بارهنگ یا لسانالحَمَل، گیاهی است که در طب سنتی ایرانی و بسیاری از مکاتب درمانی، جایگاه ویژهای داشته و از گذشته برای درمان مشکلات مختلفی همچون التهابات روده، زخمها و عفونتهای تنفسی تجویز میشده است؛ اما آیا بارهنگ در بهبود قاعدگی و کاهش مشکلات مرتبط با رحم نیز اثربخشی دارد؟ بررسیها نشان میدهد که ترکیبات ضدالتهابی و فلاونوئیدهای موجود در این گیاه، میتوانند در کاهش دردهای قاعدگی، تنظیم خونریزی و حتی کمک به درمان التهابهای رحمی مؤثر باشند. وجود فیبر و خاصیت ضداسپاسم آن نیز ممکن است به تعادل هورمونی و آرامش عضلات رحم کمک کند. در ادامه با نگاهی جامع به خواص بارهنگ در قاعدگی و برای رحم، طریقه مصرف و دوز مناسب آن، سایر فواید این گیاه پرخاصیت و نیز مضرات احتمالی و موارد منع مصرف خواهیم پرداخت تا بانوان عزیز با آگاهی کامل بتوانند از این گیاه پرخاصیت استفاده کنند. در ادامه با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
Toggleآشنایی با گیاه بارهنگ و ترکیبات فعال آن
طبق گفته وبسایت healthline.com:
“Plantain, also known as broadleaf plantain (Plantago major), is native to Europe and certain parts of Asia. This perennial plant produces greenish flowers and has large, oval-shaped leaves that can be eaten raw or cooked.
گیاه بارهنگ (Plantain) که با نام بارهنگ پهنبرگ نیز شناخته میشود (Plantago major)، بومی اروپا و بخشهایی از آسیا است. این گیاه چندساله گلهای سبز رنگ تولید میکند و برگهای بزرگ و بیضیشکل آن قابلخوردن بهصورت خام یا پخته هستند.
این گیاه برخلاف ظاهر ساده، حاوی ترکیبات مؤثر فراوانی است. برخی از مهمترین ترکیبات فعال آن عبارتاند از:
- فلاونوئیدها: ترکیبات آنتیاکسیدانی با خاصیت ضدالتهاب و تنظیم گردش خون.
- تاننها: مواد قابض که میتوانند به کاهش خونریزی کمک کنند.
- موسیلاژ: نوعی فیبر محلول که تأثیر ملایمی بر حرکت روده و آرامش بافتهای ملتهب دارد.
- ایریدوئیدها: موادی با اثر ضدالتهاب و پشتیبانی از سیستم ایمنی.
برخی پژوهشها نشان دادهاند که پلیفنولها و فلاونوئیدهای موجود در بارهنگ قادرند با مهار برخی مسیرهای التهابی در کاهش درد و التهاب مؤثر باشند؛ بنابراین، این گیاه میتواند در سیستم تولیدمثلی بانوان نیز تأثیرگذار باشد و بههمیندلیل، خواص بارهنگ در قاعدگی را مورد بررسی قرار میدهیم.
بیشتر بخوانید: مضرات چای سبز برای رحم
چرا به خواص بارهنگ در قاعدگی توجه میکنیم؟
رحم نقش محوری در سلامت باروری و سیکل قاعدگی زنان دارد و هرگونه اختلال در عملکرد آن از دردهای قاعدگی گرفته تا خونریزی شدید یا مشکلات التهابی (مانند اندومتریوز)، میتواند کیفیت زندگی بانوان را تحت تأثیر قرار بدهد. برای حل این مشکلات، مصرف داروهای شیمیایی در برخی موارد ناگزیر است؛ اما تمایل به استفاده از روشهای طبیعی و کمعارضه، باعث شده است گیاهانی مثل بارهنگ موردتوجه قرار بگیرند. پژوهشها حاکی از آن است که این گیاه، ضمن داشتن خاصیت ضدالتهاب و ضداسپاسم، میتواند در کاهش علائم دردناک قاعدگی و حتی کنترل میزان خونریزی در این دوران مفید واقع شود. از این جهت، داشتن آگاهی از فواید بالقوه بارهنگ برای بازشدن قاعدگی و شیوههای مصرف بارهنگ برای پریودی اهمیت زیادی دارد.
اما خواص بارهنگ در قاعدگی، برای رحم و بهبود مشکلات رحمی چه مواردی هستند؟
- اثر ضدالتهابی و آرامشبخش: برخی از مشکلات رحمی مانند فیبروئیدها یا التهابهای موضعی در بافت رحم میتوانند با درد و ناراحتی همراه باشند. مواد ضدالتهاب موجود در بارهنگ، بهویژه فلاونوئیدها، قادرند التهاب موضعی را کاهش بدهند؛ درنتیجه از درد و تورم بکاهند.
