کاسنی (Chicory) و خواص آن برای کبد

گیاه کاسنی با نام علمی (Cichorium intybus) در کتب طب سنتی با نام‌های اندیو، کاسیا، کاسنی تلخ، کاسنی وحشی و کاسنی صحرایی نیز شناخته می‌شود. متعلق به خانواده گل ستاره‌ای‌ها است و در بیشتر نواحی ایران به طور خودرو می‌روید. این گیاه علفی و پایا به ارتفاع ۳۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر است، ساقه راست، بدون کرک یا موهای تقریبا زبر و منشعب دارد و برگ‌های آن سرنیزه‌ای شکل، دارای بریدگی‌ها یا دندانه‌های عمیق شانه‌ای است. میوه کاسنی از نوع فندقی و به رنگ قهوه‌ای روشن است. گل‌های گیاه به رنگ آبی روشن و به ندرت سفید و صورتی هستند که در فاصله ماه‌های تیر تا اواخر شهریور به تعداد فراوان بر روی گیاه ظاهر می‌شوند.

ریشه کاسنی قطور و محکم است که قطر آن به یک سانتی‌متر و طولش تا یک متر می‌رسد. رنگ بیرونی ریشه قهوه‌ای ولی داخل آن سفید است و شیرابه‌‌ای به رنگ سفید دارد. کاسنی در دو نوع صحرایی یا وحشی و کاسنی کشت شده توسط کشاورزان، وجود دارد که نوع وحشی آن در اوایل بهار در کنار جویبار یا در میان سبزه‌زار می‌روید. منشا اصلی این گیاه اروپای مرکزی، مناطق غربی و مرکزی آسیا و شمال آفریقا است و پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف ایران به خصوص شهرستان اقلید، آذربایجان و مناطق کوهستانی خراسان دارد.

اندام دارویی کاسنی

قسمت مورد استفاده دارویی کاسنی ریشه و گل آن است و بهترين ريشه برای مصرف، ريشه گياه يک ساله است، زيرا ريشه در سال‌های بعد ضخيم و چوبی می‌شود. بهترین زمان برای جمع آوری گل‌ها به منظور مصارف دارویی، اواخر شهریور است.

خواص کاسنی (طبیعت و خواص درمانی)

کاسنی دارای طبع سرد و تر است. این گیاه حاوی فیبر فراوان و ترکیبی به نام اینولین (نوعی پری‌بیوتیک قوی) است و می‌تواند به عملکرد بهتر دستگاه گوارش به ویژه روده‌ها کمک کند و با افزایش مدفوع و دفع مواد سمی بدن به شکل طبیعی، عمل سم‌زدایی را انجام دهد. اين اثر در سال ۲۰۰۰ ميلادی توسط آژانس ايمنی بهداشت مواد غذايی كشـور فرانسـه (AFSSA) بـه تاييـد رسيده است. قرص شیکوریدین، اطریفل، آنتوم و جنرال تونيک چهار داروی موجود حاوی عصاره گیاه کاسنی هستند که به این منظور تولید می‌شوند. همچنین مطالعات اخير بر روی این گیاه، اثرات كاهش چربی خون و ضد مسموميت كبدی آن را تایید کرده است. برخی از مهم‌ترین کاربردهای درمانی آن به شرح زیر است:

بهبود مشکلات گوارشی

رفع اختلالات گوارشی مختلف مانند یبوست، سوء هاضمه، نفخ شکم، ریفلاکس و سوزش معده از مهم‌ترین خواص کاسنی است. همانطور که گفته شد، این گیاه حاوی ماده اینولین و مقادیر فراوانی فیبر است. اینولین نوعی پری‌بیوتیک قوی است. پری‌بيوتيک‌ها ترکيبات غذايی غير قابل هضمی می‌باشند که هدف گروه‌های خاص در ميکروفلور موجود در روده بزرگ انسان هستند و می‌توانند ترکيب ميکروفلور مدفوع را به يک ساختار زيستی سالم‌تر تبدیل کنند و کاسنی یکی از مهم‌ترین منابع تامین این ماده است.

کمک به کاهش وزن

یکی از مهم‌ترین عوامل چاقی، یبوست است؛ کاسنی به دلیل دارا بودن فیبر گیاهی فراوان در پیشگیری و درمان یبوست موثر است و در نتیجه از چاقی پیشگیری می‌کند. علاوه بر این خاصیت چربی‌سوزی داشته و به کاهش چربی‌های دور شکم کمک می‌کنند. فروکتوز و اینولین موجود در این گیاه، منجر به کاهش هورمون گرلین و به دنبال آن کنترل پرخوری و احساس سیری می‌شود.

