سلنیوم یکی از عناصر طبیعی است که از دسته ریزمغذی‌ها‌ی کمیاب یا اصطلاحا “Trace element” می‌باشد. این دسته از مواد معدنی در مقادیر بسیار ناچیز در بدن وجود دارند، اما در همین مقادیر محدود اهمیت فراوانی برای حفظ سلامت دارند. ریزمغذی سلنیوم یکی از مهم ترین اجزاء عملکردی آنزیم‌های موثر در متابولیسم و سایر آنزیم‌های ضروری در بدن به شمار می‌رود.

منابع غذایی

سلنیوم نیز همانند ید یک عنصر معدنی است؛ بنابراین بسته به محتوای آن در خاک به محصولات گیاهی منتقل می‌شود. غلات، حبوبات و دانه‌های گیاهی از قبیل مغز‌ها از منابع غنی از این عنصر هستند. البته همان طور که گفته شد میزان سلنیوم موجود در این مواد غذایی با توجه به خاکی که در آن کشت شدند متفاوت است.

فرآورده‌های پروتئینی نیز از منابع مناسب این ماده معدنی به شمار می‌روند. سلنیوم در این مواد غذایی در ترکیب با پروتئین وجود دارد. این پیوند با پخته شدن مواد غذایی پروتئینی از بین می‌رود و سلنیوم در بدن جذب می‌شود. تخم مرغ، گوشت قرمز، احشائی همانند: جگر، دل و قلوه، ماهی، مرغ، بوقلمون و گوشت سایر ماکیان از منابع غذایی این ریزمغذی هستند.

عملکرد سلنیوم در بدن

این ماده معدنی در بدن بخشی از پروتئین‌های عملکردی تحت عنوان “سلنوپروتئین‌ها” را تشکیل می‌دهد. این پروتئین‌ها مهم‌ترین تنظیم کننده‌های عملکرد غده تیروئید هستند. نقش تنظیمی سلنیوم در متابولیسم بدن بیشتر ناشی از این عملکرد این پروتئین‌ها است. سلنوپروتئین‌ها هم چنین در شکل‌گیری و تثبیت ساختمان DNA در سلول نیز نقش مهمی دارند. علاوه بر این سلنیوم یک کوآنزیم ضروری است که واکنش‌های سوخت و ساز ترکیبات مغذی دیگر در بدن را کنترل می‌کند.

نقش ویژه دیگر این ریزمغذی در بدن عملکرد آنتی اکسیدانی آن است. سلنیوم بعد از ویتامین سی و ویتامین ای، مهم‌ترین آنتی اکسیدان طبیعی در بدن می‌باشد. این ماده معدنی هم به صورت مستقل قادر است ترکیبات اکسیداتیو به ویژه رادیکال‌های آزاد را در بدن غیرفعال کند و هم در عملکرد دیگر ترکیبات آنتی اکسیدانی نقش دارد. گلوتاتیون (GSH) یک ترکیب پروتئینی با خواص آنتی اکسیدانی بسیار قوی است. وجود سلنیوم برای عملکرد گلوتاتیون و احیاء آن بسیار ضروری است. گلوتاتیون با از بین بردن ترکیبات اکسیدان، نقش ضدسرطانی قابل توجهی در بدن ایفا می‌کند. از دیگر عملکرد‌های این عنصر معدنی در بدن، محافظت از سلول‌های ایمنی و تنظیم عملکرد ایمنی است. این ماده معدنی نقش مهمی در تقویت عملکرد ایمنی و پیشگیری از ضعف سیستم ایمنی دارد.

میزان نیاز روزانه

به طورکلی میزان نیاز بدن به سلنیوم در طول روز بسیار کم است. این مقدار در شرایط طبیعی با مصرف منابع غذایی گیاهی و پروتئین‌های حیوانی به طور کامل تامین می‌شود. مقدار نیاز به این ریزمغذی در بزرگسالی روزانه 55-70 میکروگرم است. با افزایش سن مقدار نیاز به این ماده مغذی افزایش می‌یابد و در سنین سالمندی به بالاتر از 70 میکروگرم در روز می‌رسد.

کمبود سلنیوم

کمبود این ریزمغذی یکی از کمبود‌های نادر مواد مغذی به شمار می‌رود. با این حال با افزایش سن و بالا رفتن سطوح رادیکال‌های آزاد در اثر مصرف الکل، دخانیات و استرس‌های محیطی میزان نیاز به سلنیوم در بدن بالاتر از حد معمول می‌رود. کمبود سلنیوم، بسیاری از بافت‌ها را در بدن تحت تاثیر قرار می‌دهد. ضعف سیستم ایمنی و یا اختلال در عملکرد ایمنی از عوارض ناشی از کمبود این ماده مغذی است. اختلال ایمنی در موارد شدیدتر می‌تواند منجر به تولید آنتی بادی علیه سلول‌های خودی در غده تیروئید و بروز اختلالات مرتبط با تیروئید مانند گواتر خودایمنی، تیروئیدیت هاشیماتو و … شود.

کاهش سطوح سلنیوم در بدن می‌تواند منجر به بالا رفتن ترکیبات اکسیداتیو و به دنبال آن اختلال در عملکرد قلبی عروقی، آسیب به سلول‌های عصبی و مغزی و حتی شکل‌گیری توده‌های سلولی سرطانی در بافت‌ها شود. علاوه بر این کمبود این ماده معدنی سلامت سلول‌های پوست و مو را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. مصرف مکمل سلنیوم در ارتقاء سلامت پوست و مو، تقویت سیستم ایمنی، پیشگیری از سرطان و سایر عوارض مرتبط با کمبود این ماده مغذی کمک‌کننده است.