با خواص بارهنگ بیشتر آشنا شوید

بارهنگ از گیاهان دارویی است که برگ، ریشه و دانه‌های آن خواص درمانی فراوانی دارد. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره خواص گیاه بارهنگ، عوارض جانبی، موارد منع مصرف، تداخلات دارویی این گیاه با داروهای شیمیایی و خواص بارهنگ در طب سنتی با ” نسخه اول” همراه باشید.

فواید درمانی و خواص بارهنگ

دانه بارهنگ دارای چربی (حداقل ۹ درصد)، صمغ (۵/۳ درصد)، موسیلاژ (۵ درصد)، ترکیبات فنولی و گلوکوزیدی به نام اوکوبین، مواد گلوتيني، اسيد پلانتئونوليك، اسيد سوكسينيك، آدنين، كولين، اكوبين و هولوزيد پلانتئوز است. مجموعه این ترکیبات خواص درمانی ویژه‌ای را به این گیاه بخشیده است. برخی از مهم‌ترین خواص بارهنگ به شرح زیر است:

۱) خواص بارهنگ برای معده و رفع مشکلات گوارشی

یکی از شناخته شده‌ترین خواص بارهنگ کمک به رفع اختلالات گوارشی مختلف مانند مشکلات معده، اسهال، گاستریت، کولیت، یبوست و سایر بیماری‌های گوارشی است. این گیاه و فرآورده‌های دارویی حاوی آن با داشتن مواد موثر موسیلاژ و صمغ دارای اثرات نرم کننده، ضدالتهاب، ضد اسپاسم، جذب سموم و ضد عفونی کننده هستند و حرکات پریستالتیک روده را که در اثر بیماری‌های اسهالی افزایش می‌یابد، تنظیم می‌کنند و به حالت طبیعی برمی‌گردانند و با پانسمان مخاط روده و التیام آزردگی‌ها، از سلول‌های پوششی روده محافظت می‌کنند.

۲) خواص بارهنگ برای سرفه

دانه گیاه بارهنگ خاصیت خلط‌آور دارد و بعد از خیس شدن، لعاب فراوان ایجاد می‌کند؛ به همین دلیل استفاده از آن برای درمان سرفه‌های خشک مفید است. از این گیاه برای درمان خارش گلو، نرم کردن و برطرف کردن خشکی سینه نیز استفاده می‌شود و در رفع گرفتگی صدا موثر است. برخی مطالعات نشان داده است مصرف دانه بارهنگ به همراه قدومه، تخم شربتی و بالنگ اثراتي مفيدتر از شربت‌های اكسپكتورانت و ديفن هيدرامين و مانند آنها داشته است.

۳) خواص بارهنگ برای سرماخوردگی

استفاده از گیاه بارهنگ به خروج خلط از سینه کمک می‌کند و چنانچه در ریه‌ها، خلط غلیظ و سفت جمع شده باشد، باعث رقیق شدن خلط و خروج راحت‌تر آن می‌شود، همچنین به کاهش ترشح مخاط در مجاری تنفسی کمک می‌کند و دارای خاصیت آنتی بیوتیک و ضدعفونی کننده است، از این رو برای درمان سرماخوردگی، سینوزیت، شرایط آلرژیک ریه و برونش مانند تب یونجه و آسم مفید می‌باشد و به بهبود گلودرد ، لوزه و سرفه کمک می‌کند.

۴) کاهش اسيد اوريک خون

بارهنگ خاصیت ادرارآور دارد و استفاده از آن در کاهش اسید اوریک خون موثر است. افزایش بیش ار حد این ماده در بدن باعث تشکیل کریستال‌های اسید اوریک در نقاط مختلف بدن مانند مفاصل، لگنچه و بافت کلیه‌ها می‌شود.

