همان طور که می‌دانید ایده‌آل‌ترین غذا برای نوزاد، شیر مادر است. مصرف شیر خشک تنها زمانی بر شیر مادر ارجحیت دارد که به هر دلیلی شیر مادر از کیفیت کافی برای تغذیه نوزاد برخوردار نباشد. در این مواقع شناخت نیازهای تغذیه‌ای نوزاد برای انتخاب صحیح نوع شیر خشک ضروری است. در شرایط معمول توصیه می‌شود تا ۶ ماهگی شیر مادر، منبع انحصاری تغذیه نوزادباشد. از ۶ ماهگی تا ۲ سالگی نیز شیر مادر منبع اصلی تغذیه نوزاد است و در کنار آن می‌تواند از غذای کمکی به عنوان مکمل استفاده نمود. تغذیه با شیر مادر با تقویت سیستم ایمنی، ریسک بروز بیماری‌های عفونی دستگاه تنفسی، گوش میانی و دستگاه ادراری تناسلی را در نوزاد، کاهش می‌دهد. علاوه بر این خطر بیماری‌های متابولیک از قبیل دیابت، اختلالات قلب و عروق و … نیز در کودکان تغذیه شده با شیر مادر کمتر است.
مصرف شیر خشک در چه نوزادانی توصیه می‌شود؟
جالب است بدانید، حتی در صورت وجود کمبودهای تغذیه‌ای در مادر، شیر با حداکثر کیفیت در بدن وی ساخته می‌شود. اما در موارد شدید سوء تغذیه ممکن است، شیر مادر از نظر پروتئین، چربی یا موارد مغذی کافی برای تامین نیاز نوزاد کافی نباشد. در نوزادان نارس نیز به دلیل عدم وجود آنزیم‌های هضمی نرمال، ممکن است هضم شیر مادر به ویژه شیرهای حاوی چربی بالا، دشوار باشد.
در این شرایط ممکن است در نوزاد نارس سوء جذب، کولیت، اسهال و در نهایت اختلال رشد رخ دهد. حالت دیگر وجود اختلالات ژنتیکی و کمبودهای آنزیمی مادرزادی در نوزاد است. این اختلالات منجر به عوارضی همچون عدم تحمل به لاکتوز، عدم تحمل به پروتئین، فنیل کتون اوری و … می‌شود. سایر حالات از قبیل وجود بیماری‌های عفونی مزمن در مادر مانند ایدز، هپاتیت و یا سوء مصرف مواد مخدر نیز، از مواردی به شمار می‌رود که شیر مادر برای نوزاد منع مصرف دارد.
در این موارد بسته به نیاز نوزاد، شرایط بدنی و سن آن، مصرف شیر خشک (فرمولا) مناسب نوزاد توصیه می‌گردد. همه فرمول‌های شیر خشک باید حاوی حداقل مواد مغذی مورد نیاز نوزاد باشد.
انتخاب شیر خشک مناسب نوزاد
محتوای شیر خشک با شیر مادر چه تفاوتی دارد؟
در شرایط معمول فرمول شیر خشک بر اساس شیر گاو تهیه می‌شود. محتوای پروتئینی شیر مادر و شیر گاو تفاوت چشمگیری دارد. به طور که پروتئین شیر مادر را عمدتا وی که قدرت هضم و جذب بالاتری نسبت به کازئین دارد، تشکیل می‌دهد. این ترکیب پروتئینی معمولا در شیر خشک اصلاح می‌شود و میزان وی نسبت به کازئین حتی تا درصد ۲۰/۸۰ افزایش می‌یابد.
شیر مادر حاوی اسید های چرب ضروری امگا۳ و امگا6 می‌باشد. این ترکیبات لیپیدی شامل آراشیدونیک اسید و DHA هستند. مقادیر اسید چرب ضروری در شیر گاو بسیار اندک است. اما امروزه در تمامی انواع شیر خشک غنی‌سازی با اسیدهای چرب ضروری صورت می‌گیرد.
محتوای اصلی کربوهیدرات هم در شیر مادر و هم شیر خشک، لاکتوز است. در موارد خاص مانند عدم تحمل به لاکتوز ممکن است، منبع کربوهیدرات شیر خشک مخصوص تغییر کند.
سایر مواد مغذی از قبیل آهن، ویتامین D، ویتامین K، روی و … که در شیر مادر در مقادیر اندکی یافت می‌شوند، در شیر خشک غنی شده‌اند. به گونه‌ای که مصرف شیر خشک نیاز نوزاد به تمامی مواد معدنی و ویتامین‌ها را به طور کامل تامین می‌کند.
