آنچه در این مقاله درباره وزن و ترازوی پزشکی خواهیم خواند:

• شاخص توده بدنی و محاسبه آن
• اجزای اصلی یک ترازو
• انواع ترازوی پزشکی
• اهمیت کالیبره و تنظیم ترازو

شاخص توده بدنی و محاسبه آن

شاخص توده بدنی یا شاخص کوتله یا بی‌ام‌آی به انگلیسی: (BMI)، مخفف (body mass index) سنجشی آماری برای مقایسه وزن و قد یک فرد است. در واقع این سنجش ابزاری مناسب است تا سلامت وزن(همان جرم) فرد با توجه به قدش تخمین زده شود. نحوه محاسبه آن بسیار ساده است و در بسیاری موارد برای مشخص کردن اضافه وزن و کمبود وزن استفاده می‌شود. شاخص توده بدنی از طریق تقسیم وزن فرد به کیلوگرم بر توان دوم(x²) قدش به متر بدست می‌آید و فرمول محاسبه آن در سیستم متریک چنین است:

شاخص بی ام آی=مجذور قد با واحد متر / وزن با واحد کیلوگرم

BMI مناسب گروه‌های سنی مختلف به صورت زیر است:

۱۹-۲۴ سال = ۲۲
۲۵-۳۴ سال = ۲۳
۳۵-۴۴ سال = ۲۴
۴۵-۵۴ سال = ۲۵
۵۵-۶۴ سال = ۲۶
۶۵ سال به بالا = ۲۷

ترازو ها در اندازه ها و برای سنجش اوزان مختلفی ساخته می شوند و در صنعت، حمل و نقل، پزشکی و تجارت و … کاربرد دارند. هر ترازو بسته به وزن جسمی که در حوزه های مختلف می سنجد دارای ویژگی های خاص خود می باشد.

ترازویی که در پزشکی و برای اندازه گیری وزن انسان استفاده می شود در سه نوع دیجیتال، عقربه ای و قپانی تولید می شود و همانطور که قبلا به آن اشاره شد اندازه وزن افراد از جمله مهم ترین شاخصه های سلامت است و در معاینه های اولیه حتما مورد سنجش قرار می گیرد.

اجزای اصلی یک ترازو

همه ترازو ها از هر نوع، دارای سه بخش مشترک یه قرار زیر هستند :

•  صفحه ای وسیع برای قرار گیری جسم مورد اندازه گیری که در ترازوی پزشکی محل ایستادن افراد (کودک تا بزرگسال) و یا قرارگیری نوزاد است.
•  بخش پردازشگر سنجش فشار وارده و نهایتا وزن
• صفحه نمایشگر نتیجه سنجش وزن

انواع ترازوی پزشکی

ترازو ی پزشکی عقربه ای 

این نوع ترازو دارای صفحه نمایشی مدرج شبیه صفحه ساعت عقربه ای است که در مرکز آن عقربه اصلی جهت نمایش وزن قرار دارد، برخی از انواع این نوع ترازو دارای یک عقربه جانبی یا نشانگر اضافه برای نشان دادن  نسبت وزن به قد و تشخیص حدودی وجود اضافه یا کمبود وزن می باشد.

این نوع ترازو به صورت کاملا مکانیکی کار می کند و برای استفاده در محیط نمناک مثل حمام و استخر مناسب است ولی از دقت زیادی برخوردار نیست و همچنین گستره اوزان قابل اندازه گیری در این ترازو به درجه بندی روی صفحه آن محدود می شود و از وسعت کمتری  برخوردار است (به عنوان مثال حداکثر 200 کیلوگرم) و نتیجه این اندازه گیری با واحد کیلوگرم قابل خواندن است.تنوع در طراحی و همچنین قیمت مناسب آن باعث شده تا در مصارف خانگی طرفداران بیشتری نسبت به سایر ترازوها داشته باشند.

