مشخصات سنبل الطیب
سنبل الطیب (Valeriana officinalis) گیاهی بوته‌ای، استوار و چند ساله است که ساقه آن به طور عمودی تا ارتفاع ۲ متر بالا می‌رود. دارای بویی مطبوع است که گربه بوی این گیاه را از فاصله دور تشخیص داده، به طرف آن می‌رود و در اطراف آن به جست و خیز می‌پردازد و از بوی آن مست می‌شود، از این رو به نام علف گربه نیز شهرت دارد.
گل‌های سنبل الطیب به رنگ سفید یا صورتی و به صورت خوشه‌ای و برگ‌های آن روبه‌روی هم و دارای ۷ تا ۱۱ برگچه بیضی شکل، نوک تیز و دندانه‌دار هستند. این گیاه بومی اروپا و بخش‌هایی از آسیا است و در ایران نیز در نواحی شمال غربی کشور مانند میشوداغ و اطراف اصفهان در مناطق کامو و دالان کوه، همدان، تهران، کرمانشاه، بروجرد، مشهد، نیشابور و شاهرود می‌روید.
اندام دارویی
قسمت مورد استفاده سنبل الطیب ریشه آن است و معمولاً از ریشه گیاهی که بیش از سه سال عمر دارد، استفاده می‌شود. ریشه پس از خشک شدن به رنگ قهوه‌ای درمی‌آید، طعم آن تلخ ولی خوشبو و معطر است و عطر آن پس از خشک شدن بیشتر می‌شود. بهترین زمان جمع‌آوری سنبل الطیب در پاییز و بعد از اتمام فعالیت اندام هوایی گیاه و خشک شدن آن است.
خواص سنبل الطیب (طبیعت و خواص درمانی)
سنبل الطیب از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. این گیاه که یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی کشورمان است، به شکل‌های مختلف پودر، قرص، کپسول، عصاره، قطره، روغن و شربت در بازار دارویی کشور وجود دارد. تحقیقات جدید علمی ثابت کرده است سنبل الطیب جایگزین خوبی برای قرص‌ها و داروهای آرامبخش است. مصرف آن عوارض ناشی از قطع داروهای بنزودیازپین (یک گروه دارویی هستند که با عنوان داروهای ضد اضطراب و آرامبخش به طور گسترده مصرف می‌شوند) را به مقدار قابل توجهی بهبود می‌بخشد.
مهم‌ترین خواص سنبل الطیب به شرح زیر است:
درمان اختلالات خواب
تنظیم خواب و درمان بی‌خوابی از مهم‌ترین خواص درمانی سنبل الطیب است و اثر درمانی موثری در افرادی دارد که دارای درجات مختلفی از بیماری بی‌خوابی هستند. نتایج یک مطالعه منتشر شده در مجله علوم پزشکی آمریکا در سال ۲۰۰۶ نشان داد که مصرف فرآورده‌های این گیاه می‌تواند کیفیت خواب را بدون داشتن عوارض جانبی بهبود ببخشد و به قدری بی‌خطر و فاقد عوارض است که در این کشور به عنوان یک مکمل غذایی و به صورت فروش آزاد مورد تایید است.
سنبل الطیب زمان مورد نیاز برای به خواب رفتن را کاهش و کیفیت خواب را ارتقا می‌دهد. خواص این گیاه در درمان بی‌خوابی را می‌توان به تاثیر آن در افزایش گاما آمینو اسید بوتیریک (GABA) نسبت داد. GABA یک انتقال دهنده عصبی در دستگاه عصبی مرکزی است که عملکرد نورون‌های عصبی را کاهش می‌دهد و مانع از رسیدن پیام‌های استرس‌زا به مغز می‌شود، همچنین GABA خواب آور نیز است.
کاهش اضطراب، استرس و رفع دلهره
سنبل الطیب با کاهش تحریک‌پذیری سیستم عصبی در پیشگیری از بروز تنش‌های عصبی با منشأ اضطراب و دلشوره، استرس و افکار منفی موثر است و در رفع علائم ناشی از استرس نظیر تپش قلب و دردهای گذری قفسه سینه که منشأ عصبی دارند، بسیار مفید است. این گیاه همچنین دارای ترکیبات شیمیایی به نام والپوتریات است که به تولید هورمون سروتونین که به عنوان هورمون شادی‌بخش شناخته می‌شود و کمبود آن با علائمی مانند استرس و افسردگی همراه است، در بدن کمک می‌کند.