تسکین درد مفاصل و کمک به درمان آرتروز

کاسنی دارای خاصیت ضد التهاب است و در تسکین و کاهش درد آرتروز، دردها و آسیب‌های استخوان و مفاصل تاثیر زیادی دارد. کاسنی به جذب کلسیم در بدن نیز کمک می‌کند و در پیشگیری از پوکی استخوان نیز موثر است. نتایج مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۰ نشان داد، ۷۰ درصد از افراد مورد مطالعه مبتلا به آرتروز که تحت درمان با کاسنی قرار گرفتند، به میزان قابل توجهی درد ناشی از شرایط استئوآرتریت (نوعی بیماری مزمن که در آن غضروف مفصلی دچار آسیب و درد می‌شود) در آنها کاهش داشت.

درمان کبد چرب و نارسـائی‌های کبدی

مطالعات اخیر بر روی خواص ماده اینولین موجود در گیاه کاسنی، اثرات کاهش چربی خون و ضد مسمومیت کبدی آن را تایید و این گیاه را درمانی موثر برای کبد چرب معرفی کرد. نتایج یک بررسی بر روی بیماران غیر الکلی مبتلا به کبد چرب نشان داد این گیاه می‌تواند سبب کاهش آنزیم‌های کبدی از جمله آلانین آمینو ترانسفراز (ALT) و درمان کبد چرب غیر الکلی شود. همچنین اثرات محافظت کننده کبدی دو ترکیب فنلی اسکولتین و گوایانولیدی سیکوتیبیوزید موجود در آن ثابت شده است.

درمان جوش و افزایش شفافیت پوست

کاسنی سرشار از ویتامین C است و مصرف آن حفظ جوانی و شادابی پوست را در پی دارد. فرآورده‌های کاسنی با دفع صفرا از بدن و بهبود عملکرد کبد، زمینه را برای تنظیم هورمون‌ها و نابودی جوش‌های ناشی از آن فراهم می‌کنند. علاوه بر این ریشه گیاه کاسنی دارای بتاکاروتن است که در تولید کلاژن مفید می‌باشد و سبب چاقی صورت، جوانسازی پوست و رفع چین و چروک می‌شود.

کاهش اضطراب و کمک به خواب راحت

گیاه کاسنی خاصیت آرامبخش دارد و مصرف آن در کاهش اضطراب و استرس موثر است و به داشتن خواب راحت کمک می‌کند.

پیشگیری از زردی کودکان

یکی دیگر از خواص کاسنی، پیشگیری از زردی نوزادان در طول دوران بارداری و کمک به درمان یرقان است. عصاره آن می‌تواند به طور معنی داری باعث کاهش بيلی‌روبين شود. این گیاه طبع سردی دارد و در از بین بردن حرارت و التهاب بدن، رفع احساس رخوت و سستی، رنگ پریدگی و زردی چهره موثر است و با تأثیر بر روی کبد باعث دفع صفرا در بدن می‌شود و زردی را می‌زداید.

پیشگیری از بیماری‌های قلبی

پیشگیری و کمک به درمان تصلب شرائین (آترواسکلروز) و کاهش چربی خون (کلسترول و تری گلیسیرید) از خواص کاسنی است. کاسنی دارای اثرات کاهنده چربی خون به دلیل وجود سزکوئی ترپن (لاکتونس)، سینامیک اسید، فلاونوئیدها است که باعث تحریک کبد در ساخت اسیدهای صفراوی و ترشح آن و همچنین کاهش در جذب کلسترول می‌شوند.

کمک به درمان و پیشگیری از سرطان

ترکیبات آنتی اکسیدان موجود در این گیاه در درمان و پیشگیری از سرطان موثر هستند. اجازه رشد تومورها را نمی‌دهند و اثرات مثبتی در جلوگیری از انواع مختلف سرطان از جمله سرطان پستان و سرطان روده دارند.

خواص کاسنی برای مردان

کاسنی برای تقویت اسپرم، افزایش تحرک اسپرم و بهبود شمار اسپرم بسیار مفید است. کاسنی در درمان ناباروری مردان نیز موثر است.

خواص عرق کاسنی برای زنان

عرق کاسنی موجب تحریک قاعدگی در بانوان می شود لذا در هنگام بارداری نباید از کاسنی استفاده کنند.

