آنچه در این مقاله درباره انواع سرنگ و سرسوزن پزشکی خواهیم خواند:

• انتخاب ابزار مناسب تزریقات
• سرنگ چیست؟
• انواع سرنگ و اجزای آن
• اﺟﺰاء ﺳﺮﻧﮓ
• دسته بندی های مختلف انواع سرنگ
• نوع نوک سرنگ
• سرسوزن

انتخاب ابزار مناسب تزریقات

هر روش تزريقي براي نوع بافتي كه دارو در آن تزريق مي‌شود روش واحدي است ویژگی های هر بافتي ميزان جذب دارو را تعیین مي‌كند قبل از  انجام تزريق ، پرستار بايد حجم داروي تجويزي ویژگی ها و غلظت دارو و ساختار آناتوميكي محل تزريق را بشناسند؛ یکی از روش های  انجام تزریق دارویی استفاده از سرنگ می باشد. دارو در پیستون سرنگ قرار می گیرد و از طریق سر سوزن وارد بدن موجود زنده می شود. سرنگ ها بر اساس حجم، نوع سرنگ، نوع نوک سرنگ و اجزای تشکیل دهنده آن انواع مختلفی دارند. در این میان نوع سرنگ و حجم سرنگ از مهمترین ویژگی هایی می باشد که در بازار با توجه به آن ها سرنگ ها عرضه می شود.

سرنگ چیست؟

کلمه سرنگ از کلمه یونانی به نام  syrinx به معنای لوله یا تیوب گرفته شده است و در ﻓﺎرﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻲ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﻛﻠﻤﻪ ﺳﺮﻧﮓ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﺎن ﻣﻲشود.  ﺳﺮﻧﮓ از ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در داﺧﻞ آن ﻳﻚ ﭘﻴﺴﺘﻮن  ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﻋﻘﺐ ﻛﺸﻴﺪن اﻳﻦ ﭘﻴﺴﺘﻮن ﻣﺎﻳﻊ، ﮔﺎز ﻳﺎ ﻫﻮا وارد ﻟﻮﻟﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﺪه و ﺑﺎ  به ﺟﻠﻮ راﻧﺪن آن از ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ورود ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد.  اوﻟﻴﻦ ﺳﺮﻧﮓ در ﻗﺮن اول ﻣﻴﻼدي در زﻣﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻼ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه است و بعد از آن توسط دانشمندان ساختار آن تکامل یافته و به شکل امروزی درآمده است.

انواع سرنگ پزشکی و اجزای آن

ﺳﺮﻧﮓﻫﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺳﺮﻧﮓﻫﺎي ﻫﻴﭙﻮدرﻣﻴﻚ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي انجام ﺗﺰرﻳﻖ ﻳﺎ ﻛﺸﻴﺪن ﻣﺎﻳﻌﺎت و ﻳﺎ ﮔﺎزﻫﺎ ﺑـﻪ درون ﺑﺎﻓﺖﻫﺎ و ﻳـﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎي داﺧﻞ ﺑﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد. اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﻫﻮا ﺑﻪ داﺧﻞ رگﻫﺎي ﺑﺪن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮده و ﺑـﺎ اﻳﺠﺎد آﻣﺒﻮﻟﻲ ﻫﻮا ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ ﻣﻲﺷﻮد.  ﺳﺮﻧﮓ از ﻳﻚ ﺑﺪﻧﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﻜﻞ از ﺟﻨﺲ ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ ﻳﺎ ﺷﻴﺸﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮروي آن ﻣﺪرج ﺷﺪه و ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻳﻊ درون آن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻲﺳﻲ ﺷﻔﺎف و ﻳﺎ ﻣﻴﻠﻲﻟﻴﺘﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. اﻳﻦ ﺑﺪﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼ بی رﻧﮓ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﻣﺤﺘﻮاي داﺧﻞ ﺳﺮﻧﮓ را ﺑﺘﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد. ﺳﺮﻧﮓ ﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻨﺲ ﺷﻴﺸﻪ ﻛﻪ در ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺮﻳﻞﻛﺮدن و دوﺑﺎره اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدن ﺑﻮد وﻟﻲ درﺣﺎلﺣﺎﺿﺮ ﺳﺮﻧﮓ ﻫـﺎ از ﺟـﻨﺲ ﭘﻼﺳـﺘﻴﻚ و ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﺼﺮف اﺳﺖ.

اﺟﺰاء ﺳﺮﻧﮓ

ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻲ ﺳﺮﻧﮓ، اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻳﺎ ﻣﺨﺰن ﺳﺮﻧﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺗﺰرﻳﻘﻲ در آن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮند. در داﺧﻞ اﻳﻦ ﺑﺪﻧﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪ اي، ﻳﻚ ﭘﻴﺴﺘﻮن ﻳﺎ در اصطلاح Plunger ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد در ﺳﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺴﺘﻮن یک قطعه از ﺟﻨﺲ ﻻﺳﺘﻴﻚ ﻗﺮار داده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﻔﻮذ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎ ﺑﺪﻧﻪ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺳﺮﻧﮓ در ﺗﻤﺎس ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺪون نشتی از اﻃﺮاف آن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺟﻠﻮ راﻧﺪه ﺷﻮد.

