با خواص بارهنگ بیشتر آشنا شوید

بارهنگ از گیاهان دارویی است که برگ، ریشه و دانه‌های آن خواص درمانی فراوانی دارد. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره خواص گیاه بارهنگ، عوارض جانبی، موارد منع مصرف، تداخلات دارویی این گیاه با داروهای شیمیایی و خواص بارهنگ در طب سنتی با ” نسخه اول” همراه باشید.

فواید درمانی و خواص بارهنگ

دانه بارهنگ دارای چربی (حداقل ۹ درصد)، صمغ (۵/۳ درصد)، موسیلاژ (۵ درصد)، ترکیبات فنولی و گلوکوزیدی به نام اوکوبین، مواد گلوتيني، اسيد پلانتئونوليك، اسيد سوكسينيك، آدنين، كولين، اكوبين و هولوزيد پلانتئوز است. مجموعه این ترکیبات خواص درمانی ویژه‌ای را به این گیاه بخشیده است. برخی از مهم‌ترین خواص بارهنگ به شرح زیر است:

1) خواص بارهنگ برای معده و رفع مشکلات گوارشی

یکی از شناخته شده‌ترین خواص بارهنگ کمک به رفع اختلالات گوارشی مختلف مانند مشکلات معده، اسهال، گاستریت، کولیت، یبوست و سایر بیماری‌های گوارشی است. این گیاه و فرآورده‌های دارویی حاوی آن با داشتن مواد موثر موسیلاژ و صمغ دارای اثرات نرم کننده، ضدالتهاب، ضد اسپاسم، جذب سموم و ضد عفونی کننده هستند و حرکات پریستالتیک روده را که در اثر بیماری‌های اسهالی افزایش می‌یابد، تنظیم می‌کنند و به حالت طبیعی برمی‌گردانند و با پانسمان مخاط روده و التیام آزردگی‌ها، از سلول‌های پوششی روده محافظت می‌کنند.

نحوه مصرف بارهنگ برای معده

برای استفاده از خواص دارویی بارهنگ در تسکین مشکلات معده، می‌توانید به این روش عمل کنید:

ابتدا یک تا دو قاشق چایخوری از برگ‌های خشک شده بارهنگ را در یک فنجان آب جوش بریزید. اجازه دهید به مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد تا مواد موثر گیاه به خوبی در آب حل شوند. سپس محلول را صاف کرده و همچون چای گیاهی میل نمایید.

2) خواص بارهنگ برای عفونت

بارهنگ گیاهی با خواص درمانی متعدد است. این گیاه به دلیل داشتن ترکیبات ضدباکتریایی، در درمان انواع عفونت‌های باکتریایی کاربرد دارد. علاوه بر این، بارهنگ دارای خاصیت ضدویروسی نیز می‌باشد و در طب سنتی چین از آن برای درمان بیماری‌های ویروسی همچون هپاتیت استفاده می‌شود. گیاه دارویی بارهنگ با داشتن ترکیبات ضدالتهابی، ضدباکتریایی و ضدویروسی، می‌تواند در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

3) خواص بارهنگ برای سرفه

دانه گیاه بارهنگ خاصیت خلط‌آور دارد و بعد از خیس شدن، لعاب فراوان ایجاد می‌کند؛ به همین دلیل استفاده از آن برای درمان سرفه‌های خشک مفید است. از این گیاه برای درمان خارش گلو، نرم کردن و برطرف کردن خشکی سینه نیز استفاده می‌شود و در رفع گرفتگی صدا موثر است. برخی مطالعات نشان داده است مصرف دانه بارهنگ به همراه قدومه، تخم شربتی و بالنگ اثراتي مفيدتر از شربت‌های اكسپكتورانت و ديفن هيدرامين و مانند آنها داشته است.

طریقه مصرف بارهنگ برای سرفه

مقدار یک تا دو قاشق چایخوری از برگ‌های خشک بارهنگ را در یک فنجان آب جوش بریزید. اجازه دهید به مدت 5 تا 10 دقیقه دم بکشد. سپس محلول را صاف کرده و همانند چای میل نمایید.

