مشخصات گل گاوزبان

گل گاوزبان با نام علمی (Echium amoenum) گیاهی دو یا چند ساله به ارتفاع تقریبی۲۰ تا ۸۰ سانتیمتر است. این گیاه دارویی پرخاصیت، دارای کرک‌های نسبتاً نرم است که بر روی برگ‌ها به حالت خوابیده و در سایر قسمت‌ها به صورت افراشته و مخلوط با کـرکهـای کوتـاه و متراکم هستند. برگ‌های این گیاه معمولا دارای رگبرگ‌های منفرد، زبانه‌ای و پوشیده از خارهای ظریفی است که به آن حالت خشن می‌دهد و به همین علت به گل گاوزبان معروف است. گل‌های گیاه در گل آذین‌های سنبله‌ای به ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر قرار دارند و اغلب به رنگ قرمز هستند و در بهار ظاهر می‌شوند.

این گل‌ها تا پایان تابستان و حتی تا پاییز دوام دارند. جام گل پوشیده از کرک کم و رنگ گل به مرور از قرمز به آبی مایل به ارغوانی (لاجوردی) تبدیل می‌شود. قسمت‌های مورد استفاده دارویی گیاه را همین جام‌های بنفش تا ارغوانی گیاه تشکیل می‌دهند که دارای قسمت لوله‌ای است و به تدریج به طرف بالا شیپوری شـکل مـی‌شـود. ایـن جام‌ها بعد از خشک شدن به رنگ آبی تا بنفش در می‌آیند. گل گاوزبان ایرانی بومی منطقه البرز است و در تمام نواحی گیلان و مازندران، ارتفاعات کندوان و چالوس وجود دارد.

اندام دارویی

برگ و گل‌های این گیاه استفاده دارویی دارند. جام‌های گل گاو زبان را همزمان با گلدهی گیاه یعنی از آغاز اردیبهشت تا ماه خرداد جمع‌آوری می‌کنند. برای بالا رفتن کیفیت اندام دارویی گیاه، لازم است گل‌ها را در سایه و در دمای ملایم خشک کرد.

خواص گل گاوزبان (طبیعت و خواص درمانی)

طبیعت گل‌های تازه گل گاوزبان در اول گرم و تر و گل خشک آن دارای رطوبت کمتر است. برخی از مهم‌ترین کاربردهای دارویی گیاه گل گاوزبان به شرح زیر است:

برطرف کردن افسردگی، اضطراب، غم و اندوه

یکی از شناخته شده‌ترین خواص گل گاو زبان بهبود خلق و خو، ایجاد آرامش، رفع استرس، افسردگی و غم و اندوه است. متخصصان طب سنتی از این گیاه برای کمک به درمان کسانی که با خود حرف می‌زنند، درمان وسواس، اختلال حواس و رفع دلهره و وحشت استفاده می‌کنند. امروزه شربت آن به عنوان یک مکمل مناسب برای درمان بی‌خوابی‌های شبانه ناشی از استرس، رفع اضطراب و افسردگی تجویز می‌‎شود. این گل حواس پنجگانه را تقویت می‌کند و استفاده از آن در درمان بیش فعالی، آلزایمر، تقویت روحیه و افزایش نشاط نیز موثر است.

پیشگیری و کمک به درمان سرماخوردگی و سرفه

کمک به درمان سرفه‌های خشک و مزمن، رفع خشونت سینه، تسکین گلو درد، بهبود آسم خفیف، وقفه‌های تنفسی و رفع تنگی نفس از دیگر کاربردهای گل گاوزبان است. این گیاه سرشار از ویتامین سی و ترکیبات آنتی اکسیدان است. مصرف آن در تقویت سیستم ایمنی بدن و پیشگیری از سرماخوردگی تاثیر دارد. دم کرده این گیاه برای بهبود آلرژی‌های فصلی مفید است و خاصیت خلط‌آور آن    باعث نرم شدن سینه می‌شود.

تسکین درد مفاصل

روغن گل گاوزبان به دلیل وجود اسید گاما لینولئینک موجود در آن دارای خاصیت ضد التهاب است و در تسکین درد مفاصل، روماتیسم و درمان آرتریت روماتوئید موثر است.

کمک به تنظیم قند خون

این گیاه جایگزین خوبی برای انسولین در افراد مبتلا به دیابت است و به کاهش قند خون کمک می‌کند.

