتی هرپس و ژل موضعی هرپاملیس برای درمان تبخال، آفت دهان و زونا است. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی این گیاه به شرح زیر است:

۱) درمان خستگی‌های روحی، تسکین سردردهای عصبی و ضد افسردگی

یکی از مهم‌ترین خواص بادرنجبویه کمک به از بین بردن افسردگی، نگرانی، بی‌قراری و تسکین سردردهای عصبی است. این گیاه خاصیت آرامبخش دارد و مفرح و نشاط‌آور است. تحقیقات نشان می‌دهد استفاده از فرآورده‌های طبیعی این گیاه در بهبود بیش‌فعالی و تحریک‌پذیری کودکان بالای ۷ سال تاثیر زیادی دارد و تمرکز آنها را برای یادگیری افزایش می‌دهد. همچنین تاثیر آن بر کاهش علائم بی‌خوابی، رفع افسردگی و اضطراب در جوانان نیز مورد تایید است. جالب است بدانید، یافته‌های یک پژوهش در کشور نشان داد استفاده از کپسول‌های حاوی گیاه بادرنجبویه تاثیر معنی‌داری بر کاهش افسردگی بیماران بعد از جراحی بای پس شریان کرونر دارد.

۲) رفع اختلالات گوارشی با منشاء عصبی

استفاده از گیاه بادرنجبویه در بهبود ناراحتی‌های گوارشی ناشی از ناراحتی‌های عصبی و استرس بسیار مفید است. این گیاه به تقویت معده و روده کمک می‌کند و در پیشگیری از زخم معده و یبوست موثر است. متخصصان طب سنتی معتقدند برگ گیاه دارویی بادرنجبویه بهترین دارو برای افرادی است که هنگام نگرانی و اضطراب دچار ناراحتی‌های معده می‌شوند. بهبود حالت تهوع، رفع اسپاسم، نفخ و کمک به هضم بهتر غذا از خواص بادرنجبویه برای دستگاه گوارش است.

۳) درمان اختلالات قلب با منشاء عصبی

بادرنجبویه مقوی قلب است و به کاهش تپش قلب ناشی از اضطراب و استرس و کاهش فشار خون بالا کمک می‌کند که البته این تاثیر می‌تواند به طور غیر مستقیم ناشی از اثر بادرنجبویه بر مشکلات روحی باشد. بادرنجبویه می‌تواند احتمال وقوع تپش نابهنگام، تاکی کاردی (ضربان قلب بالا یا تندتپشی) و فیبریلاسیون قلب (مشکل در ضربان قلب) را بدون ایجاد عوارض جانبی برای بیمار کاهش دهد.

۴) درمان انواع تبخال و آفت دهان

بادرنجبویه دارای خاصیت ضد ویروس و ضد باکتری است و گمان می‌رود اثر ضد تبخالی آن ناشی از ترکیبات موجود در آن، از جمله تانن‌هایی باشد که به پلی‌فنل‌ها مشهورند که به علت واکنش بین پلی‌فنل‌های گیاه با ویروس‌ها است و به ویژه بر فعالیت ویروس هرپس (عامل انواع تبخال) موثر است. بدین ترتیب که ترکیبات پلی‌فنلی، گیرنده‌های ویروس‌ها را اشغال می‌کند و در نتیجه مانع اتصال ویروس به دیواره سلول‌ها می‌شود. از پمادهای گیاهی بادرنجبویه علاوه بر پیشگیری و درمان تبخال، برای درمان آفت و زخم‌های دهان، درمان آکنه و زونا نیر استفاده می‌شود، گفتنی است فراورده‌های دارویی این گیاه مخصوصا وقتی ضایعات در مرحله ابتدایی هستند، بیشتر مؤثر خواهند بود، همچنین کمپرس، پماد و روغن حاصل از این گیاه برای دفع حشرات و درمان زخم نیش آنها کاربرد دارد.

۵) تنظیم پرکاری تیروئید

عصاره گیاه بادرنجبویه برای تنظیم پرکاری تیروئید مفید است و باعث کاهش فعالیت غده تیروئید از طریق کاهش سطح تیروتروپین (هورمونی که از هیپوتالاموس آزاد می‌شود و موجب ترشح هورمون محرکه تیروئید می‌گردد) می‌شود. عصاره‌ این گیاه از اتصال برخی ترکیبات که سبب فعالیت بیش ‌از حد تیروئید می‌شوند به گیرنده‌های تیروئید به‌ ویژه در بیماران مبتلا به گواتر جلوگیری می‌کند.

۶) کمک به درمان دیابت

عصاره گیاه بادرنجبویه بر روی درمان دیابت نوع ۲ موثر است و در کاهش سطح قند خون و نیز کاهش استرس اکسیداتیو مرتبط با دیابت تاثیر مثبت دارد.

