خواص بذر کتان

بذر کتان یا تخم کتان (Flax seeds) که به آن بزرک نیز گفته می‌شود، یک دانه خوراکی روغنی سرشار از مواد مغذی، فیبر و اسیدهای چرب ضروری (اسیدهای چرب امگا ۳ مانند آلفا لینولنیک اسید و اسیدهای چرب امگا ۶) است که کاربردهای درمانی فراوانی نیز دارد. این گیاه دارویی به عنوان یک مکمل رژیم غذایی و فرآورده طبیعی برای جلوگیری از یبوست، بیماری‌های قلبی، دیابت، کلسترول و سرطان مصرف می‌شود. در این مطلب شما را مهم‌ترین خواص بذر کتان و فایده‌های دارویی و درمانی آن آشنا می‌کنیم.

آنچه در این مطلب به آن پرداخته‌ایم:

• خواص بذر کتان
• گیاه شناسی کتان
• اندام دارویی کتان
• طبع بذر کتان
• مکمل‌های غذایی بذر کتان
• عوارض بذر کتان (تداخلات دارویی و موارد منع مصرف)

خواص بذر کتان

امروزه از بذر کتان در ساخت شامپوهای ضد ریزش مو استفاده می‌شود. همچنین کپسول روغن بذر کتان و مکمل‌های گیاهی حاوی آن برای درمان یبوست، حفظ سلامت قلب و کمک به کاهش وزن از فرآورده‌های طبیعی این گیاه دارویی هستند. مهم‌ترین خواص درمانی بذر کتان عبارتند از:

خواص بذر کتان برای مو

آلفا لینولنیک اسید (ALA) موجود در تخم کتان و ویتامین‌های گروه ب موجود در آن در تقویت موها و کمک به رشد طبیعی آنها نقش دارند. استفاده از بذر کتان در پیشگیری از ریزش مو موثر است و  به تنظیم سطح pH پوست سر و افزایش گردش خون کمک می‌کند و از این طریق باعث رشد بهتر موها می‌شود. همچنین ویتامین E موجود در دانه کتان اثر رادیکال‌های آزاد را بر روی پوست سر کاهش می‌دهد و فولیکول‌های مو را برای بهبود رشد مو تقویت می‌کند. امروزه از این گیاه در ساخت شامپوهای ضد ریزش استفاده می‌شود همچنین شما میتوانید روغن آن را به موهای خود بمالید.

کمک به سلامت قلب

فیبر، فیتواسترول‌ها، امگا ۳ و لیگنان‌های موجود در بذر کتان در بهبود سلامت قلب و پیشگیری از اختلالات قلب و عروق موثر هستند. جالب است بدانید بذر کتان یکی از بهترین منابع لیگنان است و در بین گیاهان دارویی بالاترین میزان لیگنان را به خود اختصاص داده است. همچنین بذر کتان منبع اسیدهای چرب ضروری (اسیدهای چرب امگا ۳ مانند آلفا لینولنیک اسید و اسیدهای چرب امگا ۶) است که برای سلامتی لازم هستند. آلفا لینولنیک اسید با مهار التهاب عروقی و فعالیت اندوتلیال، خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف روغن کتان موجب کاهش چربی‌های خون می‌شود و از این طریق نیز در حفاظت از قلب موثر است.

کاهش قند خون

از دیگر خواص بذر کتان کاهش قند خون و کمک به درمان و پیشگیری از دیابت است. لیگنان‌ها و سایر فیتواستروژن‌ها موجود در بذر این گیاه، به دلیل داشتن اثر ضد التهابی به کاهش خطر ابتلا به دیابت، کمک می‌کنند. در یک مطالعه که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، دانشمندان به بررسی اثرات بذر کتان بر قند خون پرداختند و به این نتیجه رسیدند افرادی که ۱۳ گرم بذر کتان را به صورت روزانه مصرف کرده‌ بودند، سطح گلوکز و انسولین کمتری داشتند و حساسیت به انسولین در آن‌ها بهبود یافته بود.

خواص بذر کتان برای پوست

مصرف تخم کتان در کاهش علائم آکنه و بهبود اگزما موثر است و به دلیل ویتامین‌ها و اسیدهای چربی که دارد به درمان خشکی پوست کمک می‌کند. ماساژ روغن کتان روی پوست سبب تولید کلاژن می‌شود و باعث جوانسازی پوست و رفع چین و چروک می‌گردد. این ماده همچنین رنگ پوست را روشن‌تر می‌کند.

درمان یبوست

یکی از شناخته‌شده‌ترین خواص بذر کتان، کمک به درمان یبوست است. این گیاه سرشار از فیبر محلول و نامحلول است و مصرف آن به پیشگیری و درمان یبوست کمک می کند. علاوه بر این در بهبود دیگر اختلالات گوارشی نظیر نفخ شکم و سوء هاضمه نیز موثر است و می‌توان به خوبی از آن برای تمیز کردن معده و دستگاه گوارش استفاده کرد.

خواص بذر کتان برای لاغری

همانطور که گفتیم بذر کتان سرشار از فیبر است. از این رو مصرف ان موجب کاهش اشتها و درمان یبوست که از علل چاقی هستند، می‌شود. همچنین امگا 3 موجود در آن سوخت و ساز بدن را افزایش داده و در نتیجه بدن با سوخت و ساز بیشتر، چربی­‌ها از جمله چربی شکم را از دست می‌­دهد.