کاهش فشار خون بالا و پیشگیری از بیماری‌های قلبی
فرآورده‌های دارویی سنبل الطیب برای درمان افرادی که فشار خون بالا با منشأ عصبی دارند، مفید است و به کاهش فشار خون آنها کمک می‌کند. مصرف این گیاه باعث تقویت رگ‌های خونی می‌شود و خاصیت ارتجاعی آنها را افزایش می‌دهد، در نتیجه از لخته شدن خون در رگ‌ها پیشگیری می‌کند.
کاهش درد قاعدگی
گیاه سنبل الطیب خاصیت ضد اسپاسم دارد. مصرف آن مانع انقباض عضلات رحم در دوران قاعدگی می‌شود و درد دوران قاعدگی و عوارض روحی و رفتاری ناشی از آن را کاهش می‌دهد.
کمک به درمان بیش فعالی
اختلال بیش فعالی (ADHD) با علائمی مانند جنب و جوش زیاد، پرحرفی، عدم تمرکز، عصبی و حساس بودن همراه است. گیاه سنبل الطیب محرک‌هایی که عامل بیش فعالی هستند را کاهش می‌دهد و نقش موثری در بهبود تمرکز، کاهش اضطراب، خستگی و رفتارهای خشونت آمیز که اغلب در بیماران مبتلا به اختلال کم توجهی و بیش فعالی دیده می‌شود، دارد.
تسکین درد زانو و کمر
سنبل الطیب یک مسکن طبیعی است که با تاثیرگذاری بر سیستم عصبی به تسکین درد زانو، کمر و درد سیاتیک کمک می‌کند.
درمان میگرن
مصرف عصاره ریشه سنبل الطیب در درمان میگرن، کاهش شدید سردردهای تنشی و کاهش ناتوانی ناشی از این سردردها موثر است.
هضم بهتر غذا و سلامت دستگاه گوارش
اسانس سنبل الطیب ضد دلپیچه است و به هضم بهتر غذا کمک می‌کند. در رفع سکسکه‌های مداوم، درمان مشکلات روده‌ای و رفع گرفتگی عضلانی روده‌ها موثر است و در طب سنتی برای درمان خانگی سوء هاضمه و نفخ شکم، معده درد و جلوگیری از اسهال کاربرد دارد.
کمک به درمان سندروم پا‌های بی‌قرار
سندروم پا‌های بی‌قرار یکی از اختلالات خواب است که باعث می‌شود فرد در هنگام خوابیدن احساس ناخوشایندی در پاهایش داشته باشد و پاهایش را به شدت حرکت دهد. بررسی‌ها نشان داده است بسیاری از افراد، خواص سنبل الطیب برای درمان این بیماری را تائید می‌کنند. این گیاه به دلیل خاصیت آرامبخش و ضد اسپاسمی که دارد، به آرامش ماهیچه‌های پا کمک و فرآیند به خواب رفتن را تسریع می‌کند و کیفیت خواب را ارتقا می‌دهد.
عوارض جانبی سنبل الطیب
- مصرف سنبل الطیب به دلیل کاهش فشار خون، به افرادی که دارای فشار خون پایین هستند، توصیه نمی‌شود .
- سنبل الطیب نباید بیش از یک سال بماند در این صورت خاصیت دارویی خود را از دست می‌دهد و مصرف آن موثر نخواهد بود.
- مصرف زیاد آن برای کلیه‌ها مضر است..
- بهتر است در دوران بارداری، شیردهی و برای کودکان کمتر از سه سال از مصرف این گیاه پرهیز شود.
- سردرد، گیجی، مشکلات معده، احساس ناراحتی، افزایش حساسیت و تحریک‌پذیری برخی از عوارض جانبی زیاده‌روی در مصرف این گیاه است.
- از مصرف سنبل الطیب هنگام رانندگی، کار با ماشین‌های سنگین و یا سایر فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارد، خودداری شود.
- سنبل الطیب می‌تواند تأثیر سایر داروهای خواب‌آور را افزایش دهد، بنابراین از استفاده همزمان آن با این داروها خودداری گردد.