ترازوی پزشکی دیجیتال 

این نوع ترازو علاوه بر بخش مکانیکال، دارای بخش دیجیتالی(الکتریکی) نیازمند به باتری نیز هست و نتیجه را روی مانیتور کوچک خود نمایش می دهد. دقت این ترازو بسیار بیشتر از ترازوی عقربه ای است ولی به رطوبت حساس است مگر اینکه از نوع ضد آب آن استفاده شود که از قیمت بالاتری برخوردار است.

گستره اوزان قابل اندازه گیری این ترازو می تواند بسته به نوع آن متفاوت باشد ولی معمولا تا 200 کیلو گرم می باشد.به دلیل قیمت بالاتر  و بعضا نیازمندی به کالیبراسیون و تنظیم، برای استفاده در خانه طرفدار کمتری دارد.برخی از انواع این ترازوها دارای سنسور هایی هستند که با ایستادن فرد روی کفه ترازو، شروع به آنالیز کرده و میزان چربی بدن، توده عضلانی، توده استخوانی، درصد آب بدن، کالری مورد نیاز بدن، دمای بدن و فشار خون را محاسبه کرده و نمایش می دهند.

نتیجه وزن نمایش داده شده در این ترازو ها، گرم است و از دقت خوبی برخوردار است.هرچه اندازه صفحه نمایش ترازو بزرگتر باشد اندازه اعداد نمایش دهنده نیز بزرگتر و  خواندن آن ها آسان تر خواهد بود.دقت داشته باشید گذاشتن ترازو بر روی فرش، موکت و یا پارکت چوبی مانع از اندازه گیری دقیق وزن شما خواهد شد. بنابراین برای اندازه گیری دقیق، ترازو را بر روی سرامیک ، موزاییک و  یا هر سطح تراز و محکم دیگری بگذارید.

ترازوی  پزشکی قپانی

قپان ترازويي است که توانسته قرن ها وظیفه سنجش وزن را انجام دهد.  قپان يا ترازوي بي کفه متشکل از ميله اي است مندرج که سه قلاب بر روي آن تعبيه شده و سنگي که بر روي ميله حرکت مي کند. قلاب اول جهت آويزان کردن کالا است و دو قلاب ديگر «سر سبک» و «سر سنگين» نام دارد. علائم حک شده بر روي ميله بر حسب من تبريز (3 کيلو) و من شاهي (6 کيلو) تقسيم بندي شده، و هر درجه نشان دهنده وزني با زيرمجموعه هاي آن وزن خاص است که به واحدهاي (من، نيم من، صد درم و پنجا) تقسيم مي شود. اين واحدهاي قاجاري بعدها به کيلوگرم تغيير کرده است و حتی اعداد فارسي وزن بر روي ميله قپان درج مي شود. براي وزن کردن هر کالا با قپان، قلاب قپان را به سه پايه چوبي آويزان کرده و سنگ قپان از طريق قلابي فولادي با قطر کم بر روي ميله حرکت مي کند و وزن بار را نشان مي دهد. هر گاه ميله قپان در سطح افق و فک هاي دروازه قپان به صورت عمود روبروي يکديگر قرار گيرند، عمل توزين یا سنجش وزن انجام گرفته و به اصطلاح قپان خوانده است. حال در ترازوی قپان پزشکی، به جای کالا، افراد روی صفحه ای که به قلاب متصل است ایستاده و با تنظیمات گفته شده عدد خوانده می شود.

این نوع ترازو که در صنعت به باسکول معروف است، به طول مکانیکی کار می کند.امروزه با پیشرفت تکنولوژی و تولید انواع باسکول دیجیتالی درخواست خرید قپان یا همان باسکول مکانیکی به کمترین حد خود رسیده است ولی باز هم بعضی از اصناف که معمولا دارای محیط های پر گردوغبار مثل کارخانجات تولید گچ و…. به این مدل  باسکول مکانیکی احتیاج دارند .