انتخاب شیر خشک مناسب برای نوزاد
انتخاب شیر خشک مناسب برای نوزاد شما به عوامل متعددی بستگی دارد که عبارتند از:
1. مشورت با پزشک: بهترین راه برای انتخاب شیر خشک مناسب برای نوزاد، مشاوره با پزشک یا متخصص تغذیه است. آنها با توجه به وضعیت سلامتی نوزاد و نیازهای رشدی او، می‌توانند شیر خشکی را توصیه کنند که بهترین انتخاب برای نوزاد شما باشد.
2. سن نوزاد: شیر خشک نوزادان معمولاً بر اساس گروه سنی تقسیم می‌شوند. برخی از محصولات به عنوان شیر خشک کامل برای نوزادان بالای 6 ماه مناسب هستند، در حالی که برای نوزادان کمتر از 6 ماه، شیر خشک مخصوص برای سنین پایین‌تر وجود دارد. بنابراین، مطمئن شوید که شیر خشکی که انتخاب می‌کنید، مناسب سن نوزاد شما باشد.
3. ویژگی‌های خاص: در برخی موارد، نوزادان نیازهای خاصی مانند حساسیت‌های غذایی، مشکلات گوارشی یا نیاز به تقویت سیستم ایمنی دارند. در این صورت، شیر خشک خاصی مانند شیر خشک آنتی آلرژیک یا شیر خشک حاوی پروبیوتیک‌ها ممکن است مناسب تر باشد. مجدداً مشاوره با پزشک معالج یا متخصص تغذیه نوزادان می‌تواند راهنمایی صحیح را به شما بدهد.
4. برند معتبر: انتخاب شیر خشک از برندهای معتبر و با سابقه می‌تواند اطمینان بیشتری به شما بدهد. معمولاً برندهای مشهور و معتبر با استانداردهای ساخت، ترکیب شیر خشک صحیح و کیفیت بالا عرضه می‌شوند.
5. تست و عکس‌العمل نوزاد: هر نوزاد ممکن است به شیر خشک خاصی بهتر واکنش نشان دهد. پس از انتخاب شیر خشکی، می‌توانید با دقت و توجه به تغییرات رفتاری و عکس‌العمل نوزاد، مشاهده کنید که آیا شیر خشک انتخابی برای او مناسب است یا نیاست. ممکن است نوزاد شما به شیر خشک خاصی حساسیت نشان دهد، مانند ناراحتی معده، افزایش یا کاهش وزن، تغییرات در خواب یا رفتار. در صورتی که اینگونه علائم را مشاهده می‌کنید، بهتر است با پزشک معالج مشورت کنید تا بهترین راهنمایی را در این خصوص دریافت کنید.
شیر خشک مناسب نوزاد
انواع شیر خشک
شیر خشک معمولی یا فرمولای نوزاد کامل
این نوع شیر خشک برای مصرف در نوزادان کامل و طبیعی است. چنانچه به دلیل وجود بیماری یا شرایط خاص مادر قادر به تغذیه نوزاد با شیر خود نباشد، شیر خشک معمولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. محتوای اصلی این نواع شیر خشک‌ها لاکتوز، پروتئین شیر گاو (حاوی درصد متعادل از وی و کازئین) و اسیدهای چرب ضروری است. علاوه بر این شیر خشک معمولی با تمامی ویتامین‌ها و مینرال‌های مورد نیاز نوزاد غنی می‌شود. انتخاب شیر خشک معولی بر اساس سن نوزاد از بدو تولد تا ۶ ماهگی، ۶ ماه تا ۱ سالگی و ۱ تا ۲ سالگی صورت می‌گیرد. از این نوع شیر خشک می‌توان به عنوان تغذیه مکمل در نوزاد مادرانی که شیر کافی ندارند نیز بهره گرفت. برخی مادران حتی به جای انواعی از غذاهای کمکی صنعتی ممکن است در سنین ۱ تا ۳ سالگی از شیر خشک معمولی به عنوان تغذیه تکمیلی نوزاد خود استفاده کنند.
شیر خشک مخصوص یا فرمولا نوزاد نارس
همانطور که پیش‌تر گفته شد، دستگاه گوارش نوزاد نارس، نسبت به نوزاد رسیده نواقصی دارد. علاوه بر این، این نوزادان در اکثر موارد دچار کم وزنی و اختلال رشد هستند. بنابراین تغذیه مناسب در نوزاد نارس اهمیت فراوانی دارد. یکی از گزینه‌های پیش رو تغذیه با شیر مادر و مکمل یاری با مقادیر مورد نیاز اسید چرب، پروتئین، مواد معدنی و … است. اما در بسیاری از موارد شیر خشک ویژه نوزاد نارس تجویز می‌گردد.