مشخصات گل ساعتی

گل ساعتی که با نام پشن فروت نیز شناخته می‌شود، به دلیل شکل ظاهری گل‌های گیاه به ساعت، به این نام نامیده می‌شود و به صورت درختچه، چند ساله و رونده است و برای رشد نیاز به تکیه‌گاه دارد. این گیاه دو گونه دارد. گونه‌ای از آن زینتی است و نوع دیگر دارای میوه است که ‌مصرف خوراکی دارد و سرشار از انواع ویتامین‌ها و مواد آنتی اکسیدان است. برگ‌های آن همیشه سبز، متناوب و دندانه‌دار هستند و گل‌ها به شکل منفرد در رنگ‌های آبی، قرمز ارغوانی و سفید دیده می‌شوند.

میوه گیاه بیضی شکل، پوست آن چرم مانند، نرم و مومی شکل است و آرایش رنگ آن از ازغوانی تیره کم رنگ با خال‌های سفید ریز تا زرد روشن یا رنگ کدو حلوایی است. درون آن دانه‌های ریزی مانند دانه انجیر دیده می‌شود. این گیاه بومی آمریکا است و در مناطق حاره آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی و برزیل وجود دارد. گونه زینتی آن نیز به وفور در کشور ما یافت می‌شود و در اکثر گلخانه‌‌های پرورش گل به فروش می‌رسد. از دیگر  نام های گل ساعتی می توان به مای پاپ، انگور شور و انگور آلویی اشاره کرد.

اندام دارویی گل ساعتی

برگ، میوه و گل‌های گیاه استفاده دارویی دارد و بهترین زمان جمع‌آوری برای مصارف دارویی اواخر فصل تابستان است.

خواص گل ساعتی (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت گیاه گل ساعتی گرم و خشک است. برای گونه دارویی آن خواص متعددی در طب سنتی ذکر شده است و در حال حاضر نیز کاربردهای فراوانی در پزشکی و داروسازی دارد. امروزه شربت، کپسول خوراکی و قطره گل ساعتی با نام‌های تجاری مختلف در داروخانه‌های کشورمان موجود است که قطره پاسی پی، قرص گل اسلیپ و کپسول ریلکس هرب، ول مود، پاسیفلورین و سداسل برخی از داروهای تولید شده از این گیاه هستند. برخی از مهم‌ترین خواص گل ساعتی شامل موارد زیر می‌شود:

خاصیت آرامبخش و ضد اضطراب

یکی از مهم‌ترين آلكالوئيدهای موجود در این گل، هارمان و هارمالين است كه موجب مهار فعاليت آنزيم مونوآمينواكسيداز در بدن می‌شود. در نتيجه، ميزان انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونين، نوراپينفرين و دوپامين را در مغز افزايش می‌دهند که باعث ایجاد آرامش، کنترل استرس، کاهش اضطراب و دلشوره و تسکین دردهای با منشأ عصبی می‌شود.

بهبود حافظه و افزایش یادگیری

مصرف عصاره گل ساعتی به صورت وابسته به دُز، باعث بهبود حافظه و يادگيری می‌شود. استفاده از فرآورده‌های طبیعی این گل در پيشگيری و يا درمان اختلالات شناختی و کمک به درمان آلزایمر نیز مؤثّر است.

درمان اختلالات خواب

گل ساعتی خاصیت خواب‌آور دارد و برای درمان بی‌ خوابی و اختلالات خواب، رفع بد خوابی و بیداری‌های مکرر در طول خواب و درمان بی‌خوابی‌های‌ ناشی از نگرانی روانی و کار زیاد  تجویز می‌شود. از آنجایی که این گیاه، مخدر و اعتیاد آور نیست و هیچ گونه اثر وابسته کننده ندارد، گزینه خوبی برای درمان مشکلات ‌خواب است.

کاهش سردردهای میگرنی

گل ساعتی به دلیل خاصیت ضد التهابی که دارد به درمان سردردهای میگرنی و تسکین سردردهایی که در حالت خاص اتفاق می‌افتند، کمک می‌کند. همچنین از آنجا که مصرف آن باعث آرامش و تسلای سیستم عصبی می‌شود، در کاهش سردردهایی که ناشی از عصبانیت و وضعیت‌های شدید هیجانی است، موثر می‌باشد.

درمان اختلال بیش فعالی و بی‌قراری کودکان

کمک به درمان بیش فعالی و بی‌قراری کودکان، رفع اختلالات خواب و کاهش رفتارهای استرسی آنها از دیگر خواص این گیاه است.