به  قسمت خروجی  سرنگ hub ﺳﺮﻧﮓ گفته می شود ﻛﻪ به این قسمت ﺳﺮﺳﻮزن اتصال می یابد اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ خروجی امکان دارد ﺑﻪ دو صورت ﺑﺎﺷﺪ:

۱– Luer-Slip  ﻳﺎ ﺳﺎده،  اولین نوع می باشد ﻛﻪ ﻧﻮك آن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر درون ﺳﺮﺳﻮزن ﻣﻲ رود و ﺑﻪ آسانی نیز از آن ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد.

۲– Luer- Lock حالت دوم است که در اﻳﻦ صورت ﺳﺮ ﺳﺮﻧﮓ به شکل پیچی بوده و ﺳﺮﺳﻮزن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ درون سرسرنگ ﺑﭽﺮﺧﺪ تا بطور کامل محکم شود و ﺳﺮ ﺳﻮزن ﻓﻘـﻂ ﺑﺎ چرخش ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮓ وﺻﻞ شده ﻳﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮد و اﺣﺘﻤﺎل ﺟﺪا ﺷﺪن ﺳﺮ ﺳﻮزن  زمانی که ﺗﺰرﻳﻖ انجام می شود، وﺟﻮد ﻧﺪارد.

دسته بندی های مختلف انواع سرنگ از نظر حجم

واحد حجم در سرنگ ها سی سی می باشد. این حجم ها از ۵/۰، ۱، ۵/۱، ۲، ۵/۲، ۵، ۲۰، ۳۰، ۵۰ می باشد. استفاده از ظرفیت های بالای ۵ سی سی رواج ندارد و متداول نمی باشد. هر حجم برای  انجام تزریق خاصی بهتر و مناسب می باشد. سرنگ هایی که حجم ۲تا ۳ میلی لیتری دارند برای تزریق های زیر پوستی و عضلانی مناسب می باشند و سرنگ های بزرگ تر باعث آزار و ناراحتی فرد می شوند. سرنگ انسولین کوچکترین واحد را در بین سرنگ ها دارد که یک سی سی می باشد و روی آن برحسب ۱/۰ سی سی مدرج شده است. ﺳﺮنگ هاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺗﺎ ﺣﺠﻢ  100 ﺳﻲﺳﻲ ﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي  ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارند. ﺳﺮﻧﮓ ﺳﺮ ﻣﻮﺷﻜﻲ ﻳﺎ ﺳﺮﻧﮓ ﻣﻮﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪ کردن از راه ﻟﻮﻟﻪ ﻣﻌﺪه ﻳﺎ  ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﺜﺎﻧﻪ از طریق ﺳﻮﻧﺪ ﻓﻮﻟﻲ  و خروج ﻣﺎﻳﻌﺎت از ﺑﺪن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ﻗﻄﺮ ﺳﺮﺳﺮﻧﮓ زﻳﺎد ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ و آسانی ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ.

انواع دیگر سرنگ ها

سرنگ ها به دو دسته سرنگ های معمولی و سرنگ های خاص تقسیم بندی می شوند. سرنگ های معمولی را می توان چندین بار استفاده کرد امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی استفاده از این سرنگ ها معمول نمی باشد چون استفاده مجدد از سرنگ و سرسوزن ها بطور غیر بهداشتی باعث انتقال انواع بیماری ها بخصوص بیماری های خطرناک مثل هپاتیت و ایدز می شود. امروزه در بیشتر بیمارستان ها از سرنگ های پلاستیکی یک بار مصرف استفاده می شود تا خطرات ناشی از استفاده مجدد از سرنگ ها کاهش یابد. این نوع قیمت پایین تری نیز نسبت به نوع شیشه ای دارند، نوع شیشه ای باید قبل از مصرف استریل شود و هزینه بالایی دارد. نوع دیگری از سرنگ های فلزی موجود می باشد که جهت شست و شوی گوش از آن استفاده می شود.

انواع سرنگ‌ های هیپودرمیک ۵/۲تا۳ میلی لیتری به طور معمول بصورت بسته بندی با سوزن متصل به آن وجود دارند برخی وقت ها ممکن است پرستار بر حسب نیاز شماره سوزن را تغییر دهد. سرنگ‌های هیپودرمیک دو نوع مقیاس اندازه گیری را در طول سرنگ دارند. یک بار این مقیاس‌ها بر اساس «minims» و بار دیگر بر اساس میلی لیتر است. هر میلی لیتر نیز به ده قسمت تقسیم می‌شود.

نوع نوک سرنگ

سرنگ ها براساس نوع نوک سرنگ به ۴ دسته تقسیم بندی می شوند:

سرپیچ دار، اسلیپ با شیب ۶ درصد، خارج از مرکز، کاتتری

از این ۴ دسته نوع سرپیچ دار و اسلیپ پرکاربرد ترین نوع می باشند.