4) خواص بارهنگ برای سرماخوردگی

استفاده از گیاه دارویی بارهنگ به خروج خلط از سینه کمک می‌کند و چنانچه در ریه‌ها، خلط غلیظ و سفت جمع شده باشد، باعث رقیق شدن خلط و خروج راحت‌تر آن می‌شود، همچنین به کاهش ترشح مخاط در مجاری تنفسی کمک می‌کند و دارای خاصیت آنتی بیوتیک و ضدعفونی کننده است، از این رو برای درمان سرماخوردگی، سینوزیت، شرایط آلرژیک ریه و برونش مانند تب یونجه و آسم مفید می‌باشد و به بهبود گلودرد ، لوزه و سرفه کمک می‌کند.

5) خاصیت بارهنگ برای ریه

گیاه بارهنگ با داشتن ترکیبات موثر، به درمان بیماری‌های تنفسی و ریوی کمک می‌کند. برگ‌های این گیاه به دلیل وجود مواد ضدالتهابی و ضدباکتریایی، می‌تواند در درمان مشکلات متعددی از جمله هموپتیزی (خلط خونی)، آسم، سل ریوی، ضایعات و عفونت‌های ریه کاربرد داشته باشد.

استفاده از برگ بارهنگ به صورت جوشانده یا بخور، می‌تواند با کاهش التهاب، رقیق کردن ترشحات و باز نگه داشتن مجاری تنفسی، به تسکین علائم و بهبود بیماری‌های ریوی کمک کند. علاوه بر این، خواص ضددرد و ضدتورم این گیاه نیز در تسکین درد و کاهش تورم ناشی از مشکلات تنفسی موثر است.

6) کاهش اسيد اوريک خون

بارهنگ خاصیت ادرارآور دارد و استفاده از آن در کاهش اسید اوریک خون موثر است. افزایش بیش ار حد این ماده در بدن باعث تشکیل کریستال‌های اسید اوریک در نقاط مختلف بدن مانند مفاصل، لگنچه و بافت کلیه‌ها می‌شود.

7) درمان زخم‌های کهنه، واریس، سوختگی و اگزما

گیاه بارهنگ خواص ضد باکتریایی، ضد التهاب و ضدعفونی کنندگی قوی دارد. برخی عناصــر مانند پلی ســاکارید، لیپید، مشــتقات اســید کافئیک، فالونوئیدها، ایریدید گلیکوزیدها و ترپنوئیدها در عصاره گیاهی آن وجود دارد که دارای خواص ضد التهابی، آنتی اکســیدان، ضد درد، تعدیل کننده سیســتم ایمنی، ضد زخم و فعالیت های ضعیف آنتی‌بیوتیک اســت. استفاده موضعی از این گیاه به درمان التهابات پوستی مختلف، اگزما، آبسه، زخم‌های عفونی، سوختگی‌ها و سوزش نیش حشرات کمک می‌کند. مالیدن آن بر روی زخم‌های کهنه و چرکی شدید، باعث باز شدن سر زخم و خروج چرک و در نهایت، بهبود سریع‌تر زخم می‌شود. همچنین مصرف موضعی این گیاه برای قطع خون‌ریزی و رفع درد ناخن (عقربک)، ناراحتی‌های پوستی، جوش‌های ناشی از گرمی مفید است.

8) خواص برگ بارهنگ برای کاهش درد دندان و رفع عفونت لثه

غرغره کردن دم کرده برگ گیاه بارهنگ باعث کاهش درد دندانی که بر اثر عفونت لثه ایجاد شده، می‌شود و استفاده موضعی آن در ‏ فروکش‌ کردن ورم صورت ناشی از آبسه (پیله) دندان موثر است.

9) خواص بارهنگ برای رحم

بارهنگ یک گیاه دارویی با خواص درمانی گسترده است که برای درمان مشکلات و بیماری‌های مختلف رحم به کار می‌رود. یکی از کاربردهای اصلی بارهنگ، درمان زگیل‌های تناسلی است. برخی از زگیل‌های تناسلی، ضایعات خوش‌خیم اما آزاردهنده‌ای هستند که می‌توانند باعث درد و ناراحتی شوند. بارهنگ با اثرات ضدالتهابی و ضدویروسی خود، می‌تواند در درمان این زگیل‌ها و کاهش عوارض آن‌ها مؤثر واقع شود.