این نوع شیر خشک معمولا محتوای پروتئین و انرژی بالاتری نسبت به شیر خشک معمولی دارد. علاوه بر این درصد پروتئین یا قابلیت جذب بالا (وی پروتئین) در آن بالاتر است. بسته به شرایط سنی نوزاد، شیر خشک مخصوص با مختوای بالایی از آهن، کلسیم، روی و سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی برای بهبود روند رشد نوزاد غنی‌سازی شده است.
در برخی از انواع شیر خشک ویژه نوزاد نارس، ممکن است برخی آنزیم‌های کمک کننده به روند هضم نیز به فرمول آن اضافه گردند. مصرف این انواع خاص از شیر خشک مخصوص، با تجویز پزشک امکانپذیر است.
شیر خشک نوزادان نارس
شیر خشک بدون لاکتوز
LA (lactose free) یا شیر خشک بدون لاکتوز نوع خاصی از شیر خشک است. این نوع شیر خشک جهت مصرف نوزادان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز یا گالاتوزمی ارثی تهیه می‌شود. بروز کولیت، خونریزی روده‌ای، سندروم روده تحریک‌پذیر و سایر اختلالات دستگاه گوارش، از عوارض گوارشی رایج در عدم تحمل به لاکتوز محسوب می‌شود. مصرف شیر خشک بدون لاکتوز مانع از بروز این عوارض می‌شود و اسهال نوزادان را نیز تا حد زیادی کنترل می‌کند.
شیر خشک حاوی پروتئین سویا
برای نوزادانی که نمی‌توانند پروتئین موجود در شیر خشک تهیه شده از شیر گاو را تحمل، شیر خشک حاوی سویا یک گزینه مناسب است. نوزادانی که شیرخشک حاوی سویا مصرف به خوبی رشد کرده و جذب مواد مغذی مشابه نوزادان مصرف کننده شیر گاو دارند. پروتئین سویا حاوی درصد بالایی از اسید آمینه‌های متیونین و تورین است. یکی دیگر از تفاوت‌های آن با شیر خشک تهیه شده از شیر گاو وجود غلظت بالای آلمینیوم است. این مقدار در نوزاد کامل و طبیعی مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما در نوزادان نارس ممکن است منجر به مسمومیت شود.
شیر خشک‌های هایپو آلرژیک و نان آلرژیک
درصورتی که نوزاد قادر به تحمل پروتئین سویا و پروتئین شیر گاو نباشد، از شیر خشک هایپو آلرژیک یا HA استفاده می‌شود. این نوع شیر خشک حاوی پروتئین هیدرولیز شده به وسیله اسید، قلیا و یا در شرایط آزمایشگاه است. با شکستن پروتئین به مولکول‌های کوچکتر روند هضم و جذب آن تا حد زیادی تسهیل می‌شود. در نتیجه عوارض گوارشی رایج از قبیل، اسهال، خون ریزی روده و … کاهش می‌یابد.
برای نوزادانی که قادر به تحمل شیر خشک هیدرولیز شده هم نیستند، شیر خشک فاقد اسید آمینه یا نان آلرژیک تجویز می‌گردد. مصرف طولانی مدت این نوع شیر خشک ممکن است، نوزاد را دچار کمبود پروتئین و اختلالات رشدی کند. علاوه بر این این نوع شیر خشک طعم مطلوبی نیز ندارد. بنابران مصرف شیر خشک‌های نان آلرژیک همانند فرمولاهای ویژه بیماری‌های متابولیک، تنها در موارد خاص و در کنار مکمل یاری، زیر نظر پزشک تجویز می‌گردد.
شیر خشک‌های هایپو آلرژیک و نان آلرژیک
شیر خشک‌های آنتی رفلکس
یکی از نمونه‌های نسبتا جدید شیر خشک، شیر خشک آنتی رفلکس یا AR است. این نوع شیر خشک حاوی محتوای لاکتوز پایین است. منبع اصلی انرژی در شیر خشک آنتی رفلکس نشاسته ذرت یا برنج است. بنابراین این نوع شیر خشک روند هضم و تخلیه معدی سریع‌تری نسبت به انواع دیگر دارد. مصرف شیر خشک آنتی رفلکس در نوزادان مبتلا به رفلکس مقاوم به درمان توصیه می‌گردد. به دلیل غلظت بالا این نوع شیر خشک، هر بار حجم کمتری شیر وارد معده نوزاد می‌شود. در نتیجه ریسک تهوع و استفراغ‌های مکرر نیز در نوزاد کاهش می‌یابد.
سخن پایانی
در نهایت، همواره توصیه می‌شود تغذیه مناسب و سالم برای نوزادان را با پزشک مشاوره کنید. هر نوزاد ممکن است نیازهای خاص و منحصر به فردی داشته باشد، بنابراین توصیه‌ها و راهنمایی‌های پزشک معالج برای سلامت و رشد صحیح نوزاد شما بسیار ارزشمند است.