سرسوزن

سرسوزن ﻛﻪ در زبان انگلیسی ﺑﻪ آنHypodermic needle گفته می شود، ﻳﻚ ﺳﻮزن ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ بوده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮓ اتصال می یابد و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺰرﻳﻖ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﺑﺪن را اﻧﺠﺎم داد و ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻌﺎت و ﺧﻮن را از ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎي ﺑﺪن ﺑﻪ بیرونﻛﺸﻴﺪ. ﺳﺮﺳﻮزن دو ﻗﺴﻤﺖ دارد از جنس های ﭘﻼستیک و ﻓﻠﺰ، ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮓ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻠﺰي از ﺟﻨﺲ اﺳﺘﻴﻞ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ زﻧﮓ زدن و ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻧﻮك ﺳﺮﺳﻮزن را اﺻﻄﻼﺣﺎ bevel ﺳﺮﺳﻮزن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻴﺰ  و ﺑﺮﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ و از ﭘﻮﺳﺖ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ و وارد  ﺑﺪن ﺷﻮد. ﻧﻮك ﺳﺮﺳﻮزن ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻮكﺗﻴﺰ ﺑﻠﻨﺪ، ﻧﻮكﺗﻴﺰ کوتاه ، ﻧﻮكﻛﻮﺗﺎه ﻏﻴﺮﺗﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. جنس بعضی از سرسوزن ها از فولاد جراحی ساخته شده است بعضی از کاتترهای سیاهرگی از جنس پلاستیک می باشند.

طول سرسوزن برحسب قطر داخلی آن از کوتاه تا بلند ساخته می شود.برای انتخاب نوع سرسوزن قطر سرسوزن بسیار اهمیت دارد. متداول ترین سایز،سایز ۲۱ می باشد که برای تزریقات استفاده می شود. سایز ۱۶ و ۱۷ هم برای تزریق خون استفاده می شود. براي تزريقات عضلاني از سوزن هاي شماره۲۰تا ۲۳استفاده مي‌شود كه باز بستگي به غلظت ماده تزريقي دارد.  انجام تزريقات زير جلدي نیاز به سوزن هايي با قطر كمتري دارند و براي  انجام تزريق داخل جلدي سوزن ريزتري مثل سوزن شماره ۱۶ نیاز است.

سرسوزن های دیگری به نام blunt tip  با نوک کند وجود دارد که برای چسبکاری یا  زدن لوبریکانت بکار می رود.

هرسوزن شامل سه قسمت می باشد:

１-قسمتی که سرنگ به سوزن متصل می شود و hub نام دارد.

２-تنه سوزن یا shaft

３نوک سوزن یا bevel

 هر سوزن سه ويژگي مشخص دارد:

1ـ نوك تيز سوزن

2ـ طول تنه سوزن

3ـ شماره سوزن يا قطر

سوزن هایی كه نوک تیز آن ها كوتاه تر می باشد براي انجام تزريقات سیاهرگی مناسب هستند .سوزن هايي نوک تیز بلندتري دارند تيز تر نیز هستند كه در انجام تزريقات زير جلدي و عضلاني براي بیمار ناراحتي كمتر و آزار کمتری ايجاد مي‌كنند. بيشتر سوزن هایی كه توسط پرستاران كاربرد دارند و استفاده می شوند،  سوزن با طول 1/5اينچ می باشد. پرستاران بر اساس اندازه و وزن مريض و نوع بافتي كه تزريق مايع بايد در آن  انجام شود نوع سوزن را انتخاب مي‌كنند. در کودکان و افراد با وزن کم از سوزن‌هاي كوتاه تر استفاده مي‌شود.پرستاران از سوزن‌هاي بلندتر به طور معمول  ۱ الی 1/5 اینچ براي تزريقات عضلاني و از سوزن هاي كوتاه به طور معمول براي انجام تزريقات زير جلدي استفاده مي‌كنند. انتخاب نوع سوزن بر حسب قطر با شماره سوزن، بسته به غلظت مايعي دارد كه قرار است از طریق سرنگ تزريق شود يك سوزن با شماره ۱۶تا ۱۸براي تزريق خون و فرآورده‌هاي آن مناسب می باشد.سوزن درشت در انجام تزريق خون و فرآورده‌هاي خونی به خاطر اين است كه صدمه كمتري به گلبولهاي قرمز مي‌رسد.

حرف آخر

با توجه به مطالب ذکر شده چون سرنگ و سرسوزن یکی از راه های تزریق مواد دارویی می باشد، توجه به نوع آن ها و نحوه استفاده از آن ها، انتخاب سرنگ و سرسوزن مناسب باعث خواهد شد تا با تزریق مناسب و با درد کمتر بتوانیم دارو را به خوبی به بدن بیمار منتقل کرده و باعث سلامتی افراد شویم.

انواع سرنگ را می توان از داروخانه ها به صورت حضوری یا آنلاین ترجیحا با توصیه پزشک خریداری نمود.