۵) درمان زخم‌های کهنه، واریس، سوختگی و اگزما

گیاه بارهنگ خواص ضد باکتریایی، ضد التهاب و ضدعفونی کنندگی قوی دارد. برخی عناصــر مانند پلی ســاکارید، لیپید، مشــتقات اســید کافئیک، فالونوئیدها، ایریدید گلیکوزیدها و ترپنوئیدها در عصاره گیاهی آن وجود دارد که دارای خواص ضد التهابی، آنتی اکســیدان، ضد درد، تعدیل کننده سیســتم ایمنی، ضد زخم و فعالیت های ضعیف آنتی‌بیوتیک اســت. استفاده موضعی از این گیاه به درمان التهابات پوستی مختلف، اگزما، آبسه، زخم‌های عفونی، سوختگی‌ها و سوزش نیش حشرات کمک می‌کند. مالیدن آن بر روی زخم‌های کهنه و چرکی شدید، باعث باز شدن سر زخم و خروج چرک و در نهایت، بهبود سریع‌تر زخم می‌شود. همچنین مصرف موضعی این گیاه برای قطع خون‌ریزی و رفع درد ناخن (عقربک)، ناراحتی‌های پوستی، جوش‌های ناشی از گرمی مفید است.

۶) کاهش درد دندان و رفع عفونت لثه

غرغره کردن دم کرده برگ گیاه بارهنگ باعث کاهش درد دندانی که بر اثر عفونت لثه ایجاد شده، می‌شود و استفاده موضعی آن در ‏ فروکش‌ کردن ورم صورت ناشی از آبسه (پیله) دندان موثر است.

۷) خواص بارهنگ برای رحم و بهبود علائم قاعدگی

مصرف بارهنگ باعث کاهش خونریزی در دوران قاعدگی می‌شود و می‌تواند مانند مفنامیک اسید که یک داروی ضد التهاب است، موثر باشد. همچنین این گیاه حاوی مقادیر فراونی آهن است و خاصیت ضد التهابی نیز به همراه دارد، از همین رو در کاهش دردهای اسپاسمی رحم در دوران قاعدگی موثر است و به پیشگیری از کم‌خونی ناشی از خونریزی دوران قاعدگی کمک می‌کند. بارهنگ می‌تواند به عنوان یک تنظیم‌ کننده طبیعی چرخه قاعدگی نیز عمل کند و در نتیجه با تنظیم ترشح هورمون‌ها و تنظیم چرخه قاعدگی، موجب بهبودی در مشکلات مربوط به نامنظمی قاعدگی و علائم قاعدگی ناخواسته شود. گفتنی است برخی متخصصان طب سنتی معتقدند که بارهنگ می‌تواند به تعادل هورمون‌ها در بدن کمک کند. این خاصیت می‌تواند در بهبود مشکلات مربوط به تنظیم هورمون‌ها و کاهش علائم مربوط به عدم تعادل هورمونی در رحم مفید باشد.

همچنین با تماشای ویدیوی زیر، درباره خونریزی پس از زایمان بیشتر بدونید:

.r1_iframe_embed {position: relative; overflow: hidden; width: 100%; height: auto; padding-top: 56.25%; } .r1_iframe_embed iframe { position: absolute; top: 0; left: 0; width: 100%; height: 100%; border: 0; }

۸) خواص بارهنگ برای کبد

بارهنگ  به دلیل داشتن اولئانولیک اسید موجود در آن به تقویت کبد کمک و در مقابل ابتلا به بیماری‌هایی همچون هپاتیت، کبد را مقاوم می‌کند. علاوه بر این با خاصیت سم‌زدایی که به همراه دارد، باعث پاکسازی سموم بدن می‌شود.

۹) کنترل قند خون

مصرف بارهنگ به کاهش قند خون و درمان دیابت کمک می‌کند. بارهنگ سرشار از فیبرهای محلول در آب است که می‌توانند بعد از صرف غذا، سطح قند خون و میزان جذب کربوهیدرات را کاهش دهند. مطالعه‌ای در این زمینه نشان داد زمانی که مردان با دیابت نوع ۲ به مدت ۸ هفته ۵٫۱ گرم بارهنگ روزانه مصرف می‌کنند، سطح قند خونشان بهبود می‌یابد.