علاوه بر این، بارهنگ در درمان زخم‌های رحم نیز کاربرد دارد. زخم‌های رحم می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله عفونت، اختلالات هورمونی یا آسیب‌های مکانیکی ایجاد شوند. بارهنگ با خاصیت ضدالتهابی و تسریع بهبود زخم خود، می‌تواند در بهبود این زخم‌ها کمک کند.

یکی دیگر از خواص بارهنگ برای رحم، درمان منومتروراژی یا خونریزی شدید و نامنظم قاعدگی است. این اختلال می‌تواند ناشی از علل مختلفی مانند اختلالات هورمونی و فیبروم‌های رحمی باشد. بارهنگ با تنظیم هورمون‌ها و اثرات انقباضی خود بر رحم، می‌تواند در کنترل خونریزی‌های شدید و نامنظم قاعدگی مؤثر باشد.

علاوه بر موارد ذکر شده، بارهنگ در درمان پلی منوره یا کوتاه شدن چرخه قاعدگی نیز استفاده می‌شود. بارهنگ با تنظیم هورمون‌ها و اثرات آرام‌بخش خود بر رحم، می‌تواند در تنظیم چرخه قاعدگی و افزایش فاصله بین قاعدگی‌ها مؤثر باشد.

برای بهره مندی از خواص بارهنگ برای رحم، به صورت خوراکی یا واژینال تجویز شود. روش مصرف آن بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. در هر صورت، مصرف این گیاه دارویی باید تحت نظر پزشک و با رعایت دستورالعمل‌های مربوطه انجام شود تا حداکثر اثربخشی و ایمنی آن تضمین گردد.

10) خواص بارهنگ برای کیست

بارهنگ گیاهی دارویی با خواص متعددی است که می‌تواند در درمان برخی مشکلات زنانه مفید باشد، اگرچه اثر مستقیم آن بر کیست‌ها هنوز به طور قطعی اثبات نشده است. با این حال، ترکیبات موجود در این گیاه دارای خواص ضدالتهابی، ضددرد و تنظیم‌کننده خونریزی هستند. از خواص بارهنگ برای زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.  کاهش التهاب و درد ناشی از کیست‌های تخمدانی یا لگنی با اثرات ضدالتهابی و ضددرد بارهنگ.
2. تنظیم و کاهش خونریزی‌های غیرطبیعی رحمی که ممکن است با کیست‌ها همراه باشد، با خاصیت قابض و تنظیم‌کننده خونریزی بارهنگ.
3. کاهش عوارض جانبی هورمونی ناشی از کیست‌های تخمدانی با اثرات تنظیم‌کننده هورمونی بارهنگ.

با این وجود، برای درمان کیست‌، بهتر است علاوه بر استفاده از گیاهان دارویی، تحت نظر پزشک معالج قرار گرفته و از درمان‌های پزشکی پیروی شود. گیاهان دارویی می‌توانند به عنوان درمان کمکی و تکمیلی مورد استفاده قرار گیرند.

11) خواص بارهنگ در قاعدگی

مصرف بارهنگ باعث کاهش خونریزی در دوران قاعدگی می‌شود و می‌تواند مانند مفنامیک اسید که یک داروی ضد التهاب است، موثر باشد. همچنین این گیاه حاوی مقادیر فراونی آهن است و خاصیت ضد التهابی نیز به همراه دارد، از همین رو در کاهش دردهای اسپاسمی رحم در دوران قاعدگی موثر است و به پیشگیری از کم‌خونی ناشی از خونریزی دوران قاعدگی کمک می‌کند. بارهنگ می‌تواند به عنوان یک تنظیم‌ کننده طبیعی چرخه قاعدگی نیز عمل کند و در نتیجه با تنظیم ترشح هورمون‌ها و تنظیم چرخه قاعدگی، موجب بهبودی در مشکلات مربوط به نامنظمی قاعدگی و علائم قاعدگی ناخواسته شود. گفتنی است برخی متخصصان طب سنتی معتقدند که بارهنگ می‌تواند به تعادل هورمون‌ها در بدن کمک کند. این خاصیت می‌تواند در بهبود مشکلات مربوط به تنظیم هورمون‌ها و کاهش علائم مربوط به عدم تعادل هورمونی در رحم مفید باشد.

