ویتامین ب5 یا اسید پانتوتنیک یکی از ویتامین های گروه ب و محلول در آب است. این ویتامین از مهم ترین ترکیبات واسطه در فرآیند تولید انرژی است. فقدان این ویتامین مسیر تولید انرژی را به طور کامل مختل می سازد، بنابراین ویتامین ب5 علی‌رغم اینکه در میان ویتامین های گروه ب کمتر شناخته شده است، در سلامت و بقاء انسان اهمیت فراوانی دارد.
منابع غذایی ویتامین ب5
اسید پانتوتنیک در انواعی از منابع غذایی حیوانی مانند گوشت قرمز (به ویژه گوشت گاو)، جگر، گوشت مرغ و تخم مرغ وجود دارد. از غنی ترین منابع این ویتامین می توان به غلات کامل اشاره کرد. در غلاتی که تصفیه شدند و پوست و سبوس آن ها گرفته شده است، مقادیر ویتامین ب5 موجود بسیار ناچیز است. قارچ، گوجه فرنگی، گیاهان خانواده کلم مخصوصا کلم بروکلی، سیب زمینی و آووکادو از دیگر منابع قابل ملاحضه اسید پانتوتنیک به شمار می روند.
عملکرد اسید پانتوتنیک در بدن
همانطور که پیش تر اشاره شد، ویتامین ب5 از مهم ترین بخش های چرخه تولید انرژی در بدن است. درواقع پانتوتنیک اسید جزئی از ترکیبی به نام استیل کو آنزیم A است. استیل کوآنزیم A یک ترکیب حاوی گروه های فعال اکسیژن است. این گروه های فعال حامل انرژی هستند. استیل کوآنزیم A با انتقال انرژی به واسطه های موجود در هر مرحله از چرخه تولید انرژی، منجر به تداوم و ادامه این روند می گردد.
ویتامین ب5 علاوه بر نقش در تولید انرژِی، در متابولیسم اسید های چرب نیز نقش قابل توجهی دارد. وجود گروه های اکسیداتیو برای تجزیه اسید های چرب لازم است. تجزیه این ترکیبات باعث تولید گروه های کوچک پر انرژی می شود که طی سوخت و ساز در بدن به مصرف می رسند. درصورت عدم وجود مقادیر کافی از اسید پانتوتنیک، تجزیه چربی ها با اختلال مواجه می گردد که ممکن است منجر به تجمع چربی اضافی در بدن شود.
از دیگر نقش های ویتامین ب5 که با متابولیسم چربی ها در ارتباط است، تنظیم متابولیسم کلسترول است. این ویتامین با نقش در تولید و تجزیه کلسترول، سطوح این ماده را در بدن متعادل نگه می‌دارد. تعادل در سطوح کلسترول از رسوب آن در بافت های مختلف به ویژه دیواره رگ ها و بروز تصلب شراین یا گرفتگی عروق جلوگیری می کند.
دریافت مقادیر کافی ویتامین ب5
مقدار توصیه شده برای دریافت روزانه پانتوتنیک اسید در مردان و زنان از سنین نوجوانی تا بزرگسالی 4-5 میلی گرم در روز است. دریافت این مقدار در صورت مصرف منابع غذایی ذکر شده و به ویژه غلات کامل و فرآورده های حاصل از آن ها به سادگی امکان پذیر است. مصرف مداوم نان های سفید و غلات تصفیه شده، می تواند منجر به کمبود ویتامین ب5 شود. نیاز به این ویتامین در دروه بارداری تا 6 میلی گرم در روز افزایش می یابد. این مقدار برای رشد و تامین انرژی کافی برای جنین ضروری است. بنابراین ویتامین ب5، معمولا در ترکیب مکمل های بارداری به چشم می خورد.
کمبود پانتوتنیک اسید
کمبود این ویتامین فرآیند تولید انرژی و متابولیسم چربی ها را با اختلال جدی مواجه می کند. علائم کمبود اسید پانتوتنیک بافت های مختلف از قبیل: سیستم عصبی، کبد، غده فوق کلیه و … را درگیر می کند. مهم ترین علائم کمبود ویتامین ب5 عبارتند از:
- سوزش کف پاها (سندروم پا سوزان)
- اختلال در اعصاب حسی حرکتی
- بی حسی انگشتان دست و پا
- خستگی
- بی خوابی
- افسردگی
- کاهش انرژی و احساس ضعف و بی حالی
کمبود ویتامین ب5 در موارد شدید تخریب و آتروفی بافت فوق کلیه، کم خونی شدید و عوارض عصبی برگشت ناپذیر را به نبال دارد.