10) خواص بارهنگ برای یبوست

از دیگر خواص برگ و تخم بارهنگ در طب سنتی کمک به درمان یبوست است. دانه‌های بارهنگ خاصیت ملین دارند و مصرف آنها به تسهیل حرکت روده و رفع یبوست خفیف کمک می‌کند. بارهنگ می‌تواند به تحریک عضلات روده و تسهیل حرکت آنها کمک کند. این اثر می‌تواند بهبود حرکت صحیح روده و کاهش زمان تردد مواد غذایی در روده را به همراه داشته باشد. همچنین مصرف بارهنگ می‌تواند با افزایش حجم مدفوع، به نرم شدن و آسان شدن گذر و عبور مدفوع از روده کمک کند. این ویژگی در کاهش مشکلات مربوط به تنگی و سختی مدفوع و نیز درمان یبوست مؤثر است. علاوه بر این بارهنگ می‌تواند آب را در روده احتباس دهد و جذب آن را کاهش دهد. این اثر باعث افزایش آب موجود در مدفوع شود و در نتیجه، مدفوع را نرم‌تر و راحت‌تر کند. امروزه از گیاهان خانواده بارهگ در طب سنتی فراورده‌های طبیعی مختلف برای درمان این مشکل تولید می‌شود.

11) خواص بارهنگ برای نوزادان

بارهنگ برای درمان اسهال نوزادان مفید است. همچنین ممکن است به عنوان یک محرک طبیعی برای افزایش اشتها و تغذیه مناسب نوزادان مؤثر باشد.

خواص بارهنگ در طب سنتی

گیاه بارهنگ در کتب طب سنتی با نام‌های ذنب الفار و بارتنگ که گویا نام هندی آن است، نیز شناخته می‌شود. آن را صفرا آور و مدر می‌دانسته‌اند و از آن برای درمان اسهال ناشی از ازدیاد رطوبت مزاج و بلغم استفاده می‌شده است. همچنین از آنجایی که دانه‌های بارهنگ خاصیت ملین دارند، برای درمان یبوست مزمن و رفع یبوست خفیف نیز مفید هستند.

طبع گیاه و دانه بارهنگ سرد و خشک (سوداوی) است و به دلیل همین طبع خنک، در کاهش تب نیز موثر است. از برگ تازه و له شده‌ این گیاه در التیام گزیدگی حشراتی مانند زنبور، پشه و حیواناتی مانند مار استفاده می‌شود. همچنین ترکیب بارهنگ به همراه قدومه و به دانه به عنوان نرم کننده سینه و برطرف کننده سرفه و خارش‌های گلو مصرف سنتی دارد.

گیاه شناسی بارهنگ

بارهنگ گیاهی چند ساله، پایا، ظاهراً بی‌کرک یا کمی کرک پوش با ارتفاع تقریبی ۷۰ سانتیمتر از تیره بارهنگیان است. برگ‌های آن طوقه‌ای، تخم مرغی پهن با ۳ تا ۹رگبرگ برجسته و دارای دمبرگ نسبتاً بلند است، گل‌ها سبز متمایل به قهوه‌ای، کوچک مجتمع در خوشه‌های دراز استوانه‌ای و دانه آن گرد و به رنگ سیاه مایل به بنفش می‌باشد. برگ، دانه و ریشه اندام دارویی گیاه بارهنگ را تشکیل می‌دهند.

این گیاه خودرو است و بهترین مناطق قابل رشد برای آن در نواحی معتدل دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال آفریقا و آمریکای شمالی است. در کشور ما بارهنگ تقریباً در تمام نقاط رشد می‌کند و زمان گلدهی آن اردیبهشت ماه تا شهریور ماه است و بهترین زمان برداشت برای مصارف دارویی از اواسط فصل بهار به بعد است.

طریقه مصرف بارهنگ

بارهنگ به صورت‌های مختلف از جمله دانه‌های برشته، جوشانده، شربت، لمینت، غرغره، تنقیه رکتوم، شیاف واژینال، قطره چشمی و بینی برای هر بیماری توسط متخصصان طب سنتی تجویز شده است. همچنین امروزه داروهای گیاهی حاوی آن در شرکت‌های داروسازی تولید می‌شود.

