مشخصات زنجبیل

زنجبیل یا زنجفیل (Zingiber officinale)، گیاهی علفی و چند ساله از تیره زنجبلیان است. گوشت ریشه زنجبیل می‌تواند زرد، سفید یا قرمز رنگ باشد و یک پوست قهوه‌ای رنگ آن را پوشانده است که بسته به این که گیاه در هنگام بلوغ یا جوانی برداشت‌ می‌شود، نازک یا ضخیم است. برگ‌های زنجبیل متناوب، دراز و نوک تیز هستند و رنگ گل‌ها مایل به زرد و منقوش به لکه‌هایی به رنگ قهوه‌ای است. این گیاه بومی هندوستان است و بیشتر در جنوب و جنوب شرق آسیا، آفریقای گرم و مرطوب، آمریکای لاتین و استرالیا کاشته می‌شود.

اندام دارویی

قسمت مورد استفاده زنجبیل، ساقه متورم شده زیرزمینی آن است که بافت سفت و شیاردار دارد.

خواص زنجبیل (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت این گیاه گرم و خشک است. زنجبیل منبع فوق‌العاده‌ای از انواع ویتامین‌ها مانند ویتامین A، C، E، ویتامین‌های گروه B و عناصر منیزیم، پتاسیم، فسفر، سیلیکون، آهن، سدیم، کلسیم، روی، و بتاکاروتن است. این گیاه، حاوی ترکیبات قدرتمند ضد ویروس است و عصاره آن از آثار ضد ویروسی در برابر آنفلوانزای پرندگان، ویروس سنسشیال تنفسی و کالیسی ویروس گربه‌ای قابل مقایسه با نوروویروس انسانی، برخوردار است. افزون بر این، برخی ترکیبات در زنجبیل، مانند جینجرول و زینجرون، در مهار تکثیر ویروس و پیشگیری از ورود ویروس‌ها به سلول‌های میزبان موثر هستند.

این گیاه پرخاصیت در صنعت داروسازی کاربرد گسترده‌ای دارد و علاوه بر محصولات بهداشتی و آرایشی حاوی عصاره زنجبیل برای سلامت پوست و مو، انواع قرص و کپسول از آن تولید می‌شود. قرص ومیگان و کپسول زینتوما برای رفع حالت تهوع، استفراغ و سرگیجه، قطره خوراکی زنجبیل برای بهبود تهوع، قرص آفرودیت به منظور افزایش قوای جنسی و پماد زنجبیل برای تسکین درد عضلات و مفاصل، برخی فرآورده‌های طبیعی مبتنی بر زنجبیل هستند. مهمترین خواص دارویی زنجبیل به شرح زیر است:

رفع حالت تهوع و استفراغ

یکی از خواص زنجبیل، کمک به رفع حالت تهوع و استفراغ است. مصرف این گیاه به دلیل دارا بودن ویتامین B۶، در برطرف کردن تهوع صبحگاهی بارداری و تهوع ناشی از حرکت (بیماری مسافرت) موثر است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد فرآورده‌های این گیاه تا حدودی مشابه به داروی اسکوپولامین یا همان هیوسین در بدن عمل می‌کنند و در مقایسه با متوکلوپرامید معلوم شد که زنجبیل بسیار قدرتمندتر از متوکلوپرامید در پیشگیری از استفراغ مؤثر است. علاوه بر این مطالعات مختلف تاثیر مثبت این گیاه را بر کاهش تهوع ناشی از جراحی و شیمی درمانی تایید کرده‌اند و اثر آن را به اندازه برخی داروهای آرامبخش مرسوم موثر دانسته‌اند.

رفع مشکلات گوارشی

زنجبیل علاوه بر تسکین حالت تهوع، به برطرف کردن اختلالات گوارشی مانند درد و نفخ معده، قولنج، اسهال و تسکین علائم سندروم روده‌ تحریک پذیر کمک می‌کند و فرایند هضم را بهبود می‌دهد. این گیاه سرشار از فیبر است و مصرف مداوم آن باعث بهبود حرکات روده و رفع یبوست‌های خفیف می‌شود. برای این منظور می توان آب زنجبیل یا دمنوش آن را مصرف کرد.

تسکین درد قاعدگی

زنجیبل دارای ترکیبات ضد التهاب است و یکی از کاربردهای سنتی آن تسکین دردها از جمله درد قاعدگی است و به منظم شدن قاعدگی نیز کمک می‌کند.

تقویت قوای جنسی

مواد مـوثره زنجبیل سبـب افزایـش تعداد و فعالیـت اسپـرم‌ها می‌شود و به این ترتیـب سبب تقویت قوای جنسی می‌گردد.

درمان سرماخوردگی و آنفولانزا

زنجبیل دارای خاصيت ضد باكتری و ضد ويروسی قوی است و يكی از بهترين و موثرترین گیاهان دارویی برای پیشگیری و درمان سرماخوردگی و آنفولانزا است. مصرف آن باعث تقويت و افزایش توان سيستم ايمنی و دفاعی بدن می‌شود. این گیاه دارای خواص آنتی هیستامینی است و با باز کردن راه تنفسی و تحریک ترشح مخاط به درمان انواع آلرژی تنفسی کمک می‌کند.

