ویتامین ب12 یک ویتامین محلول در آب با نام دیگر سیانوکوبالامین است. تقریبا 80 درصد از ذخایر این ویتامین در کبد تجمع یافته است. به گونه ای که بدن در صورت عدم دریافت این ویتامین تا 2 سال می تواند از ذخایر کبدی استفاده کند. در این شرایط، ذخایر آن طی 2-5 سال به طور کامل به اتمام می رسد و علائم کمبود آن بروز می کنند. این ویتامین از معدود ویتامین های محلول در آب به شمار می رود که در بدن دارای ذخایر است.

منابع غذایی

ویتامین ب12 تنها در منابع حیوانی مانند گوشت، جگر، ماهی، شیر و لبنیات وجود دارد. تنها مقادیر بسیار اندکی از این ویتامین در برخی غلات نیز یافت می شود.

عملکرد ویتامین ب12 در بدن

ویتامین ب12 برای ساخت DNA، سلول های عصبی و گلوبول قرمزمورد نیاز است. این ویتامین هم چنین در عملکرد برخی آنزیم های دخیل در رشد و نمو از سنین پس از تولد تا نوجوانی نیز نقش موثری دارد.

دریافت مقادیر کافی

مقدار مورد نیاز به ویتامین ب12 با توجه به وجود ذخایر کافی از آن در بدن، حدود 2.4 میکروگرم در روز است. این مقدار در طول بارداری و شیردهی تا حدودی افزایش می یابد.

کمبود ویتامین ب12

علائم کمبود این ویتامین بیشتر سیستم عصبی و خون را تحت تاثیر قرار می دهد. آنمی پرنشیوز (کشنده) نوعی کم خونی است که ممکن است در اثر کمبود ویتامین ب12 و یا ویتامین ب9 ایجاد شود.  در این بیماری گلوبول های قرمز به طور کامل تکامل نمی یابند و قادر به انتقال اکسیژن در بدن نیستند. کم خونی مگالوبلاستیک یا آنمی پرنشیوز در اثر بیماری هایی مانند سرطان و مصرف دارو های شیمی درمانی، اختلالات کبدی، کم کاری تیروئید و … نیز ممکن است رخ دهد.

علائم عصبی که در موارد کمبود شدید ویتامین ب12 بروز می کند، ناشی از تخریب سلول های عصبی است. این تخریب معمولا برگشت ناپذیر است. مهم ترین علائم و عوارض عصبی ناشی از کمبود این ویتامین شامل: بی حسی، گزگز و سوزش دست و پاها، ضعف یا سفتی بیش از حد عضلات، اختلالات فکری، افسردگی، رنگ پریدگی و … هستند. علاوه بر این کمبود این ویتامین منجر به تجمع هموسیستئین در خون می شود و ریسک سکته قلبی را بالا می برد.

کمبود سیانوکوبالامین در میان گیاه خواران، سالمندان و افرادی که دچار اختلالات معده مانند آتروفی و تخریب مخاط معده هستند، رایج تر است. چراکه وجود مقادیر کافی از اسید معده برای جذب این ویتامین از منابع غذایی ضروری می باشد.

پیشگیری و درمان به موقع کمبود ویتامین ب12 اهمیت فراوانی دارد. برای درمان آنمی پرنشیوز از دوز های تزریقی کوبالامین استفاده می شود، اما پیشگیری و درمان کمبود در گروه های در معرض خطر و افراد مبتلا به سوء جذب این ویتامین از طریق مصرف مکمل های خوراکی ویتامین ب12 امکان پذیر است.

ویتامین ب9 یکی از مهم ترین ویتامین ها برای رشد و نمو تمامی ارگان ها در بدن است. این ویتامین با نام های اسید فولیک، فولات، فولاسین و ویتامین ام نیز شناخته می شود. اسید فولیک شکل سنتتیک ویتامین ب9 است که در مکمل های غذایی و غذا های غنی شده وجود دارد.
روند ساخت و متابولیسم ویتامین ب9 به سایر ویتامین های گروه ب مانند؛ ویتامین ب2، ب3، ب5، ب6 و ویتامین ب12 مرتبط است. به خصوص کمبود ویتامین ب12 در بسیاری از موارد کمبود فولات را به دنبال دارد.