معرفی محصولات و داروهای گیاهی حاوی بارهنگ

پلانتاژل گرانول دینه حاوی دانه و برگ گیاه بارهنگ، برگ گیاه نعناع فلفلی و کتیرا است. این فرآورده طبیعی با داشتن موسیلاژ و صمغ، دارای خاصیت نرم کنندگی، ضد التهاب، ضد اسپاسم، جذب سموم و ضد عفونی کننده معده و روده بوده و حرکات پریستالتیک روده را که در اثر بیماری‌های اسهالی افزایش می‌یابد، تنظیم و به حالت طبیعی بر می‌گرداند. کمک به درمان اسهال‌های حاد و مزمن کودکان و بزرگسالان، کاهش علائم بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر، محافظت از سلول‌های پوششی روده و مخاط معده از دیگر موارد مصرف این محصول است.

شربت پروپولیس پلاس ساپلاس مدز حاوی عصاره و ترکیبات گیاهی مختلف نظیر پروپولیس، سرخارگل یا اکیناسه، مریم گلی، آویشن باغی، خرگوشک، اقطی سیاه، کاج جنگلی، پامچال، بارهنگ، ختمی دارویی است. مصرف این فرآورده به درمان آلرژی و سرماخوردگی، التهابات دستگاه تنفسی و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.

طبع بارهنگ

مزاج و طبع بارهنگ سرد و خشک (سوداوی) است. از این رو استفاده از آن برای درمان اسهال ناشی از ازدیاد رطوبت مزاج و بلغم مفید است. همچنین به دلیل طبع خنکی که دارد، در کاهش تب موثر است.

خواص بارهنگ و عرق نعنا

ترکیب گیاه بارهنگ و عرق نعناع حاوی انواع مواد معدنی و ویتامین‌ها از جمله ویتامین C، ویتامین K، ویتامین A و ویتامین‌های گروه B است. همچنین ترکیب بارهنگ و عرق نعناع دارای کلسیم، کربوهیدرات، پتاسیم، آهن، منیزیم، تانن، منتول، کولین، کومارین، آنتی اکسیدان، فلاونوئیدها، نوراپی نفرین، سروتونین و اسید‌های چرب امگا ۳ و ۶ است. رفع یوست، درمان زخم و نفخ معده، درمان کبد چرب، کاهش تب، رفع ناراحتی‌های کلیه و مثانه، کاهش گاز روده، تسکین دردهای روماتیسم و بهبود سرماخوردگی از مهمترین خواص بارهنگ و عرق نعنا است. علاوه بر این خاصیت ضد میکروب ترکیب بارهنگ و عرق نعناع، ان را به دارویی مؤثر در از بین بردن عفونت‌های بدن تبدیل کرده است و باز شدن نایژه‌ها کمک فراوانی می‌کند. در نتیجه درمانی مفید برای آسم، سرفه و پاکسازی ریه‌ها را از خلط و آلودگی است.

مضرات بارهنگ (موارد منع مصرف و تداخلات دارویی)

1. توصیه می‌شود دانه‌های بارهنگ، با مقدار کافی آب مصرف شود تا از متراکم شدن آنها در معده و روده و در نتیجه انسداد دستگاه گوارش جلوگیری شود. توجه داشته باشید در صورت مصرف ناصحیح ممکن است مصرف آن باعث درد شکمی یا انسداد شود.
2. برخی افراد به روغن موجود در تخم بارهنگ حساسیت دارند و باعث بروز آلرژی، التهاب و درماتیت در آنها می‌شود.
3. مصرف گیاه بارهنگ به علت طبع سردی که دارد، برای افراد با طبع سرد به ویژه کسانی که مزاج سوداوی دارند، زیان‌آور است.
4. استفاده از بارهنگ و فرآورده‌های دارویی حاوی این گیاه در زمان حاملگی و شیردهی توصیه نمی‌شود.
5. گیاه بارهنگ و فرآورده‌های طبیعی آن با داروهای ضد اسهال مثل قرص دیفنوکسیلات و ترکیبات شبه مرفین نباید مصرف شود.
6. این گیاه به دلیل داشتن مقادیر بالایی از ویتامین K برای انعقاد خون کاربرد دارد و در نتیجه با داروی وارفارین که برای کاهش انعقاد خون تجویز می‌شود، تداخل دارویی دارد.
7. مصرف بیش از اندازه بارهنگ، باعث کاهش فشار خون می‌شود.

مراجع:

دائره المعارف گیاهان دارویی

فارماکوپه گیاهی ایران

https://www.verywellhealth.com/plantain-benefits-4579819