نکته ای در مورد ترازوهای قپانی

قپان با توجه به اهرم ها وتیغه و بالشتک هایی که در آن به کار رفته می بایست هرچند وقت یکبار گریس کاری گردد و به نوعی باید از زنگ زدگی آن جلوگیری گردد چون در صورت عدم رسیدگی به باسکول مکانیکی یا همان قپان به مرور زمان دقت و کارکرد خود را از دست می دهد.برخی از انواع این ترازو ها دارای خط کش اندازه گیری قد نیز هستند که حین سنجش وزن، قد فرد نیز توسط کارشناس یا پزشک ثبت می گردد.

حداکثر وزن قابل سنجش با ترازوی قپان پزشکی معمولا تا 220 کیلوگرم می باشد و به دلیل جابه جایی سخت آن (به خاطر اندازه بزرگ و وزن بالا) ، دارای چرخ هایی است که حرکت دادن و جابه جایی آن را در کلینیک یا بیمارستان تسهیل نماید.

ترازوی نوزاد 

این نوع ترازو در سه نوع عقربه ای، دیجیتال و قپانی تولید و استفاده می شود.کفه این ترازو که محل قرارگیری نوزاد است  با توجه به نوع قرار گیری نوزاد روی آن، به دوشکل طراحی و تولید می شود :

1. حالت خوابیده
2. حالت کمری

در طرح اول، نوزاد به صورت خوابیده روی کفه ترازو قرار می گیرد و در طرح دوم، نوزاد به صورت نشسته روی کفه ترازو قرار گرفته و توسط گارد اطراف آن احاطه می شود.اگرچه استفاده از ترازو با صفحه مانیتور دیجیتال بسیار آسان تر است ولی هر دو طرح به صورت دیجیتالی، عقربه ای و قپانی قابل تولید هستند.دقت ترازوی نوزادان از 5گرم تا 20 کیلوگرم می باشد و از دقت بیشتری به نسبت ترازوی بزرگسالان برخوردار است.

طرح دیگری از ترازوهای سنجش وزن نوزاد در بازار وجود دارد که از شهرت کمتری برخوردار است. این ترازو که می تواند عقربه ای یا دیجیتالی باشد، به صورت آویز متصل به سنجش گر وزن طراحی شده است و در آن از کیسه نگهدارنده نوزاد به جای کفه ترازو استفاده می شود. طراحی این ترازو  شبیه به طراحی نیرو سنج است و از 25گرم تا 25 کیلوگرم ظرفیت سنجش دارد.

اهمیت کالیبره و تنظیم ترازو

با جابجا شدن ترازو (از هر نوع)، تنظیم مجدد آن الزامی است زیرا جابجایی و تکان خوردن آن سبب نوسان وزن خواهد شد. به منظور کالیبره نمودن ترازو، پس از قرار دادن آن بر روی سطحی محکم و سفت، به کمک یک پا فشاری به ترازو وارد نموده تا عددی بر روی صفحه نمایش نشان داده شود سپس پا را مجدد برداشته و به دستگاه اجازه خاموش شدن دهید. اکنون دستگاه شما کاملا تراز شده است.برخی از انواع پیشرفته تر ترازوهای دیجیتال، دارای حافظه برای ذخیره سازی اطلاعات اندازه گیری شده و همچنین قابلیت اتصال به رایانه و گوشی موبایل  دارند. بیشتر ترازوهای دیجیتال ساخته شده از جنس شیشه نشکن و یا پلاستیک و آلومنیوم بوده و از نظر طرح و رنگ نیز بسیار متنوع می باشند.

انواع ترازو را می توان از داروخانه ها یا فروشگاه های لوازم پزشکی به صورت حضوری و آنلاین بدون نسخه تهیه کرد. داشتن یک ترازوی طبی در منزل به خودکنترلی وزن، سبک بهتر زندگی، بدنسازی  و حفظ سلامت کمک خواهد کرد.