خواص بذر کتان برای باردار شدن زنان

مصرف بذر کتان در زنان تخمک‌گذاری را بهبود می‌بخشد و از این طریق به افزایش قدرت باروری آنها کمک می‌کند. بررسی‌ها نشان داده است زنانی که تخم کتان مصرف می‌کنند در طول هر چرخه قاعدگی تخمک‌گذاری خواهند داشت و درد پریودی کمتری را تجربه خواهند کرد. علاوه بر این بذر کتان حاوی مقادیر قابل توجهی استروژن است و می‌تواند به تعادل هورمونی و رفع کیست‌های تخمدانی کمک کند.

خواص بذر کتان برای مردان

مصرف بیش از اندازه بذر کتان برای مردان توصیه نمی‌شود زیرا باعث کاهش هورمون‌های مردانه و میل جنسی می‌گردد.

پیشگیری از پوکی استخوان

تخم کتان از پوکی استخوان و تحلیل رفتن بافت استخوانی جلوگیری می‌کند. این دانه‌های پرخاصیت دارای ماده‌ای هستند که به روان‌سازی مفاصل کمک می‌کند و در نتیجه از بروز آرتروز و ایجاد التهاب مفاصل پیشگیری خواهد کرد.

پیشگیری و کمک به درمان سرطان

همانطور که گفتیم تخم کتان سرشار از اسید‌های چرب امگا ۳ و لیگنان است. این ترکیبات منابع رشد سلول‌های سرطانی را مختل کرده و از پیشرفت آن‌ها جلوگیری می‌کنند. نتایج مطالعات نشان دادند که مصرف تخم کتان از پیشرفت سرطان پروستات جلوگیری می‌کند. مطالعاتی نیز حاکی از آن هستند که وجود تخم کتان در رژیم غذایی، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان سینه را کاهش دهد.

گیاه‌شناسی کتان

کتان (Linum usitatissimum) گیاهی است دارای واریته اهلی شده‌ای که برای استفاده از الیاف ساقه و نیز گرفتن لعاب و روغن از دانه‌های آن، کشت می‌شود. از فیبر موجود در ساقه این گیاه، پارچه کتانی ساخته می‌شود و از دانه‌های آن روغن به دست می‌آید. دانه‌ یا بذرهای کتان خوراکی هستند و حاوی مواد مغذی فراوانی بوده، خواص دارویی بسیاری دارند. کتان به صورت سالانه رشد می‌کند و طول آن به 90 سانتیمتر می‌رسد. این گیاه گل‌های آبی زیبایی تولید می‌کند که بسیار ظریف و جذاب هستند. امروزه این گیاه در منطقه وسیعی از اروپا و آسیا می‌روید. در کشور ما نیز کتان در مناطق مختلف کشت می‌شود و به طور طبیعی در مناطقی از استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و هرمزگان می‌روید.

اندام دارویی کتان

بذر گیاه و روغن حاصل از آن اندام دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند. بذر گیاه کتان به رنگ قهوه‌ای روشن است و بدون بو، لغزنده و شفاف بوده دارای طعم موسیلاژی است. طول آن 4 تا 8 میلیمتری و ضخامت 2.5 میلیمتر دارد. بهترین زمان برداشت بذر کتان برای مصارف دارویی، فصل پاییز زمانی که گیاه کاملا رسیده است، می‌باشد.

طبع بذر کتان

بذر کتان طبع گرم و خشک دارد و در طب سنتی از خواص آن برای کاهش سردی معده و اشتهای کاذب استفاده می‌شود.

مکمل‌های غذایی بذر کتان

مکمل‌های غذایی تخم کتان که امروزه به عنوان یکی از فرآورده‌های طبیعی در شرکت‌های داروسازی تولید می‌شوند، حاوی روغن بذر کتان هستند. این مکمل‌ها  نسبت به دانه‌های کتان خام دارای فیبر کمتری هستند، اما استفاده از آن‌ها راحت‌تر است و معمولا به عنوان مکمل کاهش وزن و لاغری، حفظ سلامت قلب و دستگاه گوارش کاربرد دارند.

عوارض بذر کتان (موارد منع مصرف و تداخلات دارویی)

• زیاده‌روی در مصرف بذر کتان مشکلاتی نظیر اسهال، درد شکم، نفخ و حالت تهوع را ایجاد می‌کند.
• تخم کتان حاوی موادی شامل گلیکوزید‌های سیانوژنیک است. این مواد در اثر تجزیه در محیطی شبیه به آب دهان، این قابلیت را دارند که تجزیه و به اسید سیاندریک یا همان سیانور تبدیل شوند.
• فیتیک اسید از دیگر مواد موجود در بذر کتان است که می‌تواند جذب کلسیم، روی، منیزیم، مس و آهن را با اختلال روبرو کند.
• مصرف این گیاه در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است زیرا فیتواستروژن‌های موجود در آن می‌توانند اثرات نامطلوبی داشته باشند.
• بذر کتان ممکن است با بعضی از داروهای رقیق کننده خون، داروهای کاهش فشار و کلسترول خون، برخی مسکن‌ها، قرص‌های هورمونی و داروهای دیابت تداخل داشته باشد.

منابع:

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/diet/features/benefits-of-flaxseed#3

https://www.healthline.com/nutrition/benefits-of-flaxseeds

https://www.healthline.com/nutrition/foods/flaxseeds