- تقویت بافت مخاطی و کمک به التیام زخمها: پژوهشها نشان دادهاند که پلیساکاریدهای موسیلاژی در بارهنگ میتوانند به بهبود زخمها و التهابهای بافتی کمک کنند. اگر در برخی اختلالات رحمی ضایعات یا زخمهای کوچک ایجاد شده باشد، مصرف صحیح بارهنگ (با مشورت پزشک) میتواند فرایند ترمیم بافت را تسریع کند.
- اثر قابض در کاهش خونریزی: تاننها که در برگهای بارهنگ بهوفور یافت میشوند، دارای خاصیت قابض هستند و ممکن است به کنترل میزان خونریزیهای غیرطبیعی یا شدید (مانند خونریزی شدید دوران قاعدگی) کمک کنند.
اثر بارهنگ بر کاهش درد و اختلالات دوران قاعدگی
دردهای قاعدگی (دیسمنوره) معمولاً بر اثر انقباضات شدید رحم و تولید ترکیبات التهابی مانند پروستاگلاندینها تشدید میشوند. در این میان، ضدالتهاببودن و ضداسپاسمبودن بارهنگ میتواند تا حدی از این دردها بکاهد. در طب سنتی و درباره رابطه بارهنگ و پریودی، بارهنگ بهعنوان یک آرامکننده شکمی شناخته میشود که هم اثر ملایم بر عضلات دارد و هم میتواند حالت تهوع یا مشکلات گوارشی همراه با پریود را کاهش بدهد.
برخی تحقیقات در زمینه گیاهان دارویی در مورد تأثیر بارهنگ بر قاعدگی بیان کردهاند که مصرف منظم و معتدل گیاهانی همچون بارهنگ، ممکن است در طولانیمدت منجر به کاهش شدت دردهای لگنی مرتبط با سیکل قاعدگی شوند. البته باید توجه داشت که مصرف این گیاهان جایگزین درمانهای تجویزشده توسط پزشک نیست، بلکه بهعنوان مکمل میتوانند مفید باشند.
نقش بارهنگ در تنظیم و کاهش خونریزی قاعدگی
در برخی خانمها، مشکل خونریزی شدید در دوران قاعدگی (منوراژی) یا طولانیبودن مدت خونریزی رخ میدهد. امروزه درباره خواص بارهنگ در قاعدگی ثابت شده است که تاننهای موجود در بارهنگ خاصیت قابض دارند و میتوانند انقباض خفیفی در عروق کوچک خونی ایجاد کنند. این مکانیسم ممکن است در کاهش شدت خونریزی قاعدگی سودمند باشد.
ازسویدیگر، برخی مطالعات بالینی نشان دادهاند استفاده از فراوردههای موضعی بارهنگ (مانند شیاف یا پماد) یا دمنوش آن در کنترل خونریزیهای رحمی مرتبط با فیبروئید نیز نقش ایفا میکند؛ ولی همچنان تأکید میشود که هرگونه اقدام درمانی باید زیر نظر متخصصان صورت بگیرد.
سایر خواص بارهنگ؛ فراتر از تأثیر بر قاعدگی
اگرچه خواص بارهنگ در قاعدگی بسیار زیاد هستند؛ اما این گیاه فواید سلامتی دیگری هم برای بدن انسان دارد:
- بهبود سلامت دستگاه گوارش: موسیلاژ موجود در دانهها و برگهای بارهنگ میتواند مانند یک ملین ملایم عمل کند و درعینحال به درمان اسهال خفیف یا کاهش التهاب روده کمک نماید.
- کمک به تسکین سرفه و عفونتهای تنفسی: این گیاه بهدلیل اثر خلطآور و ضدالتهاب در درمان سرفه، سرماخوردگی و گلو درد کاربرد دارد.
- تسریع التیام زخمها و التهابات پوستی: استفاده موضعی از برگ بارهنگ یا عصاره آن، میتواند در بهبود زخمهای کوچک یا گزیدگی حشرات مؤثر باشد.
- خاصیت ضدباکتریایی و ضدویروسی: برخی ترکیبات بارهنگ، فعالیت ضدمیکروبی از خود نشان دادهاند که میتواند در مقابله با عفونتهای سطحی مفید واقع شود.