تسکین درد مفاصل و عضلات

کاهش دردهای موضعی ناشی از گرفتگی عضلات، سیاتیک، درد مفاصل، آرتروز، رماتیسم و دیسک از دیگر خواص گیاه زنجبیل است. این گیاه خاصیت ضد التهاب، مسکن و آرامبخش دارد و ماساژ بدن با روغن یا پمادهای گیاهی حاوی زنجبیل باعث آرامش و ایجاد حس نشاط و شادی می‌شود. مطالعات آزمایشگاهی و بالینی متعددی اثر ضد درد و التهاب مفاصل (روماتیسم مفصلی) زنجبیل را به اثبات رسانیده‌‌اند و خواص ضدالتهابی آن در بهبود تورم و دردهای استئوآرتریت (مانند استئوآرتریت زانو) و آرتریت روماتوئید تایید شده است.

رفع جوش، آکنه و لک‌های پوستی

زنجبیل به عنوان یک عامل ضد عفونی کننده قوی، به درمان جوش و آکنه کمک می‌کند و در برطرف کردن لک‌های پوستی و روشن‌تر کردن پوست موثر است. این گیاه حاوی حدود چهل ترکیب آنتی اکسیدان است که از پیری پوست پیشگیری می‌کنند و در ساخت محصولات بهداشتی و آرایشی پوست کاربرد دارد.

تقویت موها و رفع شوره سر

استفاده از روغن زنجبیل گردش خون به پوست سر را افزایش می‌دهد. با تحریک فولیکول‌های مو باعث رشد آنها می‌شود و از این طریق در کاهش ریزش مو موثر است. زنجبیل در درمان شوره سر و موخوره مفید است و به دلیل ترکیبات فعال روغن‌های فرّار و آنتی‌اکسیدانی که دارد یکی از مهم‌ترین اجزای محصولات تجاری مربوط به بهداشت مو است.

مبارزه با سرطان و تقویت سیستم ایمنی

زنجبیل اثر ضد سرطانی دارد و باعث مرگ سلول‌های سرطانی می‌شود. ترکیبات موجود در آن از مقاوم شدن سلول‌های سرطانی به درمان جلوگیری می‌کنند. مرکز مطالعات سرطان در آمریکا، این گیاه را به عنوان ماده‌ای برای درمان سرطان معرفی کرده است که می‌تواند از رشد تومور جلوگیری کند.

تقویت قلب و پیشگیری از بروز سکته

ریشه زنجبیل دارای خاصیت کاهش فشار خون، کلسترول و تری گلیسرید است و اثری مشابه داروی آتورواستاتین در کاهش چربی خون دارد. این گیاه برای سلامت قلب مفید است و با از بین بردن ذخایر چربی درون شریان‌ها و بهبود جریان خون از بروز سکته پیشگیری می‌کند.

پیشگیری از آلزایمر

زنجبیل خواص ضد التهاب و آنتی اکسیدان بالایی دارد و روند زوال سلول‌های مغز را کُند و با محافظت سلول‌ها از بروز آلزایمر و پارکینسون جلوگیری می‌کند. مزاج آن گرم و خشک است و به همین دلیل می‌تواند رطوبت‌های زائد بدن مخصوصا مغز را دفع كند و باعث تقویت حافظه شود.

کمک به حفظ سلامت دهان

ترکیبات فعال موجود در زنجبیل به نام گینجرول، می‌توانند از رشد باکتری‌های دهان جلوگیری کنند. این باکتری‌ها همان مواردی هستند که باعث بیماری پریودنتال می‌شود که یک عفونت جدی در لثه است.

زنجبیل برای لاغری

زنجبیل با القای احساس سیری، در کاهش وزن اثری مثبت دارد و خود زنجبیل نیز کالری بسیار کمی دارد.

زنجبیل خشک

زنجبیل خشک، از خشک کردن زنجبیل تازه بدست می آید و می توان از آن پودر زنجبیل نیز تهیه کرد و در بسیاری از غذاها از آن مصرف کرد. زنجبیل خشک ماندگاری بالاتر و استفاده آسان تری دارد و خواص زنجبیل تازه را نیز در خود دارد.

طریقه مصرف زنجبیل

معمول ترین روش مصرف زنجبیل، تهیه چای و دمنوش آن است اما از زنجبیل به عنوان ادویه می توان در بسیاری از غذاها نیز استفاده کرد و همچنین زنجبیل را می توان به سالاد نیز اضافه نمود.

عوارض زنجبیل

1. این گیاه حاوی ترکیبات تحریک کننده رحم است و خطر سقط جنین و زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
2. برخی مطالعات بیان داشتند که زنجبیل دارای ترکیبات جهش‌زا است و نباید به مقدار زیاد توسط زنان باردار و برای کاهش حالت تهوع استفاده شود.
3. مصرف زنجبیل در برخی افراد با واکنش‌های آلرژیک همراه است و عوارضی مانند سوزش دهان، رفلاکس و سوزش معده و کهیر ایجاد می‌کند.
4. افرادی که به سنگ صفرا، دیابت یا اختلال در لخته شدن خون مانند بیماری هموفیلی مبتلا هستند، بایستی قبل از مصرف زنجبیل یا افزایش میزان مصرف آن با پزشک مشورت کنند.
5. از آنجایی که مصرف زنجبیل باعث تسریع گردش خون در بدن خواهد شد، مصرف آن به افراد مبتلا به ناراحتی‌های قلبی و دارای فشار خون بالا توصیه نمی‌شود.
6. زنجبیل با برخی داروهای شیمیایی رقیق کننده خون مانند وافارین و آسپیرین و داروهای مربوط به درمان دیابت احتمال تداخل دارویی دارد.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-961/ginger

https://www.healthline.com/nutrition/11-proven-benefits-of-ginger