12) بارهنگ برای قطع خونریزی

خونریزی شدید قاعدگی می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی سلامتی باشد که نیازمند درمان است. از دست دادن خون زیاد در دوران پریود ممکن است منجر به کم خونی و فقر آهن شود. یکی از روش‌های سنتی و موثر برای کنترل خونریزی شدید، استفاده از بارهنگ و قطع خونریزی است. بارهنگ یک گیاه دارویی ایرانی است که برای قطع خونریزی استفاده می‌شود. با این حال، قبل از مصرف هرگونه گیاه دارویی، مشورت با پزشک معالج ضروری است تا عوارض جانبی احتمالی و تداخلات دارویی بررسی شود. برای کنترل خونریزی قاعدگی در زنانی که از لیومیوم رحمی رنج می برند، به ویژه در دوره قبل از یائسگی، استفاده از بارهنگ برای قطع خونریزی برای قطع خونریزی توصیه می‌شود.

13) بارهنگ برای باز شدن قاعدگی

دمنوشها و گیاهان دارویی می‌توانند در تنظیم چرخه قاعدگی و آغاز آن مؤثر باشند. یکی از این گیاهان، بارهنگ است که خواص متعددی برای سلامت بانوان دارد. در واقع، بارهنگ برای پریودی کاربرد زیادی دارد. بارهنگ با تنظیم هورمون‌ها، به باز شدن قاعدگی کمک می‌کند و مصرف این گیاه می‌تواند منجر به قاعدگی منظم‌تر شود.

همچنین با تماشای ویدیوی زیر، درباره خونریزی پس از زایمان بیشتر بدونید:

14) خواص بارهنگ برای کبد

بارهنگ  به دلیل داشتن اولئانولیک اسید موجود در آن به تقویت کبد کمک و در مقابل ابتلا به بیماری‌هایی همچون هپاتیت، کبد را مقاوم می‌کند. علاوه بر این با خاصیت سم‌زدایی که به همراه دارد، باعث پاکسازی سموم بدن می‌شود.

15) کنترل قند خون

مصرف بارهنگ به کاهش قند خون و درمان دیابت کمک می‌کند. بارهنگ سرشار از فیبرهای محلول در آب است که می‌توانند بعد از صرف غذا، سطح قند خون و میزان جذب کربوهیدرات را کاهش دهند. مطالعه‌ای در این زمینه نشان داد زمانی که مردان با دیابت نوع ۲ به مدت ۸ هفته ۵٫۱ گرم بارهنگ روزانه مصرف می‌کنند، سطح قند خونشان بهبود می‌یابد.

16) خواص بارهنگ برای یبوست

از دیگر خواص برگ و تخم بارهنگ در طب سنتی کمک به درمان یبوست است. دانه‌های بارهنگ خاصیت ملین دارند و مصرف آنها به تسهیل حرکت روده و رفع یبوست خفیف کمک می‌کند. بارهنگ می‌تواند به تحریک عضلات روده و تسهیل حرکت آنها کمک کند. این اثر می‌تواند بهبود حرکت صحیح روده و کاهش زمان تردد مواد غذایی در روده را به همراه داشته باشد. همچنین مصرف بارهنگ می‌تواند با افزایش حجم مدفوع، به نرم شدن و آسان شدن گذر و عبور مدفوع از روده کمک کند. این ویژگی در کاهش مشکلات مربوط به تنگی و سختی مدفوع و نیز درمان یبوست مؤثر است. علاوه بر این بارهنگ می‌تواند آب را در روده احتباس دهد و جذب آن را کاهش دهد. این اثر باعث افزایش آب موجود در مدفوع شود و در نتیجه، مدفوع را نرم‌تر و راحت‌تر کند. امروزه از گیاهان خانواده بارهگ در طب سنتی فراورده‌های طبیعی مختلف برای درمان این مشکل تولید می‌شود.

