مشخصات مرزه

مرزه (Satureja hortensis) گیاهی از خانواده نعنائیان، علفی یکساله یا چند ساله با ساقه‌های نازک، متعدد و منشعب به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتیمتر است. برگ‌های آن کوچک و باریک به طول ۱ تا ۳ سانتیمتر با پهنای ۲ تا ۴ میلیمتر، نوک تیز، نرم و پوشیده از تارهای کوتاه هستند و به رنگ سبز مات مایل به قرمز یا مایل به خاکستری دیده می‌شوند.

در سطح برگ غده‌های اسانس‌دار وجود دارد. رنگ ساقه مرزه تیره‌تر از برگ است و در محل گره‌ها انشعاباتی حاصل می‌کند که آنها نیز به نوبه خود منشعب می‌شوند به طوری که گیاه به صورت بوته پرپشتی به نظر می‌آید. گیاه مرزه در ایران ۱۲ گونه دارد که ۸ گونه از آن مختص کشورمان است و در نواحی مختلف به صورت پرورشی در سبزی‌كاری‌ها كاشته می‌شود و به طور خودرو در مناطق شمال، شمال غربی، غرب و قسمت‌هایی از مرکز و جنوب کشور می‌روید.

اندام دارویی

برگ‌ها و سرشاخه‌های گلدار اندام دارویی گیاه را تشکیل می‌دهند و می‌توان در طول سال دو یا حتی سه بار محصول این گیاه را برداشت نمود. اولین برداشت همواره در آغاز فصل گل‌دهی انجام می‌گیرد و دومین برداشت معمولاً اواخر شهریور تا اوایل مهر مناسب است.

خواص مرزه ( طبیعت و خواص درمانی)

مرزه طبیعت گرم و خشک دارد. مهمترین خواص مرزه در درمان بیماری‌ها به شرح زیر است:

خواص مرزه برای معده

مرزه دارای خاصیت ضد اسپاسم و از بین برنده نفخ است و در بهبود بسیاری از اختلالات گوارشی تاثیر دارد. درمان اسهال، تسکین معده درد، دل پیچه، رفع نفخ و سوء هاضمه، از بین بردن انگل‌های روده، درمان تهوع و استفراغ از مهمترین خواص این گیاه است. ترکیبات شیمیایی موجود در آن مانند مقادیر بالای ترکیبات فنلی و پروبیوتیک باعث کاهش اسپاسم عضلات، از بین بردن باکتری‌ها و قارچ‌های مضر و رشد باکتری‌های مفید در روده می‌شود و از این طریق به سلامت دستگاه گوارش کمک شایانی می‌کند.‏ مرزه حاوی فیبر گیاهی فراوان است و مصرف آن به صورت تازه همراه با غذا، به هضم بهتر کمک می‌کند.

درمان سرفه و سرماخوردگی

مرزه در درمان اختلالات تنفسی سرماخوردگی،  بهبود گلودرد، برونشیت و سرفه‌های ناشی از حساسیت موثر است. سیمن و کارواکرول موجود در این گیاه خاصیت ضد عفونی کننده خفیف، خلط آور و اثرات ضد ویروس دارد.

درمان قاعدگی نامنظم و سندروم پیش از قاعدگی

استفاده از اسانس و عرق گیاه مرزه به تنظیم دوران قاعدگی کمک می‌کند. این گیاه دارای خاصیت ضد اسپاسم است و از همین رو در کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی مفید است. علاوه بر این، منیزیم موجود در این گیاه می‌تواند به بهبود علائمی مانند اضطراب، نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری و درد قبل از این دوران کمک کند.

درمان ناراحتی‌های پوستی

مرزه خاصیت قابض دارد و استفاده از جوشانده این گیاه و بخور آن باعث سفت شدن منافذ پوست می‌شود. همچنین به دلیل خاصیت ضد التهاب، در رفع مشکلات ناشی از آکنه و التهاب پوستی موثر است و به دلیل داشتن تیمول که حاوی خواص ضد قارچ است به درمان عفونت‌های قارچی اطراف ناخن و پوست کمک می‌کند.

کمک به لاغری و کاهش وزن

مرزه دارای مقادیر بالایی از فیبر گیاهی است و به همین دلیل مصرف سبزی تازه یا عرق آن باعث پاکسازی روده‌ها و درمان یبوست که یکی از عوامل اصلی چاقی است، می‌شود. این گیاه خاصیت چربی سوزی دارد، باعث کاهش اشتها می‌شود و با پیشگیری از پرخوری به لاغری و کاهش وزن کمک می‌کند.

خواص مرزه برای قلب

پتاسیم و منیزیم موجود در مرزه به تنظیم فشار خون کمک می‌کند و باعث کاهش فشار خون بالا می‌شود. همچنین به دلیل بالا بودن مقادیر فیبر گیاهی در کاهش چربی خون و کلسترول خون موثر است و از این طریق برای پیشگیری از اختلالات قلبی عروقی مفید است.

تسکین درد مفاصل

روغن مرزه دارای خواص ضد التهابی و ضد درد است و طبع گرمی دارد، از این رو ماساژ بدن با روغن یا اسانس این گیاه در تسکین درد مفاصل، دردهای استخوانی، کمک به درمان بیماری‌های روماتیسم، آرتروز و نقرس موثر است. همچنین مرزه به تقویت سیستم اسکلتی، درمان و پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند و در افزایش تراکم استخوان در سنین میانسالی موثر است.

خاصیت ضد سرطان

عصاره مرزه کوهی، رشد تومورهای مغزی را تا ۴۵ درصد کاهش می‌دهد. این گیاه سرشار از ترکیبات آنتی اکسیدانی مانند ویتامین C و فلاونوئیدهای پلی‌فنولیک است که آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد موجود در بدن را از بین می‌برد. همان طور که می‌دانید رادیکال‌های آزاد، عامل اصلی بروز انواع سرطان مانند سرطان روده بزرگ، سرطان پروستات و … هستند و بنابراین مصرف مرزه، خطر ابتلا به انواع سرطان‌ را کاهش می‌دهد و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

خواص مرزه و دیابت

مرزه با توجه به میزان بالای آنتی اکسیدان هایش و اثرات مثبتی که بر پانکراس دارد، در کنترل بیماری دیابت نیز موثر و مفید است.

نحوه استفاده از مرزه

عرق، دمنوش و روغن مرزه قابل استفاده و دارای خواص بسیاری است. استفاده از دمنوش مرزه رایج ترین نوع مصرف این گیاه است.

مضرات مرزه

• زیاده‌روی در مصرف فرآورده‌های طبیعی آن مانند اسانس به دلیل تندی که دارد، می‌تواند باعث بروز عوارضی در ریه شود و التهاباتی را در مخاط ایجاد کند.
• توصیه می‌شود حداقل دو هفته قبل از انجام هر گونه عمل جراحی مصرف محصولات مرزه مانند عرق و اسانس متوقف شود، زیرا احتمال دارد خطر خونریزی افزایش پیدا کند.
• روغن مرزه می‌تواند باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک بر روی پوست می‌شود.
• توصیه می‌شود مرزه و اسانس آن در افراد با مشکل تنفسی با اعتدال مصرف شود و در افراد با مشکلات غدد تیروئیدی مصرف نگردد.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.verywellhealth.com/savory-4705522

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-684/summer-savory