۷) خاصیت ضد باکتری

بادرنجبویه دارای خاصیت ضد باکتریایی چشمگیری است. اسانس این گیاه بر علیه باکتری مهم پاتوژن انسانی که عوامل مهم عفونت بیمارستانی هستند موثر است، همچنین روغن بادرنجبویه به ‌ویژه دربرابر قارچ کاندیدا فعالیت ضدباکتریایی دارد. کاندیدا نوعی قارچ است که سبب عفونت‌های قارچی از جمله عفونت قارچی واژن می‌شود. این قارچ در بروز علائمی مانند خستگی، مهِ مغزی، مشکلات گوارشی و تضعیف سیستم ایمنی بدن نقش مهمی دارد.

۸) خواص بادرنجبویه برای مغز

استفاده از گیاه بادرنجبویه می‌تواند میزان آشفتگی را در بیماران مبتلا به آلزایمر و پارکینسون کاهش دهد و سبب بهبود عملکرد رفتاری آنها شود. در یک مطالعه تاثیر بادرنجبویه بر روی بیماران مبتلا به آلزایمر خفیف و متوسط مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که عملکرد رفتاری در همه بیماران بهبود یافت. نتایج مطالعه دیگری نیز نشان داد مصرف بادرنجبویه می‌تواند سبب تقویت حافظه و افزایش تمرکز در بیماران مبتلا به آلزایمر شود. استفاده از آن همچنین می‌تواند سبب آرامش افراد مبتلا به overexcited (نوعی بیش‌فعالی که در اثر آسیب به مغز در نتیجه ضربه و یا بیماری‌هایی مانند آلزایمر به وجود می‌آید) شود.

۹) خواص بادرنجبویه در قاعدگی

در طب هومیوپاتی، از مکمل‌های غذایی گیاه بادرنجبویه برای کاهش دردها و علائمِ سندرم پیش از قاعدگی استفاده می‌شود.

۱۰) رفع بو بد دهان

امروزه از عصاره بادرنجبویه در ساخت دهانشویه‌ها به عنوان یک ماده ضد عفونی کننده دهان و دندان استفاده می‌شود و به رفع بوی بد دهان، از بین بردن باکتری‌های مضر و استحکام لثه و دندان ها کمک می‌کند. همچنین بهبود زخم‌ها و آفت‌های دهان از خواص این گیاه است.

11) بادرنجبویه و فشار خون

بادرنجبویه علی رغم تمام خواصی که برای قلب و آرامش فرد دارد، افزایش دهنده فشار خون می باشد لذا برای افرادی که دچار بیماری فشار خون بالا هستند مناسب نمی باشد.

12) خواص بادرنجبویه برای کودکان

از آنجایی که بادرنجبویه گیاهی آرامش بخش است برای کودکان دارای بیش فعالی مفید است و بادرنجبویه سبب افزایش تمرکز در این کودکان می شود.

13) خواص دمنوش بادرنجبویه و به لیمو

هم به لیمو و هم بادرنجبویه گیاهانی آرامش بخش هستند لذا مصرف این ترکیب گیاهی برای کسانی که دچار استرس می باشند مفید است.

فرق بادرنج با بادرنجبویه

بادرنج یا بادرنگ نوعی درختچه است اما بادرنجبویه گیاهی علفی و دارویی است که خواص بسیاری در طب سنتی برای آن بیان شده است.

عوارض جانبی

1. تهوع و گیجی، تحریکات پوستی، ناراحتی‌های گوارشی، خستگی عمومی، احساس سنگینی در سر، بی‌حسی و سپس خواب عمیق از مضرات زیاده‌روی در مصرف گیاه بادرنجبویه است.

2. استفاده از بادرنجبویه برای افرادی که از داروی تیروئید استفاده می‌کنند یا کم‌کاری تیروئید دارند، ممنوع است.

3. استفاده از این گیاه در بارداری به دلیل اثرات منقبض کننده رحم و همچنین به خاطر اثرات آنتی تیروتروپیک و آنتی گونادوتروپیک ممنوع است.

4. افراد با اختلالات هورمون‌های تیروئید، افراد مبتلا به گلوکوم (آب سیاه چشم)، زنان شیرده، افراد حساس بهآسپیرین و کودکان بایستی از مصرف این گیاه خودداری کنند.

5. مصرف همزمان بادرنجبویه با داروهای ضد صرع، خواب‌آور، داروهای ضد افسردگی‌، داروهای هایپرتیروئیدی و هایپوتیروئیدی و دیفن هیدرآمین می‌تواند تاثیر این داروها را کم کند و با عملکرد آنها تداخل دارویی داشته باشد.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-437/lemon-balm