منابع غذایی ویتامین ب9

منابع غنی از فولات عبارتند از: جگر، قارچ، سبزی ها با برگ سبز تیره به ویژه اسفناج، مارچوبه و کلم بروکلی. علاوه بر این موارد مقدار قابل توجهی از این ویتامین در گوشت، سیب زمینی، آب پرتقال، و لوبیا نیز وجود دارد. کمبود آهن و ویتامین سی در بدن، جذب فولات را به شدت کاهش می دهد.

عملکرد ویتامین ب9 در بدن

وجود ویتامین ب9 برای ساخت DNA و ماده ژنتیکی سلول ضروری است. این بدان معناست که نبود فولات منجر به اختلالات ژنتیکی می گردد. درواقع روند ترمیم و پایداری ژن به کمک ویتامین ب9 و تا حدودی ویتامین ب12 صورت می گیرد.
بنابراین کمبود فولات باعث اختلال در ساخت DNA سلول می شود. این اختلال به ویژه در سلول ها با روند تکثیر سریع مانند: گلوبول های قرمز و سلول های پوششی معده، روده، رحم و … بروز می کند. کمبود فولات و ویتامین ب12 ممکن است باعث بروز آنمی مگالوبلاستیک شود که در موارد شدید حتی منجر به مرگ می شود.
اختلالات ناشی از کمبود فولات در بسیاری از موارد با کمبود ویتامین ب12 مشترک است. برای مثال افزایش سطوح هموسیستئین که منجر به سکته قلبی می شود، ناشی از کمبود ویتامین ب9 و ب12 که برای تبدیل هموسیستئین به متیونین ضروری هستند، می باشد.
تامین ویتامین ب9 کافی در سنین باروری و در طول بارداری اهمیت فراوانی دارد. به طور کلی کمبود این ویتامین در دوران بارداری منجر به نقص در تشکیل سیستم عصبی نوزاد و عوارض جبران ناپذیر می گردد. بنابراین مکمل ویتامین ب9 یکی از مکمل های مصرفی ضروری طی 3 ماه اول بارداری محسوب می شود.

دریافت مقادری کافی فولات

مقدار مورد نیاز فولات در تمامی سنین حدود 1 میکروگرم در طول روز است. میزان دریافت مکمل فولیک اسید با توجه به شرایط بدنی متفاوت است. در افراد مستعد به کمبود مانند: بیماران سرطانی، افراد مبتلا به آنمی همولیتیک، مصرف کنندگان دارو های ضد تشنج و… توصیه به مصرف روزانه مکمل اسید فولیک می شود.
میزان مصرف این مکمل در دوران بارداری ممکن است تا روزانه 400 میکروگرم نیز برسد. اگرچه لازم است برای تعیین میزان مورد نیز مصرف در دوران بارداری حتما با پزشک مشورت شود.

کمبود ویتامین ب9

کمبود فولات ممکن است ناشی از مصرف رژیم غذایی فقیر و یا کمبود سایر ویتامین های موثر در روند متابولیسم آن مانند، ویتامین ب12 باشد. علائم اولیه کمبود فولات کم خونی، افسردگی، ایجاد زخم های عمیق در دهان و در موارد شدید تر، قرمز و دردناک شدن زبان و ازبین رفتن پرز های چشایی می باشد.
کمبود ویتامین ب9 در دوران بارداری منجر به ایجاد یکی از شایع ترین نواقص مادرزادی یعنی نقص لوله عصبی (NTD) در جنین می شود. در این موارد لوله عصبی جنین بسته نمی شود و نوزاد پس از تولد مبتلا به فلج دائمی خواهد شد. علاوه بر مکمل یاری با مقادیر ذکر شده  در 3 ماهه اول حاملگی در مادران با سابقه تولد نوزاد مبتلا به NTD، توصیه به مصرف روزانه 4 میلی گرم مکمل اسیدفولیک می شود.

