مشخصات خارشتر
خارشتر (Alhagi) با نام‌های اُشترخار، خاربز، ترنجبین، علف ترنجبین و خار مغیلان نيز در منابع طب سنتی ايران شناخته می‌شود. خارشتر گیاهی چند ساله به شکل بوته یا درختچه از تیره باقلائیان است. ارتفاع این گیاه بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر و دارای شاخه‌های متعدد خاردار به رنگ سبز تا سبز مات با نوک زرد است. طول خارها، از یک تا شش سانتیمتر متغیر بوده و زاویه آنها، تقریبا ۹۰ درجه است. برگ‌ها، بیضی شکل به طول ۱۰ تا ۱۵ و عرض سه تا پنج میلیمتر و گُل‌ها، که معمولاً در محور خارها و به تعداد دو تا هشت عدد در هر خار ظاهر می‌شوند، به رنگ قرمز ارغوانی تا جگری هستند.
کاسة گُل، بدون کُرک است و میوه، به صورت نیام دانه تسبیحی، حاوی چهار تا هفت دانه می‌باشد. سطح نیام، صاف یا دارای خارهای کوتاه است. در دنيا اين گيـاه در شـمال آفريقـا، عربسـتان، فلسـطين، سوريه، عراق، تركمنستان، پاكستان، شرق آنـاتولی، قفقـاز و آسيای مركزی می‌رويد و در کشورمان اين گياه پرخاصیت تقريبا در تمام نقـاط مخصوصاً در نواحی شمال و تا حدی حاشيه‌های كوير مركزی رویش دارد.
اندام دارویی
برگ، گل، ریشه و شیرابه‌های ایجاد شده بر روی گیاه خارشتر که به آن ترنجبین می‌گویند، بخش دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهند.
خواص خارشتر (طبیعت و خواص درمانی)
طبیعت این گیاه گرم و خیلی خشک است. از این گیاه امروزه در صنعت داروسازی استفاده فراوان می‌شود. شربت فیتوبایل و هپاتوبایل برای رفع مشکلات ناشی از غلبه صفرا، کمک به درمان کبد چرب، یبوست و فشار خون بالا، مکمل گیاهی زورفام برای افزایش قدرت بدنی و حجم عضلات ورزشکاران و بازسازی قدرت بدنی بیماران در دوره نقاهت، شربت فیژین‌پلاس و لروکس‌این برای درمان یبوست برخی از مهم‌ترین فرآورده‌های طبیعی این گیاه پرخاصیت هستند و به تازگی اثرات درمانی آن بر بیماری ایدز و بالا بردن قدرت ایمنی بدن ثابت شده است. مهم‌ترین خواص خارشتر و ترنجبین عبارتند از:
پیشگیری و کمک به دفع سنگ صفرا، کلیه و مثانه
استفاده از عرق خارشتر به دلیل مدر بودن، تاثیر زیادی در پیشگیری و دفع سنگ صفرا و سنگ کلیه دارد. نتایج بررسی‌ها بر روی این گیاه نشان می‌دهد عرق خارشتر در مقایسه با درمان‌های دیگر رنال کولیک (رنال کولیک کلیوی به دردی گفته می‌شود که به دنبال انسداد حالب‌ها پدید می‌آید)، میزان دفع سنگ‌های ادراری را ۲۶ درصد افزایش و مدت زمان لازم برای دفع سنگ را کاهش داد و به دلیل نداشتن عوارض جانبی، این داروی گیاهی به عنوان درمان کمکی برای دفع سنگ‌های کوچک حالب و پیشگیری از تشکیل سنگ صفرا و کلیه توصیه می‌شود.
