مشخصات کنجد
کنجد گیاهی از تیره کنجدیان، یک ساله گاهی چند ساله به ارتفاع حدود یک متر است و قسمت انتهایی ساقه آن پوشیده از کرک می‌باشد. طول دوره رشد این گیاه بسته به نوع و شرایط محیطی، حدودا بین چهار تا شش ماه است. رنگ ساقه از سبز روشن تا ارغوانی متغیر و معمولا سبر تیره است. برگ‌های پایین بوته، پهن با حاشیه دندانه‌دار و برگ‌های میانی، نوک تیز و گاهی کمی دندانه‌دار و برگ‌های بالایی، باریک‌تر و نوک تیز هستند.
گل‌ها از کنار برگ‌ها روی قسمت بالای ساقه و شاخه‌ها می‌رویند و به رنگ سفید یا قرمز هستند. میوه این گیاه به صورت کپسول و محتوای دانه‌ها کوچک، مسطح و بیضی شکل است.معمولاً در هر کپسول حدود 80 دانه وجود دارد. کنجد بومی آفریقا بوده ولی به سرعت به دیگر نقاط دنیا انتشار پیدا کرده است. کشت این گیاه در ایران بیشتر در خوزستان، بلوچستان، یزد و اصفهان انجام می‌گیرد.
اندام دارویی
قسمت‌های مورد استفاده این گیاه میوه یا همان دانه کنجد است. برگ آن نیز مصرف طبی دارد. جمع آوری محصول کمی قبل از باز شدن کامل میوه یعنی 4 تا 6 هفته پس از خاتمه گل دادن، انجام می گیرد.
خواص کنجد (طبیعت و خواص درمانی)
طبیعت گیاه کنجد گرم است. دانه کنجد ارزش غذایی و دارویی فراوانی دارد و دارای مواد معدنی مختف مانند کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم و ویتامین‌های A، تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین است. از دانه‌های این گیاه، روغن کنجد به دست می‌آید که علاوه بر طبخ مواد خوراکی مختلف در صنایع غذایی، در تهیه عطرها و به عنوان حلال و پایه روغنی در صنعت داروسازی و صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. خواص درمانی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از:
کاهش کلسترول، تری گلسیرید و فشار خون بالا
دانه کنجد حاوی منیزیم است و از این رو مصرف آن می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند. به علاوه، لیگنان، ویتامین E و سایر آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن در جلوگیری از ایجاد پلاک در شریان‌های خونی موثر است و به حفظ نرمال بودن فشار خون کمک می‌کند. همچنین دانه کنجد دارای ۱۵ درصد چربی اشباع و ۸۰ درصد چربی غیر اشباع است. مصرف چربی غیر اشباع در پایین آوردن کلسترول و کاهش خطر بیماری‌های قلبی موثر است.
درمان کم خونی
کنجد به عنوان منبع آهن در درمان کم خونی و تولید گلبول‌های قرمز نقش دارد و ویتامین‌های گروه ب موجود در آن نیز به بهبود سوخت و ساز بدن کمک می‌کند.
کنترل قند خون
کنجد حاوی ماده‌ای به نام پینورزینول است. این ترکیب می‌تواند با مهار عملکرد آنزیم مالتاز هضم کننده به تنظیم قند خون کمک کند. همچنین این گیاه دارای کربوهیدرات کم و در عین حال پروتئین و چربی‌های سالم است و از این رو مصرف آن به کنترل قند خون کمک می‌کند.
تقویت نیروی جنسی
مصرف این گیاه در افزایش قوا و نیروی جنسی موثر است. علاوه بر این کنجد در بهبود ترشح هورمون‌های جنسی در زنان یائسه نقش دارد.
رفع مشکلات قاعدگی
مصرف کنجد و فرآورده‌های آن باعث کاهش التهاب و شدت انقباض‌های رحمی و همچنین کاهش شدت درد دوران قاعدگی و رفع مشکلات سندروم پیش از قاعدگی می‌شود.
درمان یبوست
روغن کنجد ملین است و مصرف آن به رفع یبوست کمک می‌کند. دانه کنجد نیز سرشار از فیبر گیاهی است که در رفع یبوست و اختلالات گوارشی موثر است. فیبر همچنین می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، برخی سرطان‌ها، چاقی و دیابت نوع ۲ نیز موثر باشد.
رفع خستگی و کمک به تقویت حافظه
کنجد حاوی ماده ای به نام لیستین است. لیستین موجود در کنجد یک نوع چربی دارای فسفر است که نه تنها یکی از ضروری‌ترین مواد مورد نیاز اعصاب است بلکه مغز و غدد بدن نیز نیاز زیادی به آن دارند، حتی تقویت حافظه انسان نیز نیاز زیادی به این ماده دارد.
افزایش انرژی و قدرت یادگیری
کنجد در افزایش قدرت یادگیری موثر است و به تامین انرژی مورد نیاز بدن و رشد بهتر کمک می‌کند.
پيشگيری و درمان خشکی مفاصل و پوکی استخوان
کنجد سرشار از مواد معدنی مختلف از جمله مس، کلسیم و منیزیم است که در حفظ سلامت استخوان‌ها موثرند. همچنین به دلیل داشتن ترکیب مناسبی از اسیدهای چرب مفید، لیگنان و مس دارای اثرات ضد درد در تسکین درد آرتروز، استخوان و مفاصل است. علاوه بر این سزامین موجود در آن، دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است که از غضروف شما محافظت می‌کند.
حفظ سلامت پوست و مو
ترکیبات موجود در روغن کنجد می‌توانند درخشندگی و استحکام مو‌ها را افزایش دهند. مصرف این روغن در درمان ریزش مو، شوره سر و خشکی پوست کف سر موثر است. کمک به بازسازی و ترمیم پوست آسیب دیده، تسریع بهبود زخم و سوختگی، محافظت از پوست در برابر نور خورشید، رفع خشکی پوست و خشکی بینی از خواص روغن کنجد برای پوست است. همچنین مصرف این روغن و فراورده‌های آرایشی حاوی آن از پیری زودرس پوست و چین و چروک پیشگیری می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی
کنجد منبع بسیار خوبی از چندین ماده مغذی است که برای تقویت سیستم ایمنی بدن بسیار مهم و حیاتی هستند. این مواد شامل روی، سلنیوم، مس، آهن، ویتامین B۶ و ویتامین E است. آنتی‌اکسیدان‌های فراوان موجود در این گیاه نیز عاملی برای پیشگیری از سرطان در بدن محسوب می‌شوند.
حفظ سلامت تیروئید
کنجد منبع خوبی از عنصر سلنیوم است و ۱۸ درصد از نیاز روزانه بدن به این ماده را تامین می‌کند. غده تیروئید حاوی بیشترین غلظت سلنیوم نسبت به سایر اندام در بدن است. این ماده معدنی در ساخت هومون تیروئید نقش اساسی دارد. علاوه بر این، کنجد منبع خوبی از عناصر آهن، مس، روی و ویتامین B۶ است که تولید هورمون‌های تیروئید و سلامت غده تیروئید را پشتیبانی می‌کنند.
عوارض جانبی
- دانه کنجد دیر هضم است و برای معده‌های ضعیف مناسب نیست.
- زیاده‌روی در خوردن آن باعث خارش اعضا و بوی بد دهان می‌شود.
- برخی افراد ممکن است نسبت به این گیاه حساس باشند و حتی دچار شوک حساسیتی گردند.
- افراد مبتلا به اضافه وزن و دیابت باید در مصرف کنجد و فراورده‌های آن احتیاط کنند.