روشهای مصرف بارهنگ در طب سنتی و مدرن
بهطورکلی، بارهنگ در پریودی و برای کسب مزایای سلامتی به 4 روش مصرف میشود:
دمنوش
رایجترین روش استفاده از بارهنگ بهصورت دمنوش است. برای تهیه دمنوش، میتوان یک قاشق غذاخوری برگ یا دانه بارهنگ خشک را در یک لیوان آب جوش ریخت و اجازه داد بهمدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه دم بکشد. این دمنوش میتواند روزی ۲ تا ۳ بار مصرف شود.
عصاره یا شربت
در برخی عطاریها یا مراکز گیاهدرمانی، عصارههای متمرکز بارهنگ یا شربت آن موجود است که بهصورت خوراکی تجویز میشوند. این فراوردهها اغلب برای کاهش التهابات داخلی، تسکین سرفه یا حتی کمک به تنظیم قاعدگی و برای بهرهگیری از خواص بارهنگ در قاعدگی استفاده میشوند.
پماد و ضماد موضعی
برای مشکلات پوستی، زخمها و حتی در برخی موارد برای دردهای شکمی از پماد یا ضماد برگ بارهنگ استفاده میشود. البته این روش برای قاعدگی زیاد رایج نیست؛ اما ممکن است در کاهش دردهای زیرشکم در کنار دیگر روشهای درمانی بهکار رود.
شیاف واژینال
در مطالعات اخیر طب سنتی، استفاده از شیاف واژینال بارهنگ برای کنترل خونریزی شدید رحمی گزارش شده است. این روش نیازمند نظارت پزشک متخصص است و نباید بدون نسخه انجام شود.
دوز مناسب و شیوه آمادهسازی بارهنگ
دوز مصرف بارهنگ بسته به نوع مشکل و شکل مصرف متفاوت است. برای دمنوش معمولی، میتوان ۳ تا ۵ گرم برگ خشک را در ۲۰۰ میلیلیتر آب جوش دم کرد و روزانه ۲ الی ۳ بار استفاده نمود. در مورد شربتها یا عصارههای تجاری، دستورالعمل روی بستهبندی یا تجویز متخصص طب سنتی باید رعایت شود.
نکات مهم در آمادهسازی بارهنگ عبارتاند از:
- برگها و دانهها را پیشاز مصرف با دقت بشویید تا آلودگی و گردوغبار آنها برطرف شود.
- از بارهنگهای وحشی که در مناطق آلوده، کنار جادهها یا محل تردد حیوانات میرویند، خودداری کنید.
- اگر قصد استفاده از دانههای بارهنگ را دارید، بهتر است آنها را بهصورت پودر یا در ترکیب با مایعات میل کنید تا از پتانسیل موسیلاژی آن در خواص بارهنگ در قاعدگی بهرهمند شوید.
مضرات و موارد احتیاط؛ چه کسانی نباید بارهنگ مصرف کنند؟
با آنکه بارهنگ در دوزهای معمولی عوارض جانبی قابلتوجهی ندارد؛ اما در برخی شرایط بهتر است با احتیاط مصرف شود:
- بارداری و شیردهی: اطلاعات کافی درباره ایمنی مصرف بارهنگ در دوران بارداری یا شیردهی وجود ندارد؛ بنابراین توصیه میشود پیشاز مصرف با پزشک مشورت شود.
- احتمال آلرژی یا حساسیت: افرادی که به گیاهان خانواده بارهنگ (Plantaginaceae) حساسیت دارند، باید احتیاط کنند.
- تداخل دارویی: بارهنگ ممکن است با برخی داروهای هورمونی یا داروهای رقیقکننده خون تداخل داشته باشد. افرادی که داروهای خاصی مصرف میکنند، باید با پزشک مشورت کنند.
- مشکلات گوارشی شدید: استفاده بیشازحد از دانههای بارهنگ بهدلیل فیبر بالا میتواند موجب انسداد روده شود. افرادی که کولیت شدید یا انسداد روده دارند، باید پیشاز مصرف با پزشک مشورت کنند.
سخن پایانی
بارهنگ با ترکیبات ضدالتهاب، قابض و تنظیمکننده هورمونی، میتواند برای بانوان در کنترل دردها و خونریزی قاعدگی مفید باشد. خواص موسیلاژ، فلاونوئیدها و تاننهای آن در کاهش التهابات رحمی و تنظیم سیکل قاعدگی نقش دارد. بااینحال، مشورت با پزشک پیشاز مصرف، توجه به دوز مناسب و احتیاط در شرایط خاص همچون بارداری، گامهای ضروری برای بهرهبرداری از خواص بارهنگ در قاعدگی هستند.