درمان یبوست و تأثیر مثبت بر دستگاه گوارش
استفاده از ترنجبین به رفع بسیاری از مشکلات دستگاه گوارش مانند اسهال، یبوست، سوء هاضمه، نفخ، تهوع و استفراغ کمک می‌کند. قندهای موجود در این ماده موجب کشش آب از سلول‌های کناری روده می‌شود و در نتیجه اثر لغزندگی به مدفوع می‌دهد و سبب خاصیت ملینی این فرآورده می‌شود. همچنین در ترنجبین ماده‌ای به نام سانتونین وجود دارد که یکی از قوی‌ترین مواد برای از ببن بردن انگل‌ها و کرم‌ها است و مصرف آن برای بیمارانی که از بیماری های انگلی رنج می‌برند، مفید است.
کمک به درمان ایدز و تقویت سیستم دفاعی بدن
مواد موجود در ریشه خارشتر در تقویت سیستم دفاعی بدن موثر است و این گیاه گزینه مناسبی برای درمان و مهار بیماری ایدز به شمار می‌رود. ترنجبین خاصیت ضدعفونی کنندگی خوبی دارد و میکروب‌ها را از بین می‌برد، به همین دلیل برای درمان بیماری‌های عفونی مفید است.
پیشگیری از چاقی و کاهش وزن
گیاه خارشتر خاصیت چربی سوزی دارد و مصرف آن در کاهش وزن مفید است. همچنین از آنجایی که یبوست یکی از علل چاقی است، این گیاه با درمان این مشکل و ویژگی مسهل بودن از چاقی‌های ناشی از یبوست پیشگیری می‌کند.
از بین برنده زردی
یکی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی ترنجبین در طب سنتی درمان زردی نوزادان است. در واقع با دادن ترنجبین به اندازهای که در نوزاد ایجاد اسهال ملایم کند، باعث درمان زردی نوزاد می‌شوند. ضمن اینکه مصرف ترنجبین از بروز این بیماری پیشگیری هم می‌کند. این دارو برای نوزاد يک ملين و مسهل لطيف است و برای درمان و پاکسازی دستگاه گوارش از اخلاط و خونابههای بازمانده از دوران جنينی، معده و روده نیز کاربرد دارد.
محافظت از کبد و پیشگیری از کبد چرب
مصرف عرق خارشتر به پاکسازی کبد و بدن از سموم و مواد زائد کمک می‌کند و از جم له داروهای گیاهی موثر در بیماری‌های کبد و صفرا، کنترل و درمان کبد چرب است.
پیشگیری و کمک به درمان نقرس
نقرس نوعی بیماری روماتیسمی شایع است که به دلیل تجمع بیش از حد اوریک اسید در بدن رخ می‌دهد. رسوب کریستال‌های اوریک اسید در مفاصل، بافت و تاندون‌های بدن باعث تحریک سیستم ایمنی و بروز التهاب و درد در مفاصل بدن می‌شود. مصرف فرآورده های خارشتر یکی از بهترین درمان‌های گیاهی برای این بیماری است.
بهبود مشکلات پوستی
ترنجبین، به دفع سموم و مواد زائد از بدن کمک می‌کند و مصرف آن باعث تصفیه خون می‌شود و به تبع پوست صورت را صاف و شفاف می‌کند. رفع لک‌ها، کمک به درمان اگزما، جوش، کهیر و التهابات پوستی از دیگر خواص ترنجبین برای حفظ سلامت پوست است. همچنین استفاده از خارشتر در لوازم آرایشی نیز به تازگی برای درمان اختلالات پوستی هیدرپیگمانتاسیون گزارش شده است.
بهبود سرفه و تسکین درد سینه
ترنجبین یکی از بهترین محصولات گیاهی برای کمک به درمان سرفه و تسکین درد سینه است.
کمک به درمان آفت دهان
عرق خارشـتر اثرات درمانی مفيد بر روی ضـايعات آفـت دهان دارد.
عوارض جانبی خارشتر
- استفاده از خارشتر برای بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر، خون ادراری، آبله و افراد دارای اختلالات غده تیروئید مضر است.
- استفاده از این گیاه برای زنان باردار و کودکان کمتر از ۵ سال منع مصرف دارد.
- زیاده‌روی در مصرف ترنجبین برای طحال مضر است.
