مشخصات باکوپا

باکوپا یا براهمی با نام علمی (Bacopa monnieri) گياهى دارویی از خانواده‌ Scrophulariaceae، علفى و چند ساله بومی کشور هندوستان و مناطق حاره و شبه حاره جهان مانند سریلانکا، نپال، چین، پاکستان، تایوان و ویتنام ، هاوایی و فلوریدا است. این گیاه در کشور ما نیز در اراضی مرطوب و باتلاقی بلوچستان انتشار دارد. باکوپا بهترین رشد را در مناطق گرمسیری و مرطوب دارد و حتی قابلیت خوبی برای رشد زیر آب دارد. از این رو امروزه علاوه بر کاشت به منظور خواص درمانی، به عنوان یک گیاه آکواریومی نیز کاربرد دارد.

از لحاظ ظاهری باکوپا گیاهی بدون کرک با ساقه‌ای گوشتی و کمی خزنده است و برگ‌های آن كاملا بدون دمبرگ، تخم‌مرغى شکل و كمى دراز هستند كه از آن سه رگبرگ مشخص مشهود است. گل‌های باکوپا به صورت منفرد و داراى دمگلی به رنگ‌های سفيد يا آبى كمرنگ است. ميوه‌ كپسول و تخم‌مرغى به طول حدود نيم سانتيمتر در داخل دانه‌‌‌ها قرار دارد.

اندام دارویی

اندام هوایی باکوپا بخش دارویی آن را تشکیل می‌دهد.

خواص باکوپا و فواید درمانی

گیاه باکوپا سرشار از مواد ارزشمند غذایی و آنتی اکسیدان است. یکی از مهم‌ترین ترکیبات شیمیایی موجود در این گیاه bacosides است که اثرات آنتی اکسیدانی ویژه در مغز دارد و بسیاری از فواید درمانی این گیاه، مربوط به این ترکیب است. مهم‌ترین خواص باکوپا شامل موارد زیر می‌شود:

تقویت حافظه و کمک به درمان آلزایمر

باکوپا برخی از مواد شیمیایی مغز را که در تفکر، یادگیری و حافظه نقش دارند، افزایش می‌دهد و دارویی مفید برای رفع مشکل  کم شدن حافظه است. همچنین برخی تحقیقات نشان داد که باکوپا می‌تواند از سلول‌های مغز در برابر مواد شیمیایی درگیر در بیماری آلزایمر محافظت کند. به عنوان مثال، یک مطالعه در سال ۲۰۱۲ نشان داد مصرف روزانه ۱۵۰ میلی‌گرم از این گیاه سه بار در روز و به مدت دو ماه، اثرات مؤثری بر حافظه دارد. بهبود توانایی ابقاء حافظه در مغز، افزایش میزان هوشیاری فرد، بهبود قدرت تمرکز و کمک به بزرگسالان مبتلا به زوال عقل از دیگر خواص درمانی این گیاه است.

کاهش استرس و خستگی ذهنی

یکی دیگر از خواص گیاه باکوپا، کمک به کاهش اضطراب و استرس است. ترکیبات موجود در این گیاه، روی کاهش هورمون کورتیزول (هورمون استرس) تاثیر دارد و در نتیجه مغز را برای پاسخگویی بهینه به شرایط استرس‌زا آماده می‌کند. در رفع خستگی ذهنی، اضطراب و دلشوره نیز مفید است.

کمک به درمان افسردگی

تحقیقات اولیه بر روی خواص گیاه باکوپا نشان داده است، مصرف باکوپا به همراه سیتالوپرام، داروی ضد ‏افسردگی، به کاهش علائم در افرادی که افسردگی دارند و از سیتالوپرام راحت نمی‌شوند، کمک می‌کند. همچنین دو مطالعه ۱۲ هفته‌ای بر روی افراد نشان داد که مصرف ۳۰۰ میلی‌گرم باکوپا مونیری در روز، در مقایسه با درمان دارونما، میزان اضطراب و افسردگی را در بزرگسالان به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

افزایش سلامت روانی

طبق بررسی و آزمایشی که متخصصان استرالیایی از بین افراد جمع‌آوری کرده‌اند به این نتیجه رسیدند که مصرف گیاه باکوپا تأثیر ‏عجیبی در سلامت روانی و همچنین افزایش سطح تصمیم‌گیری سریع و واکنش‌های سریع داشته است. ‏

رفع مشکل بی‌خوابی

استفاده از گیاه باکوپا برای رفع مشکل  بی خوابی و اختلالات خواب مفید است. به نظر می‌رسد این گیاه با تاثیر بر هورمون‌ها و از بین بردن استرس روزانه، تاثیر مثبتی برای خواب دارد.

کاهش علائم بیش‌فعالی در کودکان

برخی تحقیقات تاثیر مثبت این گیاه را بر کاهش علائم بیش‌فعالی همراه با کمبود توجه در کودکان نشان داده است.

بهبود درد مفاصل

گیاه باکوپا خاصیت ضد التهاب و ضد درد دارد و از این رو استعمال موضعی روغن آن در تسکین درد استخوان و مفاصل و درد کمر موثر است. همچنین ماساژ سر با روغن این گیاه به تسکین سردردهای عصبی نیز کمک می‌کند.

رفع برخی مشکلات گوارشی

رفع برخی مشکلات گوارشی مانند کمک به درمان زخم معده و بهبود خروج گاز معده از دیگر خواص گیاه باکوپا است و موجب کاهش خروج درد گاز، هضم بهتر و تسکین درد معده می‌شود.

کاهش آسیب‌های ناشی از بیماری

گیاه باکوپا سرشار از مواد آنتی اکسیدان است. ترکیبات موجود در این گیاه، آسیب‌های ناشی از بیماری‌های قلبی دیابتی و برخی سرطان‌ها را بهبود می‌بخشد و در کاهش التهاب‌های ناشی از سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و کلیوی موثر است.

افزایش رشد مو

پرپشت شدن موها و کمک به تقویت و افزایش رشد مو از خواص روغن باکوپا است. استفاده از این روغن و ماساژ دادن کف سر با آن باعث افزایش گردش خون و در نتیجه رشد بیشتر موها می‌شود.

عوارض جانبی

• استفاده از این گیاه هنگام بارداری یا شیردهی و برای کودکان ممنوع است.
• برخی مشکلات گوارشی از قبیل حالت تهوع و استفراغ، افزایش حرکات روده، گرفتگی معده، خشکی دهان و خستگی از عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه این گیاه است.
• استفاده از باکوپا ممکن است باعث کاهش ضربان قلب شود. بنابراین مصرف آن در افرادی که دچار مشکلات کندی ضربان قلب هستند، بایستی با نظر پزشک انجام شود.
• مصرف باکوپا در افرادی که دچار مشکل گرفتگی مجاری ادرار و یا انسداد روده هستند، ممنوع است زیرا می‌تواند باعث تشدید این ناراحتی‌ها شود.
• باکوپا ترشح هورمون تیروئید را افزایش می‌دهد، لذا لازم است افرادی که دچار بیماری و اختلالات مربوط به تیروئید هستند و داروهای مربوط به آن را مصرف می‌کنند، قبل از مصرف این گیاه حتما با پزشک متخصص مشورت کنند.
• مصرف گیاه باکوپا برای مبتلایان به آسم و بیماری‌ها تنفسی ممنوع است زیرا می‌تواند ترشح مایعات در ریه را افزایش دهد.