کمک به درمان برخی بیماری‌های پوست و مو

گل گاوزبان به نرم شدن پوست کمک می‌کند و در درمان برخی بیماری‌های پوستی مانند زخم و التهاب، آکنه، کک و مک، برطرف کردن خارش و بهبود جوش‌های عصبی روی پوسـت مفید اســت. همچنین خواص گل گاوزبان برای مو شامل حفظ سلامت و شادابی موها، درمان شوره سر و  بیماری فولیکولیتیس (یک عارضه پوستی شایع که در آن، فولیکول‌های مو ملتهب می‌شوند و منجر به ریزش مو می‌گردد) می‌شود.

بهبود گردش خون و تقویت قلب

گل گاوزبان باعث تصفیه خون و بهبود گردش خون در بدن می‌شود و از این طریق به تقویت قلب و رفع مشکل تپش قلب کمک می‌کند. این گیاه در پیشـگیری از سکـته و حمله قـلبی و اختلالات قلب و عروق موثر است.

تقویت کلیه و کمک به درمان سنگ کلیه و مثانه

گل گاوزبان به دلیل دارا بودن مقادیر بالای املاح سدیم و پتاسیم، مدر است و در از بین بردن عفـونت ادراری به دنبال افزایش دفعات ادرار موثر است. در طب سنتی از دم کرده این گیاه برای درمان دردهای ناشی از دفع سنگ کلیه و سنگ مثانه استفاده می‌شود. علاوه بر این گل گاوزبان به درمان التهاب و ورم کلیه کمک می‌کند.

درمان جوش و برفک دهان

عصاره این گیاه و جویدن برگ تازه آن به بهبود جوش‌های چرکین دهان اطفال، برفک، سستی بیخ دندان و رفع حرارت دهان کمک می‌کند.

پیشگیری از سرطان

گل گاوزبان به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدان و ضد التهابی در کاهش شدت بیماری سرطان پانکراس موثر است. این گیاه به دلیل دارا بودن املاح مختلف به ویژه منیزیم در پیشگیری از سرطان‌های مختلف مانند سرطان پروستات، پستان و کبد نقش مثبت دارد.

بهبود نوسـان‌های خلقی مرتـبط با یائسـگی

یکی از مشکلات زنان در دوران یائسگی، افسردگی و نوسانات خلقی ناشی از تغییرات هورمونی این دوران است. مصرف مکمل‌های گیاه گل گاوزبان به رفع این مشکل کمک شایانی می‌کند و می‌تواند جایگزین درمان‌های هورمونی باشد.

عوارض جانبی گل گاوزبان

• مصرف گل گاوزبان به علت داشتن ترکیبات آلکالوئید (نوعی ترکیب پیچیده ازت‌دار و سمّی)، برای زنان باردار، شیرده و کودکان مضر است.
• استفاده از روغن گل گاوزبان خونریزی را افزایش می‌دهد، از این رو استفاده از آن بر روی زخم‌ها بایستی با احتیاط همراه باشد.
• توصیه می‌شود به دلیل افزایش احتمال خونریزی، مصرف این گیاه دو هفته قبل و بعد از هر گونه عمل جراحی متوقف شود.
• زیاده روی در مصرف گل گاوزبان با مسمومیت، آسیب‌های کبدی، خستگی، احساس سبکی سر، بالا رفتن فشار خون و گشاد شدن مردک چشم همراه است و ادامه مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند منجر به سرطان کبد گردد.
• گامولنیک اسید موجود در این گیاه آستانه تشنج را پائین می‌آورد و افراد دچار صرع و مبتلا به تشنج باید در مصرف آن احتیاط کنند.
• توصیه می‌شود بیماران دچار مشکلات زمینه‌ای کبد و مجاری صفراوی در مصرف این گیاه احتیاط و به مقدار کم از آن استفاده کنند.
• افراد دارای فشار خون بالا لازم است قبل از مصرف گل گاوزبان با پزشک متخصص مشورت کنند.
• گل گاوزبان با تعداد زیادی از داروهای شیمیایی مانند داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب، آرامبخش‌ها، داروهای خواب‌آور، داروهای مربوط به کنترل فشار خون و آنتی هیستامین‌ها تداخل دارویی دارد.