17) خواص بارهنگ برای نوزادان

بارهنگ برای درمان اسهال نوزادان مفید است. همچنین ممکن است به عنوان یک محرک طبیعی برای افزایش اشتها و تغذیه مناسب نوزادان مؤثر باشد.

18) خواص بارهنگ و عرق نعنا

ترکیب گیاه بارهنگ و عرق نعناع حاوی انواع مواد معدنی و ویتامین‌ها از جمله ویتامین C، ویتامین K، ویتامین A و ویتامین‌های گروه B است. همچنین ترکیب بارهنگ و عرق نعناع دارای کلسیم، کربوهیدرات، پتاسیم، آهن، منیزیم، تانن، منتول، کولین، کومارین، آنتی اکسیدان، فلاونوئیدها، نوراپی نفرین، سروتونین و اسید‌های چرب امگا ۳ و ۶ است. رفع یوست، درمان زخم و نفخ معده، درمان کبد چرب، کاهش تب، رفع ناراحتی‌های کلیه و مثانه، کاهش گاز روده، تسکین دردهای روماتیسم و بهبود سرماخوردگی از مهمترین خواص بارهنگ و عرق نعنا است. علاوه بر این خاصیت ضد میکروب ترکیب بارهنگ و عرق نعناع، ان را به دارویی مؤثر در از بین بردن عفونت‌های بدن تبدیل کرده است و باز شدن نایژه‌ها کمک فراوانی می‌کند. در نتیجه درمانی مفید برای آسم، سرفه و پاکسازی ریه‌ها را از خلط و آلودگی است.

خواص بارهنگ در طب سنتی

گیاه بارهنگ در کتب طب سنتی با نام‌های ذنب الفار و بارتنگ که گویا نام هندی آن است، نیز شناخته می‌شود. آن را صفرا آور و مدر می‌دانسته‌اند و از آن برای درمان اسهال ناشی از ازدیاد رطوبت مزاج و بلغم استفاده می‌شده است. همچنین از آنجایی که دانه‌های بارهنگ خاصیت ملین دارند، برای درمان یبوست مزمن و رفع یبوست خفیف نیز مفید هستند.

طبع گیاه و دانه بارهنگ سرد و خشک (سوداوی) است و به دلیل همین طبع خنک، در کاهش تب نیز موثر است. از برگ تازه و له شده‌ این گیاه در التیام گزیدگی حشراتی مانند زنبور، پشه و حیواناتی مانند مار استفاده می‌شود. همچنین ترکیب بارهنگ به همراه قدومه و به دانه به عنوان نرم کننده سینه و برطرف کننده سرفه و خارش‌های گلو مصرف سنتی دارد.

گیاه شناسی بارهنگ

شاید برای شما سوال باشد که گیاه بارهنگ چه شکلی است؟ بارهنگ گیاهی چند ساله، پایا، ظاهراً بی‌کرک یا کمی کرک پوش با ارتفاع تقریبی ۷۰ سانتیمتر از تیره بارهنگیان است. برگ‌های آن طوقه‌ای، تخم مرغی پهن با ۳ تا ۹رگبرگ برجسته و دارای دمبرگ نسبتاً بلند است، گل‌ها سبز متمایل به قهوه‌ای، کوچک مجتمع در خوشه‌های دراز استوانه‌ای و دانه آن گرد و به رنگ سیاه مایل به بنفش می‌باشد. برگ، دانه و ریشه اندام دارویی گیاه بارهنگ را تشکیل می‌دهند.

این گیاه خودرو است و بهترین مناطق قابل رشد برای آن در نواحی معتدل دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال آفریقا و آمریکای شمالی است. در کشور ما بارهنگ تقریباً در تمام نقاط رشد می‌کند و زمان گلدهی آن اردیبهشت ماه تا شهریور ماه است و بهترین زمان برداشت برای مصارف دارویی از اواسط فصل بهار به بعد است. شکل گیاه بارهنگ در تصویر زیر نشان داده شده است.