برطرف کننده بی نظمی‌های عصبی و هورمونی در دوران بلوغ و یائسگی

گل ساعتی در کاهش عوارض شایع و آزار دهنده یائسگی موثر است و گرگرفتگی این دوران را کاهش می‌دهد. این گیاه تعدیل کننده بی‌نظمی‌های هورمونی دوران بلوغ نیز است.

کمک به ترک اعتیاد

این گل به ترک اعتیاد به سیگار و مواد مخدر کمک می‌کند و  باعث کاهش اضطراب، بی‌خوابی، اسپاسم عضلانی و دیگر علائم حین ترک اعتیاد می‌شود. مصرف آن میل به نیکوتین را کاهش می‌دهد و برای افرادی که قصد ترک سیگار را دارند، مفید است.

کاهش فشار خون بالا

ترکیبات شیمیایی موجود در گل ساعتی به کاهش فشار خون بالا کمک می‌کند. آلکاییدهای هارمونیک موجود در گیاه می‌تواند به آرامش عضلات صاف و گسترش شریان‌های عروق کمک کند، فشار خون بالا را کاهش دهد و از این طریق در پیشگیری از بیماری‌های قلبی نیز موثر باشند.

کاهش کلسترول خون

یکی دیگر از خواص این گیاه، کاهش کلسترول خون است. عصاره این گل می‌تواند سطوح آنزیم آنتی اکسیدان را افزایش دهد و سطوح لیپیدهای اکسید شده را که از مواد زائد و سموم انباشته شده‌اند، کاهش دهد و در نتیجه باعث کاهش کلسترول خون گردد.

کمک به درمان هموروئید

گل ساعتی خاصیت ضد التهاب و تسکین دهنده دارد و در طب سنتی برای درمان هموروئید توصیه می‌شود.

درمان اسهال

میوه گیاه گل ساعتی که با نام پشن فروت شناخته می‌شود، ملین و محرک دستگاه گوارش است و مصرف آن برای درمان یبوست و اختلالات گوارشی مفید است.

گل ساعتی و قاعدگی

گل ساعتی موجب کاهش درد قاعدگی در بانوان می شود و انقباضات رحم را کاهش می دهد.

تقویت سیستم ایمنی بدن

گل ساعتی حاوی ویتامین‌های مختلف مانند ویتامین A، E وC  و ترکیبات آنتی اکسیدان مانند ویتکسین، کوسرتین، روتین و لوتئولین است. مصرف آن باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و محافظت از آن در برابر انواع بیماری‌ها مخصوصا سرطان‌ می‌شود.

کاهش انسولین

پوست پشن فروت در کاهش مقاومت به انسولین در افراد مبتلا به دیابت درجه دو موثر است. این گیاه می‌تواند به عنوان یک جایگزین مکمل برای روش‌های مرسوم کنترل قند خون باشد.

تسکین سرفه و کاهش علائم آسم

ترکیبات موجود در این گیاه، آلرژی و التهاب را کاهش می‌دهد و در کاهش دادن علائم آسم نیز موثر است. یک آزمایش بالینی نشان داد استفاده از ۵۰۰ میلی‌گرم عصاره گل ساعتی، به درمان سرفه بیماران و عادی شدن تنفس آنها کمک شایانی کرد.

طریقه مصرف گل ساعتی

بهترین شیوه مصرف این گیاه، تهیه دمنوش آن است و برای این منظور مقداری گل ساعتی خشک را در آب جوش دم کرده و سپس آن را صاف و مصرف کنید.

عوارض جانبی گل ساعتی

• زیاده‌روی در مصرف گل ساعتی باعث ایجاد خواب آلودگی، اسهال و در برخی افراد ایجاد آلرژی می‌شود.
• مصرف گیاه گل ساعتی برای کودکان زیر سه سال، زنان باردار و شیرده ممنوع است.
• گل ساعتی با گروه زیادی از داروهای شیمیایی از جمله داروهای ضد تشنج، داروهای ضد افسردگی، آنتی هیستامین‌ها، داروهای ضد انعقاد و داروهای مهار کننده منو آمینو اکسیداز تداخل دارویی دارد.
• استفاده از این گیاه برای افراد مبتلا به ناراحتی‌های شدید کبدی و کلیوی و کسانی که در هنگام کار نیاز به هوشیاری کامل دارند، ممنوع است.
• مصرف آن با داروهای خواب آور توصیه نمی‌شود. چرا که اثرات خواب آوری این داروها را تشدید و ممکن است فرد را به حالت بی‌هوشی و کما وارد کند.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.healthline.com/health/anxiety/calming-effects-of-passionflower

https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-871/passionflower