ویتامین ب6 یا پریدوکسین به عنوان کوآنزیم کلیدی در بسیاری از مسیر های متابولیسمی، به ویژه متابولیسم آمینواسید ها نقش دارد. این ویتامین که یک ویتامین محلول در آب است، دارای 3 فرم فعال است. فرم های فعال ویتامین ب6 در بدن به صورت فسفریله است. روند فعال سازی این ویتامین وابسته به ویتامین های دیگر گروه ب و ماده معدنی روی می باشد.

منابع غذایی

بیشترین مقدار ویتامین ب6 در گوشت، غلات به ویژه گندم، سبزیجات و مغز ها وجود دارد. مقدار جذب ویتامین ب6 از منابع حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ، ماهی و فرآورده های لبنی بالاتر از منابع گیاهی از قبیل: اسفناج، لوبیا و سایر حبوبات است.

عملکرد ویتامین ب6 در بدن

ویتامین ب6 به صورت فعال در روند ساخت انتقال دهنده های عصبی نقش دارد. سروتونین، اپی نفرین، نور اپی نفرین، هیستامین و … از جمله انتقال دهنده های عصبی هستند که در تنظیم سیستم عصبی نقش دارند و برای ساخت به ویتامین ب6 وابسته می باشند.

یکی از مواد ضروری در مسیر سنتز و متابولیسم اسید های آمینه و پروتئین ها ویتامین ب6 است. به گونه ای که آنزیم های این مسیر های متابولیسمی بدون وجود ویتامین ب6، فعال نمی شوند. علاوه بر این ویتامین ب6 در ساخت بخش مهمی از هموگلوبین موجود در گلوبول های قرمز نیز نقش دارد. کاهش سطوح ویتامین ب6 در بدن منجر به کاهش اندازه و کاهش محتوای هموگلوبین گلوبول های قرمز می شود.

ویتامین ب6 در مسیر متابولیسمی لیپید هایی هم چون اسفنگولیپید ها و استروئید ها از جمله کلسترول نیز نقش کلیدی دارد. ال کارنتین که یک پپتید پروتئینی ضروری در بدن محسوب می شود برای ساخت وابسته به ویتامین ب6 است. به طورکلی این ویتامین در روند فعال سازی و متابولیسم سایر ویتامین ها از جمله نیاسین و فولات نیز نقش دارد.

دریافت مقادیر کافی ویتامین ب6

میزان نیاز روزانه به این ویتامین، 200-250 میلی گرم در طول روز است. با افزایش دریافت منابع پروتئینی میزان نیاز به ویتامین ب6 نیز افزایش می یابد. دریافت ناکافی روی منجر به کاهش فعال سازی این ویتامین می شود. بنابراین در شرایط کمبود روی نیز، نیاز به ویتامین ب6  افزایش پیدا می کند.

کمبود ویتامین ب6

کمبود ویتامین ب6 ممکن است منجر به اختلالات عصبی، پوستی و نقص در سیستم ایمنی شود. به دنبال کمبود این ویتامین، ساخت انتقال دهنده های عصبی کلیدی کاهش می یابد و از طرفی متابولیسم آمینواسید ها نیز با اختلال مواجه می شود. این موارد منجر به آسیب به مغز و سیستم عصبی و بروز علائمی مانند: افسردگی، گیجی و حتی تشنج می شود.

رایج ترین علائم کمبود ویتامین ب6 تحریک پذیری عصبی، درماتیت سبوره ای، ضعف، بی خوابی، تضعیف سیستم ایمنی، التهاب پلک ها، التهاب لب ها، زبان و به طور کلی حفره دهانی می باشد. کمبوداین ویتامین در موارد شدید، منجر به صرع و آنمی سیدروبلاستیک  یا نورموکروم نورموسیتیک (آنمی ناشی از کمبود هموگلوبین) می گردد. علائم کمبود ویتامین ب6 در کودکان شدید تر است و عوارض عصبی ناشی از آن حتی ممکن است به بروز صرع منتهی شود.

دوز های 250-500 میلی گرمی از مکمل ویتامین ب6 در درمان آنمی سیدروبلاستیک و رفع تهوع صبحگاهی به ویژه در خانم های باردار  و در دوران قاعدگی کاربرد دارد.