طریقه مصرف بارهنگ

فواید بارهنگ، سبب شده است که این گیاه کاربرد گسترده‌ای در درمان طیف وسیعی از بیماری‌ها پیدا کند. بارهنگ به صورت‌های مختلف از جمله دانه‌های برشته، جوشانده، شربت، لمینت، غرغره، تنقیه رکتوم، شیاف واژینال، قطره چشمی و بینی برای هر بیماری توسط متخصصان طب سنتی تجویز شده است. همچنین امروزه داروهای گیاهی حاوی آن در شرکت‌های داروسازی تولید می‌شود.

معرفی محصولات و داروهای گیاهی حاوی بارهنگ

پلانتاژل گرانول دینه حاوی دانه و برگ گیاه بارهنگ، برگ گیاه نعناع فلفلی و کتیرا است. این فرآورده طبیعی با داشتن موسیلاژ و صمغ، دارای خاصیت نرم کنندگی، ضد التهاب، ضد اسپاسم، جذب سموم و ضد عفونی کننده معده و روده بوده و حرکات پریستالتیک روده را که در اثر بیماری‌های اسهالی افزایش می‌یابد، تنظیم و به حالت طبیعی بر می‌گرداند. کمک به درمان اسهال‌های حاد و مزمن کودکان و بزرگسالان، کاهش علائم بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، محافظت از سلول‌های پوششی روده و مخاط معده از دیگر موارد مصرف این محصول است.

شربت پروپولیس پلاس ساپلاس مدز حاوی عصاره و ترکیبات گیاهی مختلف نظیر پروپولیس، سرخارگل یا اکیناسه، مریم گلی، آویشن باغی، خرگوشک، اقطی سیاه، کاج جنگلی، پامچال، بارهنگ، ختمی دارویی است. مصرف این فرآورده به درمان آلرژی و سرماخوردگی، التهابات دستگاه تنفسی و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

طبع بارهنگ

مزاج و طبع بارهنگ سرد و خشک (سوداوی) است. از این رو استفاده از آن برای درمان اسهال ناشی از ازدیاد رطوبت مزاج و بلغم مفید است. همچنین به دلیل طبع خنکی که دارد، در کاهش تب موثر است.

بارهنگ برای بلغم

بارهنگ یکی از گیاهان دارویی مفید برای کاهش بلغم و سرفه است. این گیاه دارای خواص رقیق کنندگی برای ترشحات تجمع یافته در مجاری تنفسی می‌باشد. بارهنگ با رقیق نمودن این ترشحات انباشته شده، به تسهیل خروج آنها از طریق سرفه کمک می‌کند. بنابراین، خاصیت بارهنگ می‌تواند باعث تسکین سرفه‌های ناشی از بلغم شود و تنفس را راحت‌تر سازد.

مضرات بارهنگ (موارد منع مصرف و تداخلات دارویی)

1. توصیه می‌شود دانه‌های بارهنگ، با مقدار کافی آب مصرف شود تا از متراکم شدن آنها در معده و روده و در نتیجه انسداد دستگاه گوارش جلوگیری شود. توجه داشته باشید در صورت مصرف ناصحیح ممکن است مصرف آن باعث درد شکمی یا انسداد شود.
2. برخی افراد به روغن موجود در تخم بارهنگ حساسیت دارند و باعث بروز آلرژی، التهاب و درماتیت در آنها می‌شود.
3. مصرف گیاه بارهنگ به علت طبع سردی که دارد، برای افراد با طبع سرد به ویژه کسانی که مزاج سوداوی دارند، زیان‌آور است.
4. استفاده از بارهنگ و فرآورده‌های دارویی حاوی این گیاه در زمان حاملگی و شیردهی توصیه نمی‌شود.
5. گیاه بارهنگ و فرآورده‌های طبیعی آن با داروهای ضد اسهال مثل قرص دیفنوکسیلات و ترکیبات شبه مرفین نباید مصرف شود.
6. این گیاه به دلیل داشتن مقادیر بالایی از ویتامین K برای انعقاد خون کاربرد دارد و در نتیجه با داروی وارفارین که برای کاهش انعقاد خون تجویز می‌شود، تداخل دارویی دارد.
7. مصرف بیش از اندازه بارهنگ، باعث کاهش فشار خون می‌شود.

مراجع:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5878035/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12076751/

https://www.verywellhealth.com/plantain-benefits-4579819

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران